یک جسد و پیچیده‌تر شدن معمای امام موسی صدر

هشدار: این گزارش حاوی تصاویری است که شاید تماشای آن برای همه مناسب نباشد!

فرارو – مستند شبکه بی‌بی‌سی درباره سرنوشت رهبر شیعیان لبنان در سالگرد ناپدید شدن او، بار دیگر بحث‌ها درباره سرنوشت امام موسی صدر را داغ کرده است. بی‌بی‌سی در این فیلم از تصویری رونمایی می‌کند که سال ۲۰۱۱ در لیبی گرفته شده و خبرنگاری که آن را تهیه کرده، معتقد است به امام موسی صدر تعلق دارد.

به گزارش فرارو، امام موسی صدر شهریور سال ۱۳۵۷ به لیبی رفت و دیگر برنگشت. این روحانی شیعه زمانی که ناپدید شد، ۵۰ ساله بود. با گذشت حدود نیم قرن از آغاز معمای امام موسی، تقریباً تردیدی در درگذشت او وجود ندارد. در صورتی که این اتفاق نیافتاده باشد، او پیرمردی ۹۷ ساله است که همچنان در اسارت به سر می‌برد. به خصوص این که بخشی از لیبی همچنان در اختیار قبیله و طرفداران قذافی است.  آنچه هنوز مانند کلافی سردرگم مانده، سرنوشت او بعد از ورود به کشور قذافی است. معمر قذافی که سال ۲۰۱۱ توسط انقلابیون لیبی دستگیر و زجرکش شد، هیچ وقت درباره سرنوشت صدر صحبتی نکرد و در آخر عمر خود هم فرصتی برای این کار نداشت. ۹ شهریور ۵۷، سیدموسی صدر برای آخرین بار دیده شد.  

جسدی ناشناس در یک سردخانه

مستند بی‌بی‌سی  با نام «معمای موسی صدر/ The Mystery of Mousa al-Sadr» » حول محور تصویری گرفته شده از یک جسد در سردخانه‌ای واقع در طرابلس روایت می‌شود. روایتی که با واکنش منفی خانواده امام موسی روبرو شد. فیلم، روایت خبرنگاری لبنانی – سوئدی به نام قاسم حماده است که سال ۲۰۱۱ در جریان درگیری‌های انقلاب لیبی، از وجود تعدادی جسد در سردخانه‌ای باخبر می‌شود. اجسادی که می‌گویند در آن زمان، عمری حدود ۳۰ سال یا بیشتر داشته است.

حماده تصویری از یکی از این اجساد می‌گیرد که اعتقاد دارد متعلق به سیدموسی صدر است. جسدی که بخشی از جمجمه آن به خاطر شلیک گلوله یا برخورد جسمی سخت، متلاشی شده و قد بسیار بلندی داشته. قد سید موسی صدر نیز ۱۹۸ سانتی‌متر بوده است.  خبرنگار بی‌بی‌سی روند تطابق تصویر گرفته شده در سردخانه با تصویر سیدموسی را اینگونه روایت کرده است:‌ «عکسی را که قاسم در سردخانه گرفته بود، در اختیار تیمی در دانشگاه بردفورد گذاشتیم. این گروه در ۲۰ سال گذشته روی الگوریتمی منحصربه‌فرد به نام «تشخیص چهره عمیق» کار کرده است. این نرم‌افزار شباهت‌های پیچیده میان تصاویر را شناسایی می‌کند و در آزمایش‌ها نشان داده که حتی روی عکس‌های ناقص هم بسیار قابل اعتماد است.

تصویر منتشر شده در فیلم بی‌بی‌سی از نتایج تحلیل در دانشگاه بردفورد

پروفسور اوگیل، که ریاست تیم را بر عهده دارد، پذیرفت تصویر جسد داخل سردخانه را با چهار عکس از موسی صدر در مراحل مختلف زندگی‌اش مقایسه کند. نرم‌افزار سپس به تصویر سردخانه نمره‌ای از ۱۰۰ می‌داد؛ هرچه عدد بالاتر بود، احتمال یکی بودن فرد یا خویشاوندی او بیشتر بود. اگر زیر ۵۰ بود، فرد به احتمال زیاد ارتباطی با صدر نداشت. نمره‌ای میان ۶۰ تا ۷۰ یعنی او یا خود صدر بود یا خویشاوند نزدیکش. ۷۰ یا بالاتر تطابق مستقیم به شمار می‌آمد.

پروفسور اوگیل به ما گفت که عکس نمره‌ای در محدوده ۶۰ به دست آورد؛ یعنی «احتمال زیاد» وجود دارد که صدر باشد. برای آزمودن این نتیجه، او از همان الگوریتم استفاده کرد و عکس جسد را با شش عضو خانواده صدر و سپس با ۱۰۰ تصویر تصادفی از مردان خاورمیانه‌ای که شباهت‌هایی به او داشتند مقایسه کرد. عکس‌های خانوادگی نمره‌ای بسیار بالاتر از چهره‌های تصادفی به دست آوردند. اما بهترین نتیجه همچنان مربوط به مقایسه تصویر سردخانه با عکس‌های موسی صدر در زمان حیاتش بود.»

