سامانه پدافند هوایی HQ-۹: مدافع جدید آسمان ایران
عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس از ورود گسترده سامانه ضدهوایی HQ-۹ چینی به ایران خبر داد اما این سامانه چه مشخصاتی دارد و تا چه حد قادر است از آسمان ایران در برابر تهدیدات هوایی محافظت کند.
فرارو- ابوالفضل ظهره‌وند، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس اخیرا اظهار داشت که سامانه چینی HQ-۹ به عنوان مدافع جدید آسمان ایران به صورت گسترده درحال وارد شدن است.
به گزارش فرارو، این عضو کمیسیون امنیت ملی درحالی این موضوع را مطرح کرد که سطح تنش با غرب به دلیل برنامه هسته‌ای ایران بالا رفته و تهران برای کاهش تهدیدات در بالاترین سطح آمادگی قرار گرفته است. اما این سامانه موشکی ضدهوایی چینی چه مشخصاتی دارد که برای دفاع از آسمان ایران انتخاب شده است؟
سامانه پدافند هوایی HQ-9 (که به معنای "هونگ چی-۹" یا "قرمز ۹" است) یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های دفاع هوایی دوربرد جهان است که توسط جمهوری خلق چین توسعه یافته است. این سامانه، که اغلب با نام‌های FD-2000 در نسخه صادراتی یا HHQ-9 در نسخه دریایی شناخته می‌شود، بر پایه فناوری‌های روسی (مانند S-300) و عناصری از سیستم‌های آمریکایی (مانند پاتریوت) ساخته شده، اما به طور کامل یک محصول بومی چینی محسوب می‌شود.
بنابراین HQ-9 یک سامانه چینی است که از دهه ۱۹۹۰ میلادی توسعه یافته و از سال ۲۰۰۱ وارد خدمت شده است. این سیستم برای مقابله با هواپیماها، موشک‌های کروز، موشک‌های بالستیک تاکتیکی و حتی اهداف ماهواره‌ای طراحی شده و نقش کلیدی در استراتژی دفاعی چین ایفا می‌کند. در این مقاله، به بررسی تاریخچه، مشخصات فنی، ویژگی‌ها، واریانت‌ها، اجزا و کاربردهای عملیاتی آن می‌پردازیم.
تاریخچه و توسعه
توسعه سامانه HQ-9 در اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی آغاز شد و به عنوان پاسخی به نیازهای ارتش آزادی‌بخش خلق چین (PLA) برای یک سیستم پدافند هوایی بومی و پیشرفته، پیش رفت. این پروژه توسط شرکت هوافضای علم و صنعت چین (CASIC) و شرکت واردات و صادرات ماشین‌آلات دقیق چین (CPMIEC) هدایت شد. HQ-9 تحت تأثیر سیستم روسی S-300PMU قرار گرفت، اما عناصری از فناوری آمریکایی MIM-104 پاتریوت (احتمالاً از طریق واسطه‌های اسرائیلی یا آلمانی) و حتی فناوری‌های اسرائیلی در رادارها و هدایت‌کننده‌ها (seeker head) به آن اضافه شد.
اولین آزمایش‌های عملیاتی در سال ۱۹۹۷ انجام شد و نسخه اولیه (HQ-9A) در سال ۱۹۹۹ آزمایش و در ۲۰۰۱ وارد خدمت گردید. ارتقاهای بعدی، مانند HQ-9B در سال ۲۰۱۴، برد و قابلیت‌های ضدبالستیک آن را افزایش داد. این سیستم در سال ۲۰۰۹ در نمایشگاه هوافضای آفریقا و دفاع در کیپ‌تاون آفریقای جنوبی به عنوان نسخه صادراتی FD-2000 رونمایی شد. توسعه HQ-9 نه تنها به عنوان یک سیستم دفاعی، بلکه به عنوان ابزاری برای رهگیری ماهواره‌ها و موشک‌های بالستیک (مانند HQ-19) ادامه یافت. طبق گزارش‌ها، HQ-9B در سال ۲۰۱۶ در جزایر مصنوعی دریای جنوبی چین مستقر شد و در سال ۲۰۲۱ در شرایط سخت آب و هوایی آزمایش شد.
