دانشگاه پاسخگوی نیاز کشور باشد

دکترجعفر توفیقی که زمانی وزیر علوم بود وهم اکنون به عنوان یک استاد دانشگاه ناآشنا با این حوزه نیست . در این روزها که بعد از روز 16 آذر امسال که فضای دانشگاهها متفاوت شده است، او درعین توصیه نسبت به توجه دانشگاهیان به کارکرداصلی شان در تولید علم یاد آور می شود که بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران دانشگاهها را پیشرو تاثیرگذار بر افکارعمومی می دانستند و تاکید داشتند دانشجویان درفعالیت های سیاسی شرکت و به نقد عملکرد مسوولین در فضایی باز و آزاد بپردازند ، اما باید مراقب باشیم که تنش های سیاسی کارکرد علمی دانشگاه ها را تحت تاثیر خود قرار ندهد .

دردیدگاه حضرت امام (ره)دانشگاه و دانشجو درکجا قرار داشت و از چه شان و منزلتی برخوردار بود؟
واقعیت امر این است که امام (ره) در مورد دانشگاه و دانشگاهیان چه در دوران قبل از انقلاب و چه در دوران بعد از پیروزی انقلاب فرمایشات زیادی داشتند ودر این فرمایشات ایشان نقش دانشگاه و دانشگاهیان را دراستقلال کشور و پیشبرد اهداف جمهوری اسلامی به وضوح بیان کرده اند.ایشان در جایی فرموده بودند که "دانشگاه مبدا همه تحولات است" واین یکی ازجملات مهم ایشان بود که همواره سرمشق ما درسیاست گذاری های نظام علمی وآموزش عالی بوده است.

همچنین حضرت امام درجای دیگری به این نکته اشاره داشتند که "دانشگاه کارخانه آدم سازی است" و به اعتقاد من بر اساس این فرمایشات، از نظر حضرت امام (س) دانشگاه یکی از کلیدی ترین نهادهای اجتماعی درکشور و توسعه بوده است، البته حضرت امام (س) در کنار این فرمایشات توقعاتی را نیز از دانشگاه مطرح فرمودند و آن را تحت عنوان ویژگی های دانشگاه اسلامی مطرح کردند و تاکید داشتند که دانشگاه باید پاسخگوی نیازهای کشور باشد و این همان چیزی است که ما امروز تحت عنوان جامعه محور بودن دانشگاه از آن یاد می کنیم.

همچنین حضرت امام (س) تاکید داشتندکه ما باید انحصار علم را ازغرب و شرق بگیریم و خود تولیدگر علم ودانش باشیم و دراین بخش مطابق فرمایشات ایشان باید دانشگاه های ما طوری عمل کنند که دانشجویان دیگر کشورها برای تحصیل به ایران بیایند که این امر تاکیید بنیاگذار جمهوری اسلامی را بر پیشرو بودن دانشگاه ها در مسایل علمی و مقتدر بودنشان را دراین مسایل به اثبات می رساند.حضرت امام (س) همواره دو حالت برای انسان قایل بودند ؛ یا یادگرفتن و یا یاد دادن و این نشان می دهد که مهمترین دغدغه ایشان مساله علم بوده است و زمانی که ایشان از تعبیر مکانی برای آدمسازی برای تبیین ویژگی های دانشگاه استفاده فرمودند این خود نشان می دهدکه در دانشگاه مورد نظر ایشان باید انسان هایی حضور داشته باشند که هم از نظر علمی در درجه بالایی قرار داشته باشند و هم ازنظر معنوی رتبه بالای را دارا باشند و این خود تاکیدی است بر این مطلب که کشور با تکیه صرف بر مسایل علمی به جلو نمی رود و در کنار تحقیق در مسایل علمی باید به معنویات هم توجه شود؛ زیرا درغیر اینصورت محققین وداشگاهیان بی تعهدی خواهیم داشت.

تعابیر به جای مانده ازحضرت امام (س) نشان می دهد که ایشان صرفا به انجام کارهای تحقیقی دردانشگاه اکتفا نمی کردند و برای ایشان رعایت اخلاق و تربیت انسانهای برخوردار از ویژگی های انسانی بسیار مهم بود و این فرمایشات حضرت امام (س) درمورد دانشگاه و دانشجو که بسیار راهگشا نیزمی باشد همواره سر لوحه فعالیت های من در دوران حضور در راس وزارت علوم بوده است .

