بالاشهری ها آب تهران را می بلعند؛ جریمه مالی تاثیری ندارد

استان تهران با جمعیت شناوری بین ۱۴ الی ۱۸ میلیون نفر و تراکم بالای شهری، در سال ۱۴۰۴ با یکی از شدیدترین چالش‌های آبی تاریخ خود روبرو شد، کاهش ۴۵ درصدی بارندگی‌ها نسبت به میانگین بلندمدت، پر شدن تنها ۴۳ درصد مخازن سدهای تأمین‌کننده مانند امیرکبیر، طالقان، لتیان، ماملو و لار، و هدررفت ۲۵ درصدی آب در شبکه توزیع، تهران را با مشکلات قابل توجهی مواجه کرد.

به گزارش مهر، ذخایر سدها در نیمه تابستان به حدود ۱۵ درصد رسیده و محسن اردکانی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران هشدار داد، بدون مداخله فوری، ذخایر ظرف دو تا سه ماه تمام خواهد شد.

بی آبی گریبان پایتخت را گرفت

این معضل نه تنها بر زندگی روزمره شهروندان تأثیر گذاشته، بلکه اقتصاد و زیرساخت‌های شهری را فلج کرده است. صنایع، کشاورزی و خدمات عمومی با محدودیت‌های شدید مواجه‌اند و پیش‌بینی می‌شود تا پایان برنامه هفتم توسعه، ۲۲ درصد مصرف آب تهران باید کاهش یابد.

کارشناسان، ریشه مشکل را در برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی (۳۸ درصد کشاورزی و ۳۰ درصد شرب)، تغییرات اقلیمی و مدیریت ناکارآمد می‌دانند. در این میان، ۵۲ شهر از جمله تهران در وضعیت تنش آبی قرار دارند و نیمی از جمعیت شهری ایران در معرض ناپایداری تأمین آب شرب است.

دولت برای مقابله با این بحران، به تعطیلی‌های گسترده روی آورد، در تابستان ۱۴۰۴، ادارات تهران در روزهای متعددی تعطیل اعلام شد تا مصرف آب و برق کاهش یابد.

این تعطیلی‌ها، که با موج گرمای بی‌سابقه همراه بود، مصرف آب را در یکم مرداد بیش از ۴۰۰ هزار مترمکعب کاهش داد و سپس طرح تعطیلی یک‌هفته‌ای تابستانی به هیئت دولت ارائه و در مرداد، تعطیلی سراسری ۷ و ۸ مرداد (سه‌شنبه و چهارشنبه) برای مدیریت اوج مصرف اجرا شد.

نماینده تهران در مجلس هشدار داد که بدون صرفه‌جویی، هر هفته از سه‌شنبه تعطیل خواهد شد و حتی پیشنهاد خروج موقت شهروندان از شهر مطرح شد. این اقدامات، که در ۲۰ استان دیگر نیز تکرار شد، نشان‌دهنده اهمیت مساله آب است، که در صورت بی توجهی اقتصاد محلی با زیان‌های هنگفتی روبرو می‌شود.

صرفه جویی مهمترین راهکار برای کنترل بحران آب در تهران

در این شرایط، محمدصادق معتمدیان، استاندار تهران، بر لزوم صرفه‌جویی جمعی تأکید و آن را «مهم‌ترین کار برای کنترل بحران کم‌آبی» توصیف کرد، وی، اظهار داشت: در بحث آب هم رصدهایی در وزارت نیرو انجام شده و حاکی از این است که صرفه‌جویی از سوی مردم انجام گرفته و این مهمترین کار برای بحران کم آبی است.

معتمدیان افزود: اگر تنها ۲۰ درصد کاهش مصرف داشته باشیم، معادل اجرای دو طرح بزرگ انتقال آب به ارزش هزاران میلیارد تومان صرفه‌جویی خواهیم کرد.

او استفاده از شیرآلات کاهنده را توصیه کرد و گفت: استفاده از شیرآلات کاهنده تا ۳۵ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی دارد.

استاندار تهران همچنین بر ضرورت ۲۰ درصدی صرفه‌جویی تأکید ورزید و گفت: صرفه‌جویی ۲۰ درصدی آب ضروری و حائز اهمیت است.

