خطاهای انسانی که عامل سیل خونین شیراز شد

یک فعال محیط زیست در تشریح جزئیات سیل شیراز و واکاوی آن گفت: حرکت سیل آب از ضلع جنوب شرقی تنگ الله اکبر که دروازه قرآن در جبهه شمال غرب آن قرار دارد آغاز شد. مردم قدیم شیراز به این نقطه سیل آباد می‌گفتند، به این معنا که دره مسیل موجود که تا اوایل سال شصت به حال خود باقی و پر نشده بود را صرفاً رواناب‌های متأثر از نزولات آسمانی بر اساس قانون توپوگرافی و ریخت زمین شناسی ساخته بودند.

به گزارش خبرآنلاین بهمن ایزدی افزود: بالاخره طبیعت کار خودش را بر اساس سوابق دیرینه‌اش جا نمایی کرد و بیشترین دبی سیلاب تنگ الله اکبر درست از محل دره مسیل سیل آباد حرکت کرد و در واقع از مسیری پیش رفت که از هزاران سال پیش، رواناب‌های بخشی از ارتفاعات بمو و اراضی بالا دست شمال شرق شیراز را به سوی رودخانه خشک و نهایتاً دریاچه مهارلو هدایت می‌کرد.

وی توضیح داد: در واقع «سیلاب طبیعی» تنگ الله اکبر تا به حال هیچ‌گونه تجاوزی به حریم شهر نکرده و هیچ گونه خسارتی به کسی وارد نکرده است. تنها آسیبی که در این ناحیه به مردم و شهر شیراز وارد شد توسط «سیلاب انسان‌ساخت» بود که بر اثر بی‌توجهی‌مدیریت شهری به قوانین طبیعت و همچنین عدم لحاظ زیر ساخت‌های محیط زیست در چیدمان مبلمان شهری به وجود آمد؛ لذا با نگاهی گذرا به آماری که توسط کارشناسان ارزیابی شده است، به سهل انگاری مدیران شهری با در نظر نگرفتن سلامت و امنیت شیراز و مردم مهربانش پی می‌بریم.

این فعال محیط زیست ادامه داد: به این مهم پی می‌بریم که در سیلاب پنجم فروردین ماه طبیعت کار خودش را خوب انجام داد و این بی تدبیری مسئولین مربوطه و سو مدیریت شأن بود که شیراز را سیاهپوش کرد. توجه کنید که تا زمان وقوع سیل میزان بارندگی حدود حدود ۱۴ میلیمتر در مدت ۲۰ دقیقه بوده است؛ بنابراین نباید با این میزان بارندگی با چنین تلفات سهمگینی مواجه شویم.

ایزدی تاکید کرد: مساحت حوزه دروازه قرآن بالغ بر ۵۴۲۰ هکتار است و کلیه رواناب‌های آن از ارتفاعات کوه بمو و مناطق اکبر آباد واقع در اراضی مرتفع شمال شرق شیراز سرچشمه می‌گیرد و پس از گذر از دره مسیل سیل آباد واقع در ضلع جنوب‌شرق تنگ الله اکبر وارد جلگه شیراز می‌شود و پس از ورود به رودخانه خشک به حوضه دریاچه مهارلو می‌ریزد.

وی یادآور شد: بسیاری از اراضی شیبدار پارک ملی بمو پس از انقلاب تبدیل به اراضی و مستحدثات نظامی شد و آتش سوزی‌های مکرر در این ناحیه، پوشش گیاهی آن منطقه را که نقش بازدارنده در شدت جریان ریزش باران داشت را از بین برد، با این وجود صیقلی شدن بخشی از اراضی مذکور به واسطه احداث اتوبان تازه‌ساز اکبر آباد به خرامه، مهیا شدن بستر صیقلی دیگری بود که به شدت یافتن جریان رواناب‌ها به سوی دروازه قرآن کمک می‌کرد؛ لذا حداکثر دبی لحظه‌ای رواناب‌ها به روش scs با دوره بازگشت ۱۰۰ ساله ۱۳۱ متر مکعب بر ثانیه و حجم سیلاب با دوره بازگشت ۱۰۰ ساله سه میلیون و ۷۰ هزار و ۳۰۱ متر مکعب است. طول آبراهه اصلی آن ۱۷/۲ کیلومتر و شیب آبراهه ۳/۰۴ درصد و حداکثر ارتفاع حوزه ۲۶۶۵ متر و حداقل ارتفاع ۱۸۰۵ متر و شیب متوسط حوزه تنگ قرآن ۲۶ درصد است.

