صادرات ایران به عراق سقوط کرد!

براساس آمار گمرک ایران، ارزش کل صادرات کشور در 5‌ماهه نخست سال جاری 6 درصد افت کرده است . افتی که بخشی از آن ناشی از کاهش صادرات تهران به بغداد است.

به گزارش اعتماد، واکاوی داده‌های رسمی نشان می‌دهد که ارزش کل صادرات ایران به همسایه غربی در 5 ماهه ابتدای سال 1404 نسبت به مدت مشابه سال قبل 18‌درصد کاهش داشته. حتی صادرات ایران به لحاظ وزنی نیز در این مقطع کاهشی بوده؛ این رقم 16‌درصد گزارش شده است.

کالاهایی که صادرات آنها به عراق کاهش یافته؛ گازطبیعی و فلزات از جمله میلگرد است. افت صادرات ایران در زمینه فلزات طبق اظهارات فعالان تجاری 66‌درصد است. البته در این مقطع صادرات برخی دیگر از کالاها به عراق افزایشی بوده است. اما با این حال فعالان اقتصادی نگران محدود شدن تجارت خارجی ایران به عراق  بودند.

یحیی آل‌اسحاق، رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق درباره بازار عراق می‌گوید: بازار عراق برای ایران بازاری مستمر و پایدار است و معاملات تجاری طبق روند مشخص و ثابتی پیش می‌رود. کاهش یا افزایش واردات از طرف عراق معمولا ناشی از تولید داخلی این کشور است و اتفاقات غیرمترقبه کمتر رخ می‌دهد. برای نمونه برخی کالاهای کشاورزی به دلیل تولید داخلی عراق موقتا واردات آنها محدود می‌شود و فولاد و میلگرد نیز به همین دلیل کاهش  واردات را  تجربه می‌کنند. 

او اعلام می‌کند: حجم کل معاملات رسمی ایران و عراق در سال گذشته حدود ۱۲ میلیارد دلار بوده و با در نظر گرفتن معاملات غیررسمی، این حجم بین ۱۳ تا ۱۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود.  آل اسحاق تأکید می‌کند: فعالیت اقتصادی در عراق همانند گذشته ادامه دارد و تحول ویژه‌ای رخ نداده است.

اگرچه شرایط کلی پایدار است، اما ورود رقبای جدید و تغییرات احتمالی بازار نیازمند به‌روزرسانی مداوم اطلاعات و آمادگی فعالان اقتصادی است. آل اسحاق توضیح می‌دهد: فعالان اقتصادی باید با اقتضائات روز عراق حرکت کنند و همواره اطلاعات خود را به‌روز نگه دارند. بخشی از این به‌روزرسانی به دولت و نهادهای حاکمیتی مربوط است  و بخشی دیگر به خود  فعالان  اقتصادی که  در عراق  فعالیت می‌کنند. 

او تأکید می‌کند: تعادل در تراز تجاری ایران و عراق اهمیت ویژه‌ای دارد. در حال حاضر صادرات ایران به عراق میلیاردی است، اما واردات تنها چند میلیون دلار است و این عدم توازن قابل  ادامه  نیست.

آل اسحاق می‌گوید: باید تلاش شود صادرات و واردات متعادل شوند تا شرایط تجاری پایدار باقی بماند، هر‌چند بازار عراق هنوز ظرفیت بالایی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی دارد و بیشترین فرصت در حوزه خدمات فنی و مهندسی، مصالح ساختمانی و پروژه‌های عمرانی شکل می‌گیرد. 

او ادامه می‌دهد: محصولات کشاورزی و غذایی ایران هنوز زمینه ورود به بازار عراق را دارند و بخش گردشگری، به ویژه گردشگری سلامت و زیارتی، فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری است. همکاری مشترک در حوزه انرژی و برق نیز می‌تواند درآمدزا باشد و فرصت‌های جدیدی برای فعالان اقتصادی فراهم کند. آل اسحاق تأکید می‌کند: رقبای جدیدی وارد بازار عراق می‌شوند و فعالان اقتصادی ایرانی هم باید ریسک‌پذیر باشند و با هماهنگی دولت و نهادهای اقتصادی، از فرصت‌ها بهره‌مند شوند.

