عرضه سکه‌های ارزان‌تر از بازار کلید خورد

به تازگی بانک مرکزی اعلام کرده است که مرحله جدید حراج و پیش‌فروش سکه طلا از طریق مرکز مبادله ایران آغاز خواهد شد. طبق برنامه‌ریزی بانک‌مرکزی روند برگزاری حراج‌ سکه در سال جاری مطابق رویه سال گذشته ادامه خواهد یافت.

به گزارش دنیای اقتصاد، در همین راستا، نخستین حراج سکه طلا در تاریخ ۵ شهریورماه و نخستین مرحله پیش‌فروش در تاریخ ۱۷ شهریورماه برگزار خواهد شد. کارشناسان بر این باورند که این اقدام در کوتاه‌مدت می‌تواند نسبت پول به شبه‌پول و سرعت گردش پول را کاهش دهد.

همچنین، با توجه به آن‌که قیمت سکه‌های عرضه‌شده توسط بانک مرکزی پایین‌تر از بازار آزاد تعیین می‌شود، این سیاست می‌تواند بخشی از تقاضای موجود در بازار ارز و طلا را به سمت خود جذب کند. با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که تاثیرگذاری این ابزار در بلندمدت چندان قابل‌توجه نخواهد بود.

روایت تاریخچه حراج سکه

در سال‌های گذشته، پیش‌فروش سکه طلا توسط بانک مرکزی به‌عنوان ابزاری برای کاهش رشد نقدینگی، کاهش تقاضای ارز و طلا در بازار آزاد و تعدیل نرخ تورمی در اقتصاد ایران به‌کار گرفته شده است. این سیاست به‌ویژه از دهه ۱۳۹۰ در مواجهه با چالش‌های اقتصادی نظیر تورم بالا و نوسانات ارزی مورد توجه قرار گرفت.

در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱، بانک مرکزی با اجرای طرح پیش‌فروش سکه بهار آزادی، حجم قابل‌توجهی نقدینگی را جذب کرد تا فشار بر بازار ارز را کاهش دهد. با این حال تاخیر در تحویل سکه‌ها و نوسانات قیمت طلا موجب کاهش اعتماد مردم و فعالان بازار به این سیاست شده بود و در آن دوره نشانه‌هایی از کاهش تقاضا برای این سکه‌ها نیز مشاهده می‌شد.

دوره‌ی بعدی پیش‌فروش سکه از آذرماه سال ۱۳۹۶ آغاز و تا سال ۱۳۹۷ ادامه پیدا کرد. در این دوره با توجه به تشدید تحریم‌ها و جهش نرخ ارز، بانک مرکزی دوباره به پیش‌فروش سکه روی آورد، اما تداوم روند تورم بالا مانع از پایداری آثار این ابزار شد.

در ادامه از سال ۱۴۰۲، این سیاست از طریق مرکز مبادله ارز و طلای ایران با ساختاری منظم‌تر ادامه یافت و با عرضه سکه به قیمت‌های پایین‌تر از بازار، بخشی از نقدینگی اقتصاد به این سمت هدایت شد. به صورت کلی از اسفندماه سال ۱۴۰۲ تاکنون حراج سکه مرکز مبادله در ۸۲ مرحله انجام شده است. همچنین تا اسفندماه سال ۱۴۰۳، سه مرحله پیش‌فروش سکه طلا در مرکز مبادله ایران انجام شده است.

پیش‌فروش سکه به‌عنوان مسکن تورمی

در اقتصاد پولی، نسبت پول (شامل اسکناس، مسکوکات و سپرده‌های دیداری) به شبه‌پول (شامل سپرده‌های مدت‌دار) به‌عنوان شاخصی کلیدی برای ارزیابی رفتار سرمایه‌گذاری و پویایی‌های اقتصاد کلان شناخته می‌شود. نسبت ‌پول به شبه‌پول نشان‌دهنده تمایل فعالان اقتصادی به نگهداری دارایی‌های با نقدشوندگی کمتر در مقابل دارایی‌های نقدشونده است.