این فعال محیط زیست تصریح کرد: شکل حوزه نسبتاً گرد و نشان دهنده بالا بودن دبی پیک حوزه بوده و اینکه این حوزه در زمان‌های بارندگی با شدت زیاد و مدت کم (کمتر از ۶ ساعت) با توجه به شیب حوزه حجم سیلاب بیشتری با قدرت بالایی را تولید می‌کند؛ بنابراین پر کردن و تبدیل کردن دره مسیل «سیل آباد» به جاده و بولوار عریض و تفرجگاه، کاری غیر اصولی و غیر کارشناسی است که چنانچه متولیان امر اندکی دقت به عمق و عرض دره مسیل سیل آباد می‌کردند متوجه خطایشان می‌شدند.

ایزدی افزود: اشتباه فاحش دیگر مدیریت شهری وقت در محاسبات دبی ورودی سیلاب به لوله تخلیه کننده است که این مهم از دلایل اصلی حادثه اخیر است و در پیامد آن عدم سرویس دهی و رسوب زدایی از لوله‌ای بود که به جای دره مسیل سیل آباد کار گذاشته بودند. چنانچه وضعیت لوله مذکور توسط مدیریت شهری مورد بررسی مستمر قرار می‌گرفت و انباشت زباله‌ها را از جلو شبکه مفتولی آن به موقع جمع آوری می‌کردند، هم اکنون شیراز و مردم با محبتش عزادار و شرمسار میهمانان بهارِ حیات بخشش نبودند. بنابر این علت اصلی وقوع سیل پنجم فروردین بر اثر بی توجهی به حریم قانونی طبیعت بر اثر بی تدبیری و سو مدیریت ما بود، نه خشم طبیعت.

وی ادامه داد: مدیریت شهرداری وقت اضافه بر تصرف و تبدیل مسیل‌های تنگ الله اکبر و تنگ سعدی، گالی‌های طبیعی و عریض مناطق بالا دست رودخانه خشک شیراز را که به طور طبیعی شدت سیلاب‌ها را کنترل می‌کردند و حریم طرفین آن رود که در مسیر طولی از میان جلگه شیراز می‌گذرد را تصرف و تبدیل به خیابان کرده است و در برخی از گالی‌های عریض و وسیع این رودخانه اماکن مختلف و ایستگاه مترو و خطوط مواصلاتی مترو ایجاد کرده است.

بدتر آنکه در میان مسیل رودخانه خشک در حوالی پل معالی آباد اقدام به ساخت تفرجگاه کرده‌اند. بولوار چمران نیز تا سی سال پیش جز حریم و کرانه رود خشک بود که با جانمایی غلط مدیران وقت شیراز، تصرف و تبدیل به بولوار شد. احداث سد تنگ سرخ نیز از جمله جانمایی‌های غلط و فاحش شهرداری شیراز است که در صورت اتمام، تهدیدی جدی برای تمامی مردم ساکن در جلگه شیراز است.

این فعال محیط زیست نتیجه گرفت: بنابراین سیل جانگداز پنجم فروردین حاصل تفکر سازه‌ای و غیر علمی‌ای بود که چنانچه نابودی دره مسیل سیل آباد تسهیل و تبدیل به مسیر تردد و تفرجگاهی نمی‌شد هم اکنون شیراز سیاه پوش نبود؛ لذا ایجاد جاده و بولوار غیر فنی و سازه‌های تفرجی بر بستر‌های حیاتی طبیعت اشتباه غیر کارشناسی سترگی است که پس از آن فاجعه سیل شیراز ناشی از خطا در محاسبات دبی ورودی سیل آب به لوله تخلیه کننده واقع در زیر مستحدثات مذکور است.

ایزدی در پایان گفت: این نکته را در خصوص علت وقوع سیل باید اضافه کنم که باور اینکه بدون شکستگی دیواره‌های مسیلی که به لوله مسیل دروازه قرآن ختم می‌شود، ورود آن همه آب به صورت یکجا و شتابناک از سطح تراز لبه مسیل که با آسفالت تقریباً همطراز است در یک لحظه و یکجا تحقیقاً امری محال است و به نظر می‌رسد منشأ سیلاب مذکور در کنار مسدود شدن دهانه لوله مکش از جایی دیگر در بالا دست حوضه لوله مکش سیلاب نیز باشد.

چون شدت جریان شتابناک سیل دروازه قرآن بایستی بر اثر حرکت شدید آب از بالا دست باشد؛ لذا این موضوع قابل واکاوی است و لازم است که شورای شهر شیراز به منظور روشن شدن علت سیل مذکور با همکاری کارشناسان خبره این مهم را بررسی و نتایج تحقیقات خویش را به منظور جلوگیری از اتفاقات مشابه آتی به نظر مردم برسانند.