او می‌گوید: تنها با آمادگی، اطلاع از تحولات بازار و همکاری فعالان اقتصادی با دولت، می‌توان از ظرفیت‌های موجود بهره‌برداری کرد  و رشد پایدار در این بازار  را  تضمین کرد.

آل اسحاق معتقد است؛ بازار عراق یک فرصت مستمر و پایدار برای ایران است و با وجود برخی محدودیت‌ها و تغییرات جزیی در سیاست‌های وارداتی این کشور، فعالیت اقتصادی ایران در عراق بدون مشکل ادامه دارد.  وی می‌گوید: با به‌روزرسانی اطلاعات، هماهنگی فعالان اقتصادی با دولت و تلاش برای تعادل صادرات و واردات، می‌توان آینده روشنی برای تجارت ایران با عراق رقم زد.

سرمایه‌گذاری مشترک و توجه ویژه به بخش‌های خدمات فنی، مهندسی، مصالح ساختمانی و گردشگری، فرصت‌های جدید و درآمدهای بلندمدت برای ایران فراهم می‌کند و بازار عراق می‌تواند در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده به یکی  از اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران تبدیل شود.

افت صادرات  به عراق جدی  است؟ 

درباره چالش‌های تجارت با عراق و افت صادرات ایران به این کشور، با سیدحمید حسینی، عضو اتاق بازرگانی ایران گفت‌وگو کرد . او درباره این موضوع می‌گوید: بازار عراق در سال‌های اخیر با تغییرات گسترده‌ای همراه شده است و صادرکنندگان ایرانی نیز با چالش‌های تازه‌ای روبه‌رو هستند که بخشی از مشکلات به ساختار داخلی ایران برمی‌گردد و بخشی دیگر به شرایط رقابتی و سیاست‌های اقتصادی عراق مربوط می‌شود.

او می‌افزاید: سال گذشته صادرات ایران به عراق به بالاترین رقم خود یعنی حدود ۱۱ میلیارد دلار رسید. اما در پنج ماه نخست امسال، آمارها نشان می‌دهد میانگین صادرات ماهانه ایران به حدود یک میلیارد دلار کاهش یافته و در مجموع با افت محسوسی روبه‌رو هستیم.

بخشی از این کاهش ناشی از شرایط خاص سال گذشته است، چرا که حجم سفرها و مبادلات بالاتر بود و به رشد صادرات کمک کرد. در حالی که امسال در پنج ماه نخست، این شرایط تکرار نشده است. با این حال این افت به معنای توقف صادرات نیست و همچنان امید وجود دارد که روند صادرات ایران به عراق در ادامه سال حفظ شود.

به گفته حسینی، یکی از مسائل جدی در تجارت با عراق، موضوع دریافت و پرداخت وجه و امکان حضور در مناقصات و پروژه‌های دولتی است، که این مشکل بیش از آنکه به سیاست‌های دولت عراق مربوط باشد، به ساختارهای ناکارآمد در ایران برمی‌گردد و صادرکنندگان ایرانی نیز به دلیل محدودیت‌های بانکی و ضعف در سیستم مالی، نمی‌توانند به‌راحتی در مناقصات حضور یابند یا قراردادهای بزرگ را اجرایی کنند.

همین امر فرصت‌های اقتصادی قابل توجهی را از ایران سلب می‌کند. از نگاه عضو اتاق بازگانی ایران، متاسفانه فضای رسانه‌ای عراق در بسیاری مواقع علیه کالای ایرانی جهت‌گیری دارد و این تبلیغات منفی باعث می‌شود افکار عمومی و حتی تصمیم‌گیری مقامات استانی عراق نسبت به محصولات ایرانی موضعی محتاطانه یا منفی داشته باشند. نتیجه چنین فضایی، افزایش هزینه‌های ورود کالا به عراق و دشواری بیشتر رقابت برای صادرکنندگان ایرانی است.

این تحلیلگر بازار عراق می‌گوید: یکی از مشکلات جدی دیگر، نبود ارتباط مستمر میان مسوولان دو کشور است. عراقی‌ها اهل جلسات، دیدوبازدید و رفت‌وآمدهای دیپلماتیک هستند و چنین رفتاری را نشانه جدیت و احترام در روابط می‌دانند. اما مسوولان ایرانی در این زمینه کوتاهی می‌کنند و روابط را در حد سفرهای پراکنده رییس‌جمهور یا وزیر محدود ساخته‌اند.