مشخصات فنی
این سامانه یک موشک دو مرحله‌ای سطح به هوا با سوخت جامد است که قابلیت پرواز با سرعت بیش از 4 ماخ (حدود 1200 متر بر ثانیه) را دارد. مشخصات دقیق این موشک به شرح زیر است:
- طول موشک: ۶.۸ تا ۹ متر (بسته به واریانت)
- قطر: مرحله اول ۷۰۰ میلی‌متر، مرحله دوم ۵۶۰ میلی‌متر
- وزن کل: حدود ۲۰۰۰ کیلوگرم
- کلاهک جنگی: ۱۸۰ کیلوگرم انفجاری پراکنده (HE-FRAG) با فیوز مجاورتی، شعاع انفجار ۳۵ متر و فعال‌سازی در ۵ کیلومتری هدف
- برد عملیاتی:
مدل اصلی: حداقل ۶ کیلومتر، حداکثر ۱۲۰-۲۰۰ کیلومتر
مدل بی: تا ۲۶۰-۳۰۰ کیلومتر
- ارتفاع پرواز: حداقل ۵۰۰ متر، حداکثر ۳۰-۵۰ کیلومتر (بسته به واریانت)
- سیستم پیشران: موتور راکت سوخت جامد دو حالته با سوخت کم‌دود (بر پایه پلی‌بوتادین هیدروکسیل-ترمینیتد یا HTPB در نسخه‌های جدید)
این مشخصات HQ-9 را به یک سیستم چندمنظوره تبدیل کرده که می‌تواند اهداف را در تمام ارتفاعات، روز و شب، و در هر شرایط آب و هوایی رهگیری کند.
ویژگی‌ها
ویژگی‌های این سامانه:
- قابلیت‌های ضدبالستیک: رهگیری موشک‌های بالستیک تاکتیکی در فاز نهایی (تا ۳۰-۴۰ کیلومتر برای HQ-9A و تا ۵۰۰ کیلومتر برد برای اهداف بالستیک در HQ-9B)
- ضد ماهواره (ASAT): قابلیت رهگیری اهداف فضایی در ارتفاعات بالا
- ضد رادار (ARM): نسخه FT-2000 برای نابودی رادارهای هوایی و اهداف تابش‌کننده
- حرکت‌پذیری بالا: پرتابگرها بر پایه کامیون‌های ۸×۸ Taian TA5380 یا ۱۰×۱۰ TAS5501، با قابلیت استقرار سریع و تثبیت‌کننده‌های هیدرولیکی
- احتمال موفقیت بالا: نرخ کشندگی (probability of kill) بالا به دلیل کلاهک پراکنده و هدایت دقیق
یک باتری استاندارد PLA شامل ۴۸ پرتابگر (۱۹۲ موشک)، یک مرکز فرماندهی، ۶ رادار هدف‌گیری، ۶ رادار کنترل، ۶ رادار جستجو و وسایل پشتیبانی ارتباطی و انرژی است.
واریانت‌ها
| واریانت | توضیحات | برد | ویژگی‌های کلیدی |
|---|---|---|---|
| HQ-9A | نسخه اولیه، وارد خدمت ۲۰۰۱ | ۱۲۰ کیلومتر | هدایت نیمه‌فعال راداری |
| HQ-9B | ارتقایافته، IOC ۲۰۱۴ | ۲۶۰-۳۰۰ کیلومتر | جستجوگر مادون قرمز غیرفعال، ارتفاع ۵۰ کیلومتر |
| HQ-9C | ضدبالستیک | - | موشک‌های باریک‌تر (۸ موشک در هر وسیله)، رهگیری فاز نهایی |
| HHQ-9 | دریایی (برای ناوها) | مشابه HQ-9 | پرتاب عمودی از سطح |
| HQ-19 | ضدبالستیک و ASAT | - | مشابه THAAD آمریکایی، رهگیری میانی و نهایی |
| FD-2000 | صادراتی | ۱۲۵ کیلومتر | ضدپنهان‌کاری، رادار YLC-20 |
| FD-2000B | صادراتی ارتقایافته | ۲۵۰ کیلومتر | برد بیشتر |
| HQ-9P | سفارشی برای پاکستان | ۱۲۵ کیلومتر (هواپیما)، ۲۵ کیلومتر (کروز) | وارد خدمت ۲۰۲۱ |
| FT-2000 | ضد رادار | ۱۲۰۰ متر/ثانیه | هدایت غیرفعال راداری |
اپراتورها و استفاده عملیاتی
علاوه بر چین (با صدها باتری در PLA)، اپراتورهای اصلی عبارتند از:
- پاکستان: HQ-9P، کمیسیون رسمی در ۱۴ اکتبر ۲۰۲۱.
- مراکش: ۴ باتری FD-2000B، تحویل از ۲۰۲۰-۲۰۲۱.
- ترکمنستان، ازبکستان، مصر: نسخه‌های صادراتی.
در عملیات، HQ-9 در سال ۲۰۱۵ در هوتان (نزدیک کشمیر) و ۲۰۱۶ در جزیره وودی (دریای جنوبی چین) مستقر شد. چین از آن برای حفاظت از مرزهای مورد مناقشه استفاده می‌کند و تست‌های ضدبالستیک آن موفقیت‌آمیز بوده است.