در اوایل وقوع انقلاب اسلامی ایران امام (ره)فرمان انقلاب فرهنگی را صادر و بر مبنای آن دانشگاه ها برای مدتی تعطیل شدند، این تصمیم امام(ه) بر چه مبنایی استوار بود و آیا در قدم های بعدی دانشگاه ها توانستند به اهداف نهفته در انقلاب فرهنگی دست یابند؟
ماجرای انقلاب فرهنگی ترکیبی از مسایل سیاسی، علمی و فرهنگی بود ، به این معنا که در آن زمان دانشگاه ها با هجوم گروهک های سیاسی مواجه بودند که این مساله دانشگاه ها را از انجام کار خود باز داشته بود و به مرکز مبارزات سیاسی تبدیل کرده بود و اجازه نمی داد به فعالیت علمی بپردازند، علاوه بر این مساله تحلیلی وجود داشت مبنی بر این که برای دوام انقلاب اسلامی ایران باید توسعه علمی با ارزش های این نظام متناسب شود ، در آن مقطع زمانی مساله زایندگی علمی مورد تاکید قرار گرفت و عنوان شد که ما باید متناسب با باورها و ارزش های خود به توسعه علمی کشور بپردایم ودر بهره گیری از علوم غربی هوشیارانه عمل کنیم ، تا آن زمان بخش عمده ای از دانشی که در دانشگاه ها ترویج می شد مبتنی بر یافته های دانشمندان غربی بود ،البته این دستاوردها را نفی نمی کنم، اما بر استفاده هوشمندانه از این تجربیات تاکید دارم .

در چنین فضایی بود که مساله انقلاب فرهنگی مطرح شد و ستاد انقلاب فرهنگی مامور شد تا در برنامه های رسمی آموزش عالی بازنگری صورت دهد، تا دانشمندان ومحققان متعهد داخلی تلاش بیشتری در تعیین محتوی علمی دانشگاه ها داشته باشند، بحث این بود که سهم داشمندان داخلی را در برنامه های علمی دانشگاه ها افزایش دهیم و متعاقب آن شورا ی برنامه ریزی و بعد سازمان سمت برای نشر کتاب های دانشگاهی تشکیل شد تادانشمندان داخلی ترغیب به تولید محتوا شوند و از کتب وعلمی که آنها تولید می کنند برای تدریس در دانشگاه ها استفاده شود.و به اعتقاد من دستور انقلاب فرهنگی از جانب حضرت امام (س) منجر به حرکتی در دانشگاه ها شد که آثار مثبتی به دنبال داشت.

برخی صدور دستور انقلاب فرهنگی از جانب حضرت امام (ره) را زمینه ساز محدود شدن فعالیت های سیاسی در دانشگاه ها می دانند به نظر شما آیا این گونه بوده است و در زمینه فعالیت سیاسی دانشگاه هاحد و مرز مورد قبول حضرت امام چگونه تعریف می شد؟
پیش از وقوع انقلاب فرهنگی تشکل های سیاسی غیر قانونی و تشکل هایی که اساسا نظام جمهوری اسلامی را قبول نداشتند و به قانون ااساسی و ارزش های نظام جمهوری اسلامی کوچکترین پایبندی را نداشتند دردانشگاه ها فعالیت می کردند و بحث انقلاب فرهنگی این تشکل های غیر قانوی بود که بعضا بر اندازی نظام جمهوری اسلامی را دنبال می کردند.

اما روی دیگر سکه تشکل های سیاسی قانونی هستند که مطابق آیین نامه در دانشگاه ها شکل گرفته اند .فعالیت تشکل های قانونمند دانشجویی در دانشگاه ها مورد تاکیدامام(س) بوده است و امام (س) همواره برنقش و سهم فعالیت های دانشگاهیان در قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تاکید داشتند و آنها را پیشرو تاثیرگذار بر افکارعمومی می دانستند و تاکید داشتند دانشجویان درفعالیت های سیاسی شرکت و به نقد عملکرد مسوولین در فضایی باز و آزاد بپردازند و به اعتقاد من ایجاد چنین فضاهایی در دانشگاه ها خود یک فرصت است.