برای تقویت جایگاه اقتصادی ایران در عراق باید ارتباط چهره به چهره و مستمر با مقامات این کشور برقرار شود، چرا که این تماس‌ها در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی عراق تأثیر زیادی دارد. حسینی می‌افزاید: عراق تا چندی پیش واردکننده تخم‌مرغ و مرغ از ایران بود، اما امروز بخشی از نیاز خود را در داخل تولید می‌کند.

در حوزه فولاد نیز همین روند اتفاق افتاده است. عراق تا پیش از این ماهانه حدود ۷۵۰ میلیون دلار میلگرد از ایران وارد می‌کرد، اما اکنون با راه‌اندازی چندین واحد تولیدی در کردستان، کربلا و نجف، بخش بزرگی از نیاز خود را در داخل تأمین می‌کند. در حوزه پتروشیمی نیز عراق در گذشته به‌شدت به واردات از ایران وابسته بود، اما با راه‌اندازی و تعمیر واحدهای داخلی توانسته بخشی از نیازش را پاسخ بدهد و همین موضوع میزان واردات از ایران را کاهش داده است.

به گفته او، در کنار کاهش برخی بازارها، همچنان فرصت‌هایی برای حضور ایران وجود دارد. بازار طلا یکی از ظرفیت‌های مهم است. اختلاف عیار طلا میان ایران و عراق، یعنی عیار ۱۷ در ایران و ۲۱ در عراق، زمینه‌ای فراهم کرده که ایران بتواند در بازار طلا حضور داشته باشد.

همچنین برخی محصولات پتروشیمی ایران همچنان در بازار عراق جایگاه خود را حفظ کرده‌اند و امکان تداوم صادرات در این بخش وجود دارد. بازار عراق پویاست و دائما در حال تغییر و تحول است. بنابراین صادرکنندگان باید استراتژی‌های خود را به‌روز کنند و به جای اتکاء به یک فهرست ثابت از کالاها، به دنبال بازارهای جدید و محصولات متنوع باشند.

از نگاه حسینی، یکی از سیاست‌های مهم عراق در سال‌های اخیر، حمایت از تولید داخل بوده است. دولت عراق مرتب تعرفه‌های وارداتی را افزایش می‌دهد و گاه این تعرفه‌ها به ۳۶ درصد هم می‌رسد. همچنین در برخی مرزها مانند شلمچه، خرمشهر، مهران و زرباطیه هزینه‌های اضافی برای ورود کالاها وضع می‌شود، به‌ویژه در مناطقی که عراق تولید مشابه داخلی دارد. این سیاست‌ها هزینه رقابتی صادرکنندگان ایرانی را افزایش می‌دهد و در نهایت قدرت رقابت آنها را کاهش می‌دهد.

تحلیلگر بازار عراق بر این باور است که این کشور با شعار صنعت هویت ماست به سمت صنعتی شدن حرکت می‌کند. این کشور در بخش‌هایی مانند فولاد، پتروشیمی، صنایع نفتی، مواد غذایی و ساختمانی سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای انجام می‌دهد. همین روند، یک چالش اساسی برای صادرکنندگان ایرانی است، زیرا عراق به‌تدریج نیاز خود به واردات کالا از ایران را کاهش می‌دهد. بنابراین ایران نمی‌تواند صرفا با کالاهای سنتی و مصرفی در بازار عراق باقی بماند و لازم است به سمت صادرات کالاهای نیمه‌ساخته  و مواد  اولیه حرکت کند.

او معتقد است، با وجود همه مشکلات، بازار عراق همچنان برای ایران اهمیت راهبردی دارد. این کشور هنوز به مرحله‌ای نرسیده که بتواند همه نیازهای خود را از تولید داخلی تأمین کند و به همین دلیل فرصت برای صادرکنندگان ایرانی باقی است. با این حال اگر سیاست‌های صادراتی ایران اصلاح نشود و روابط دیپلماتیک  و اقتصادی با عراق تقویت  نشود،  بخش مهمی از این بازار به رقبا  واگذار خواهد شد.