مصرف نیمی از کل آب تهران در مناطق یک تا ۳

این مسائل در حالی جریان داشت، که بازنشر اظهارات محمدرضا بختیاری، مدیرعامل وقت شرکت آب و فاضلاب استان تهران، در سال ۱۳۹۹ در برخی رسانه‌ها توجه افکار عمومی را جلب کرد، بختیاری صراحتاً اعلام کرد، که حدود ۴۷ درصد از کل آب شرب پایتخت (تهران با ۲۲ منطقه) تنها در مناطق ۱ تا ۳ (شمال شهر) مصرف می‌شده است، این میزان مصرف، معادل سهم ۱۹ منطقه دیگر تهران است و نشان‌دهنده نابرابری شدید در الگوی مصرف است.

وی همچنین گفته است: سرانه مصرف روزانه آب در این مناطق ۴۳۰ لیتر به ازای هر نفر گزارش شده که بیش از سه برابر الگوی استاندارد جهانی (حدود ۱۳۰-۱۵۰ لیتر) و حتی دو برابر میانگین کل تهران (حدود ۲۵۰ لیتر) است.

جریمه‌های مالی مصرف آب بر مجتمع‌های مرفه شمال شهر تأثیری ندارد؛ باید فکر دیگری کرد

در همین حال که افکار عمومی نسبت به چالش فزاینده کمبود آب حساس شده و به مصرف عجیب و غریب آب در شمال شهر واکنش نشان می‌دهند، یک کارشناس و مقام سابق در شمیرانات، که نخواست نامش فاش شود، هشدار داده که مصرف بسیار بالای آب در مجتمع‌های مسکونی شمال شهر نه تنها نابرابری اجتماعی را تشدید می‌کند، بلکه بدون نظارت شدیدتر و نوآوری‌های فنی، راه‌حلی پایدار برای کل پایتخت نخواهد یافت.

این مقام، که سال‌ها مسئولیت مدیریت در منطقه را بر عهده داشته، در گفت‌وگویی اختصاصی با خبرنگار مهر، بر لزوم تشدید نظارت بر مصرف‌کنندگان پرمصرف و سرمایه‌گذاری در سیستم‌های بازگردانی آب تأکید کرد و به مشکلات فنی شبکه‌های قدیمی انتقال آب نیز اشاره نمود و گفت: یک موضوع بحث، نظارت بر مجتمع‌ها است، برای شرکت آب و فاضلاب کار خیلی سختی نیست که مشترک‌های پرمصرف را جدا و احصا کند و این کار هم انجام شده، یعنی طی دو سه سال به آن‌ها تذکر داده شده، جریمه‌های تصاعدی برای آن‌ها رفته و گاهاً برخوردهایی با آن‌ها شده است، ولی این برخوردها بازدارنده نبوده.

وی گفت: یک راهکار دیگر تشدید همین نظارت‌ها است، بالاخره بعضی از مشترکین مناطق شمالی تهران شاید به اندازه دو تا سه مجتمع مسکونی در مناطق دیگر تهران آب مصرف می‌کنند، اینها شناخته‌شده هستند. باید نظارت‌ها تشدید شده و بازدارندگی ایجاد شود.

این کارشناس گفت: برای این مشترکین جریمه مالی تأثیری ندارد، هرچه آب‌بها برود بالا یا جریمه نقدی شوند، خیلی روی‌شان تأثیر ندارد. باید جرایم دیگری برای‌شان پیش‌بینی شود.

مجتمع‌های مسکونی مرفه شمال شهر امکان سرمایه گذاری در بخش بازچرخانی آب را دارند

این مقام سابق، که تجربه قابل توجهی در شمیرانات دارد، مصرف بیش از سه برابر استاندارد جهانی را عادی ندانست و افزود: بدون جرایم جایگزین مانند محدودیت‌های قانونی یا الزامات فنی این الگوی مصرف تغییری نخواهد کرد.