حریمی که امام (س) برای فعالیت های سیاسی دانشگاهی قایل بودند، بر دفاع از حرکت های ملی و مذهبی تاکید داشت و توجه به ارکان نظام که مردم به خاطر آن قیام کردند و نظام جمهوری اسلامی را تشکیل دادند ؛ از جمله جمهوریت ، اسلامیت آزادی و استقلال کشور حریم ها ی اساسی و زیر بنایی برای فعالیت های سیاسی دانشگاه هاست که نباید خدشه ای به آن وارد شود، سلایق مختلف باید بتوانند در چارچوب های قانونی در دانشگاه ها فعالیت کنند، برنامه های کشور و وزارتخانه ها را نقد کرده و برای اصلاح آن نظر ارایه دهند.

در بحث دانشگاه ها یکی از مسایلی که حضرت امام(ره) مطرح و بر آن تاکید داشتند بحث وحدت حوزه و دانشگاه بود، به عنوان یک فرد دانشگاهی هدف از طرح این بحث را چه می دانید و دستاوردهای آنرا چطور ارزیابی می کنید؟
یکی از اولین مسایلی که امام (ره) در مورد حوزه و دانشگاه مطرح کردند وحدت این دو مرکز علمی بود ، ایشان حوزه و دانشگاه را مکمل یکدیگر می دانستند و معتقد بودند که این دو به تنهایی نمی توانند کشور را به هدف برسانند ، پرچمدار توصیه حضرت امام (س) در وحدت بخشی حوزه و دانشگاه شهید مفتح بود، و بعد از ایشان هم این حرکت تداوم پیدا کرد و منجر به تاسیس نهادهایی شد که این مسوولت (وحدت بخشی بین حوزه و دانشگاه) را برعهده گرفتند وبعد از آن ما شاهد آن بودیم که اساتید دانشگاهی در حوزه ها حاضرشدند و بزرگانی از حوزه به دانشگاه ها رفتند و برخی رشته ها و دروس مشترک بین حوزه و دانشگاه ایجاد شد .

امام (س) بر وحدت حوزه ودانشگاه تاکید داشتند؛ زیرا علم را مجموعه ای ازعلوم حوزوی و دانشگاهی می دانستند و این بر خلاف نظر عده ای بود که علم را صرفا براساس علوم حوزوی تعریف می کنند و یا این که آن را شامل علوم دانشگاهی می دانند، اما علیرغم اقدامات انجام شده در این بخش به خاطر بزرگ بودن اینم ساله باید خیلی بیش از اینها تلاش شود و ارتباط بین حوزه ودانشگاه گسترده تر شود.

به عنوان یک استاد دانشگاه که زمانی مسوولیت وزارت علوم را نیز عهده دار بودید وضعیت دانشگاه های کشور را چگونه می بینیدو برای نزدیکی هر چه بیشترآن به ویژگی های دانشگاه اسلامی مورد نظر امام (س) چه راهکاری را پیش بینی می کنید؟
مهمترین نکته ای که همه دانشگاهیان بایدتوجه کنند این است که دانشگاه باید یک نهاد پویا ،سرزنده و فعال باشد ، همه باید تلاش کنند و به کارهای علمی بپردازند، وظیفه دانشگاه تولیدعلم است، دانشگاه باید در کشور باز بوده و رونق داشته باشد ، باید بدانیم که یک کشور همیشه بافراز و فرودهایی همراه است و این فراز و فرودها همانند آنچه که چندماه پیش شاهدش بودیم وضعیت هایی را به وجود می آورد ، اما باید مراقب بابشیم که تنش های سیاسی کارکرد علمی دانشگاه ها را تحت تاثیر خود قرار ندهد .

نباید فراموش کنیم که مهمترین وظیفه دانشگاه ها در دنیای امروز تولیدعلم است و با توسعه علمی است که توسعه سیاسی، علمی، اقتصای و ... اتفاق می افتد، حتی علاقمندان به مسایل سیاسی نیز باید بدانند که ابتدا باید در زمینه تولیدعلم فعال باشند و ضمن توجه به مسایل سیاسی که آن را نفی نمی کنم بایدتلاش کنند دانشگاه به کارکرد اصلی خود که تولیدعلم است بپردازد و کشور از این طریق به توسعه لازم دست یابد.