دکتر حمید حیدرپناه
زلزله گرام
دکتر حمید حیدرپناه؛ یکی از تفاوت‌های بارز زلزله اخیر که در غرب کشور به وقوع پیوست با حوادث مشابه گذشته، علاوه بر قدرت و حجم تخریب، حضور فضای‌مجازی و خصوصاً پیام‌رسان «تلگرام» بود که از همان لحظه‌ی وقوع اولین خبر‌ها از سوی این رسانه منتشر و پس از آن، پیشتازی خود را برای رصد لحظه‌ای اخبار و تحولاتش حفظ نمود. پس از آن کارکردش از خبررسانی فراتر رفت و به ابزاری برای هماهنگی گروهی، برنامه ریزی و امدادرسانی تبدیل شد.
تشکیل کمپین‌های متعدد برای جمع‌آوری و ارسال اقلام مورد نیاز، اطلاع رسانی لحظه‌ای از سوی افراد حاضر در مناطق زلزله‌زده، معرفی نقاط دورافتاده‌ای که از امدادهای اولیه محروم مانده بودند، بیان کاستی‌ها و نیازهای اصلی آسیب‌دیدگان و... از اقدامات مهمی بود که به مدد فضای مجازی صورت گرفت و کمک بزرگی به زلزله‌زدگان بود.
کمی بعد به مرور شاهد انتشار تحلیل‌ها و یادداشت‌های گوناگون که عمدتاً در شرح و نقد مدیریت بحران، بی‌برنامگی، آماده نبودن دستگاههای اجرایی برای اقدام فوری و منظم در شرایط اضطراری، نقص شیوه‌های کمک‌رسانی و توزیع نابرابر اقلام ضروری و ... بودیم که باز هم فضای مجازی جولانگاه اصلی این حوزه بود.
در این میان عده‌ای همیشه در صحنه هم این واقعه را دست‌مایه جوک‌سازی و طنزهای بی‌مزه‌شان کردند و موجبات جریحه‌دار شدن احساسات مصیبت‌زدگان حادثه شدند، عده‌ای هم که از آن سوی بام افتاده بودند تمام تلاش و همت خود را برای یافتن انواع عکس‌های آرشیوی از حوادث تلخ و زلزله‌های خارجی، بمباران و جنگ‌ها و... به کار بستند و با نمایش صحنه‌های دلخراش، تلاش کردند به شکلی مبالغه آمیز عمق فاجعه را فراتر از آن چیزی که در رسانه‌ها اعلام می‌شد، نمایش دهند.
شایعه‌سازی، بزرگنمایی از طریق ارائه آمارهای جعلی، جنجال‌آفرینی از طریق تصاویر ساختگی و انتشار متن‌های انتقادی جهت‌دار در راستای تضعیف اقدامات نهادهای دولتی هم یکی دیگر از کنش‌های برخی کاربران فضای‌مجازی بود و برخی دیگر هم در صدد جمع‌آوری مستندات، روشنگری و ابهام‌زایی از تصاویر و اخبار جعلی بودند.
خلاصه اینکه همزمانی وقوع زلزله و حضور فضای‌مجازی و خصوصاً پیام‌رسان تلگرام، تجربه‌ی جدیدی بود که بیش از گذشته نشان داد که این رسانه تا چه حد توانسته بر زندگی روزمره ایرانی‌ها سایه افکنده و نقش پررنگی در تحولات اجتماعی دارد.
بنابراین «زلزله گرام»، شاید بهترین لقب برای آن باشد که هم در این مقطع زلزله را به شکل وسیعی پوشش داد و هم اینکه قوی‌تر از زلزله، تلگرام است که مدت‌هاست عرصه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را تکان داده و بر زندگی انسان‌ها تاثیر شگفت انگیزی گذاشته است.
آسیب‌های فرهنگی را رساتر از همیشه بیان می‌کند، گسل‌های اجتماعی را نمایان‌تر و خطای چهره‌های مشهور را برجسته‌تر می‌کند و آن‌ها را به سرعت وادار به عذرخواهی می‌کند.
بهرحال گسل‌های پیدا و پنهان زلزله گرام همچنان فعال است و در آینده باید منتظر رانش‌ها و لرزش‌های جدیدش باشیم.