وی سپس، به راهکار دوم پرداخت و بازچرخانی آب مصرفی به چرخه را مورد اشاره قرار داد و گفت: موضوع دیگری که در آن زمان در شمیرانات بر روی آن بسیار کار و تقریباً نمونه‌ها و مدل‌هایی نیز ارائه شد، اما محقق نشده است، بحث بازگردانی آب است، آب مصرفی مجدداً در چرخه قرار گیرد، آب شرب از آب غیرشرب جدا شود، برای آبیاری و مصارف خانگی، تا این آب دو مرتبه در واقع در چرخه بازگردانی وارد شود، البته باید این را نیز عرض کنم، طرح‌هایی که ارائه می‌شد بیشتر مناسب طرح‌های صنعتی بود؛ ما طرح دقیق خانگی نداریم. در اینجا دیگر باید به سراغ شرکت‌های دانش‌بنیان رفت، از آن‌ها خواست با هزینه‌های کم و متناسب با مصارف خانگی، فرمولی برای بازگردانی آب بیابند.

او تأکید کرد: مجتمع‌های مسکونی شمال تهران که اغلب ساکنان مرفهی دارند، حاضر به سرمایه‌گذاری در چنین سیستم‌هایی هستند، به شرطی که طرح‌ها عملی و مقرون‌به‌صرفه باشند، این طرح‌ها در شمیرانات جواب می‌دهد، یعنی مجتمع‌های مسکونی حاضرند هزینه کنند، و آب شرب و غیرشرب مجتمع خود را جدا کنند.

این مقام سابق همچنین به چالش‌های فنی شبکه انتقال آب در شمیرانات پرداخت، جایی که قنات‌های قدیمی و کانال‌های باستانی نقش مهمی در هدررفت آب ایفا می‌کنند و گفت: ضمن اینکه ما در شمیرانات چون قنات‌های قدیمی خیلی داریم، هدررفت آب در شبکه انتقال زیاد است، اتفاقی که سال گذشته در امامزاده اسماعیل، چیذر افتاد که دیوار نشست می‌کرد، تقریباً نزدیک به ۱۰-۱۲ ساعت بچه‌های آب و فاضلاب و شهرداری مشغول بودند و علت را پیدا نمی‌کردند، در نهایت علت همین بود، کانال‌های قدیمی قنات‌ها که این‌ها اگر آب داخلش برود، تشخیصش بسیار سخت است.

نشت آب در نیاوران، خود را در چیذر یا دیباجی نشان می‌دهد

وی تشریح کرد: به عنوان مثال ممکن است، آب فرض در جمال‌آباد و نیاوران نشتی پیدا کند و مثلاً در شبکه انتقال آب ایرادی ایجاد بشود و داخل کانال‌های قدیمی وارد شود، این آب می‌آید پایین مثلاً سمت چیذر یا دیباجی خودش را نشان می‌دهد، این شبکه‌های قدیمی هم نقشه‌اش دست شهرداری هست، ولی باید برای مسدود کردن آن یا اقدامات کارشناسی احتمالی دیگر اقدام شود، چرا کانال‌های قدیمی، یکی از موضوعاتی است، که در بحث هدررفت آب در شبکه انتقال خیلی تأثیرگذار است.

پیگیری‌های خبرنگار مهر از فرماندار شمیرانات نیز سبب شد، تا وی وعده جمع آوری اطلاعات و راهکارهایی در این خصوص در آینده و ارائه ان به رسانه‌ها را بدهد.

شمیرانات، با شیب‌های تند و بافت تاریخی‌اش، همیشه چالش‌های منحصربه‌فردی در مدیریت آب داشته است، مقامات فعلی شرکت آب و فاضلاب تهران اخیراً اعلام کرده‌اند که هدررفت آب در شبکه توزیع پایتخت به حدود ۲۵ درصد می‌رسد، اما تمرکز اصلی بر افزایش ظرفیت سدهای تأمین‌کننده مانند لتیان و لار است، با این حال، منتقدان می‌گویند که بدون اصلاح الگوی مصرف در مناطق ثروتمند، این تلاش‌ها ناکافی خواهد بود.

این هشدارها در حالی مطرح می‌شود که تهران برای تابستان آینده با پیش‌بینی کمبود ۵۰۰ میلیون مترمکعبی آب روبرو است، و دولت در حال بررسی طرح‌های تشویقی برای صرفه‌جویی است.

کارشناسان می‌گویند که ادغام پیشنهادهایی اعم از نظارت قضائی تا نوآوری‌های دانش‌بنیان، می‌تواند مدل ملی برای شهرهای پرجمعیت ایجاد کند.