قاسم حمادة - خبرنگاری که وارد سردخانه مخفی طرابلس شد 

این خبرنگار همچنین می‌گوید نمونه‌ای از موی جسد را با خود آورده و به دفتر جنبش امل تحویل داده است. نمونه‌ای که گفته می‌شود گم شد. قاضی حسن شامی که مسئول تحقیق این پرونده است، شب گذشته در گفتگویی با بی‌بی‌سی عربی گفت این خبرنگار نمونه دیگری در اختیار دارد که تحویل نمی‌دهد.

منتقدان می‌گویند چرا این نمونه ادعایی خبرنگار، به یک آزمایشگاه معتبر تحویل داده نشده است. و همچنین این موضوع نیز بیان می‌شود که چرا این تصویر بعد از ۱۲ سال در سال ۲۰۲۳ سوژه این مستند شده است.

سرنوشت امام موسی صدر در ابهام

روایت سفر امام موسی صدر به لیبی در شهریور ۱۳۵۷ در تمام گزارش‌ها و مستندها، تا ورود به طرابلس یکسان است. از اینجا روایت‌ها متفاوت می‌شود. دولت قذافی همان زمان اعلام کرد که سیدموسی صدر و دو همراهش، طرابلس را به مقصد رم، ایتالیا ترک کردند. این روایت رسمی لیبیایی‌هاست. با توجه به وقایع سیاسی و امنیتی در لیبی بعد از انقلاب و دوپاره شدن این کشور میان دو حکومت و جنگ داخلی، گفته می‌شود که بخشی از لیبی در اختیار همان جریان قذافی‌ست که هنوز هم اجازه کشف حقیقت را نمی‌دهند. در سال ۲۰۱۱ و بحبوحه انقلاب این کشور، وزیر دادگستری لیبی گفته بود که سیدموسی به دستور قذافی کشته شد.

خانواده امام موسی صدر با توجه به تحقیقاتی که طی این سال‌ها انجام شده، معتقدند که امام موسی صدر همان سال ۱۹۷۸ کشته نشده و حداقل تا ۱۹۹۷ در زندان سری سبها در جنوب لیبی نگهداری می‌شده است. این اطلاعات از سوی هانیبال قذافی، فرزند چهارم دیکتاتور لیبی ارائه شده است که سال ۱۳۹۴ زمانی که به صورت پناهنده در سوریه بود، توسط جریانی شبه‌نظامی لبنانی به دام افتاد و در اختیار حکومت لبنان قرار گرفت. او همچنان در بازداشت است.

به گفته او سیدموسی «از زمان ربوده شدن در حبس خانگی در منطقه  جِنزور بوده است. چهار سال بعد به زندانی سری در پایگاه نظامی سبها منتقل شده، در سال ۱۹۹۶ به زندان مکتب النصر در طرابلس منتقل و بعد از یک سال به زندان سری سبها برگردانده شده است.»

تئوری‌های توطئه پرطرفدار

معمای سرنوشت امام موسی صدر، چند تئوری پرطرفدار نیز دارد که بعضی از آن‌ها در زمره تئوری توطئه دسته‌بندی می‌شوند. هر کدام از این نظریه‌ها، طرفداران و مخالفانی دارد. این تئوری‌ها در مستند بی‌بی‌سی بازگو می‌شوند. چرا که سازندگان می‌خواهند روایت‌های مختلف را بگویند تا در نهایت به این نقطه برسند که چرا این قتل اتفاق افتاده است.

یک تئوری این است که سیدموسی صدر در زمان حضورش در مسجدی به نام مولای محمد در طرابلس که مختص مهمانان و مقامات مسلمان خارجی بوده، بر سر تفسیر یک سوره با قذافی بحث می‌کند و به او می‌گوید که تفسیرش کفرآلود است. پس از آن است که امام و قذافی با دو اسکورت از مسجد خارج می‌شوند و سیدموسی ناپدید می‌شود. قاسم حماده می‌گوید با دو نفر از شاهدان این مشاجره در مسجد مولای محمد در همان زمان انقلاب لیبی صحبت کرده است که در حال حاضر زنده نیستند.

یک روایت به این می‌پردازد که سیدموسی با پیگیری بخشی از جریان انقلابی ایران در آن زمان که ارتباط خوبی با قذافی داشتند، به خاطر این که اعتقاداتی غیرانقلابی داشته، به لیبی کشانده می‌شود. جلال‌الدین فارسی، چهره بحث‌برانگیز دهه ۶۰ سال ۱۳۹۶ در گفتگویی با خبرگزاری فارس به تحلیل این موضوع پرداخت که چرا امام موسی صدر باید کشته می‌شد. موضوعی که همان زمان با واکنش تند خانواده سیدموسی روبرو شد.

روایت دیگر می‌گوید امام موسی به دیدار قذافی می‌رود اما در آن ملاقات مشاجره‌ای صورت می‌گیرد و دستور قتلش صادر می‌شود. این روایت ، به روایت رخ دادن مشاجره در مسجد مولای محمد شباهت دارد. به غیر از این که گفته می‌شود در ملاقات با قذافی در کاخ او رخ داده است. 

یک تئوری دیگر می‌گوید چریک‌های فلسطینی که با قذافی ارتباط گسترده و حسنه‌ای داشتند، به دلیل اختلافات با شیعیان و جریان صدر در لبنان (حرکة المحرومین و جنبش امل) از او خواستند که سیدموسی را حذف کند.

تئوری دیگری نیز وجود دارد که می‌گوید امام موسی صدر و همراهانش کشته شدند و اجساد آن‌ها به دریا انداخته شد.