کاهش نسبت پول به شبه‌پول معمولا بیانگر گرایش به پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری در ابزارهای مالی با نقدشوندگی پایین‌تر است که می‌تواند به کاهش سرعت گردش پول منجر شود. سرعت گردش پول، نشان‌دهنده تعداد دفعاتی است که یک واحد پول در یک دوره زمانی برای خرید کالاها و خدمات استفاده می‌شود.

کاهش سرعت گردش پول، می‌تواند فشارهای تورمی را کاهش دهد، زیرا نقدینگی کمتری برای معاملات در دسترس است. در مقابل، افزایش نسبت پول به شبه‌پول، معمولا به افزایش سرعت گردش پول منجر می‌شود.

پیش‌فروش سکه طلا، می‌تواند تاثیرات قابل‌توجهی بر نسبت پول به شبه‌پول و سرعت گردش پول داشته باشد. در کوتاه‌مدت، جذب نقدینگی از طریق پیش‌فروش سکه، که با دریافت وجه نقد از خریداران و تحویل سکه در آینده انجام می‌شود، حجم پول را کاهش می‌دهد، زیرا وجوه تا زمان تحویل یعنی حدود سه ماه بعد از چرخه اقتصاد خارج می‌شود.

این امر نسبت پول به شبه‌پول و سرعت گردش پول را کاهش می‌دهد، که می‌تواند فشار تورمی را موقتا کم کند. با این حال، در زمان تحویل، فروش سکه‌ها در بازار آزاد و تبدیل آنها به پول نقد می‌تواند نقدینگی را به اقتصاد بازگرداند و سرعت گردش پول را بالا ببرد، به‌ویژه اگر انتظارات تورمی همچنان بالا باشد. از طرفی با توجه به اینکه قیمت سکه‌های عرضه شده توسط بانک‌مرکزی کمتر از قیمت سکه‌ در بازار آزاد است، عرضه این سکه‌ها می‌تواند انگیزه‌های سوداگرانه را افزایش دهد.

تاثیر پیش‌فروش سکه بر نوسانات بازار ارز و طلا

در شرایط نااطمینانی، که با تورم مزمن و کاهش ارزش پول ملی همراه است، مردم به خرید طلا و ارز به‌عنوان دارایی‌های امن و با نقدشوندگی بالا روی می‌آورند تا ارزش پول خود را حفظ کنند. پیش‌فروش سکه طلا توسط بانک مرکزی، می‌تواند تاثیر کوتاه‌مدتی بر کاهش نوسانات بازار ارز و طلای آزاد داشته باشد. زیرا تقاضا از این دارایی‌ها به سمت سکه‌‌های عرضه شده توسط بانک‌مرکزی هدایت می‌شود. با این حال به عقیده کارشناسان این آثار محدود بوده و در طولانی‌مدت چندان موثر نخواهد بود.

آیا سیاست پیش‌فروش سکه قادر به کاهش فشار نقدینگی است؟

سیاست پیش‌فروش سکه طلا توسط بانک مرکزی، به‌عنوان سیاستی انقباضی در کوتاه‌مدت عمل می‌کند، اما به عقیده کارشناسان در بلندمدت تاثیر پایداری بر کاهش نقدینگی یا کنترل تورم نخواهد داشت. این سیاست در کوتاه‌مدت با جذب نقدینگی از بازار، سرعت گردش پول را کاهش داده و فشار تورمی را موقتا کم می‌کند، اما بازگشت نقدینگی به اقتصاد پس از تحویل سکه‌ها، اثر انقباضی این سیاست را خنثی می‌کند.

حل اصولی مشکل تورم مستلزم اصلاح شیوه بودجه‌ریزی دولت برای کاهش کسری بودجه، افزایش استقلال بانک مرکزی و بهره‌گیری از ابزارهای پولی کارآمد مانند نرخ بهره برای کاهش رشد نقدینگی است. علاوه بر این، به عقیده کارشناسان بخشی از تورم در ایران ناشی از انتظارات تورمی است که ریشه در ریسک‌های سیاسی دارد و بهبود روابط بین‌الملل می‌تواند با کاهش این ریسک‌ها، به کنترل پایدار تورم کمک کند.