کلیسای «سنت استپانوس» یا» «کلیسای استفانوس» مقدس دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌کلیسا قرار می‌گیرد. کلیسای استپانوس مقدس در منطقه آزاد «ارس» در ۶ کیلومتری روستای دره شام به فاصله ۱۵ کیلومتر غرب شهر جلفا در محلی به نام قزل وانک (صومعه سرخ) در استان آذربایجان شرقی قرار دارد.
استپانوس مقدس یکی از ۷ نفر نیک تاماتی است که مراسم تحلیف او به وسیله حواریون حضرت عیسی مسیح انجام گرفت و از مبلغان مسیحیت شد. یهودیان اورشلیم به او تهمت زدند که سخنانی برخلاف شریعت یهود گفته، استپانوس را دستگیر و در روز ۲۶ دسامبر سال ۳۶ میلادی سنگسار کردند.
این کلیسا در بین درختان و دره‌ای سرسبز محصور شده و حصاری سنگی دورتادور بنا را احاطه کرده است. این کلیسا مورد احترام تمام مسیحیان و کم و بیش تمامی ادیان است. هر ساله ارامنه بسیاری از گوشه و کنار ایران به زیارت این مکان شتافتند.
شیوه معماری بنا و مصالح ساختمانی آن نشان دهنده این مطلب است که این کلیسا در بین قرن چهارم تا ششم هجری (دهم تا دوازدهم میلادی) در سال ۱۶۴۳ میلادی به دست جاثلیق هاکوب اهل جلفا که در آن دوره اسقف اعظم این دیار بود بنا شد که در سال ۱۶۵۵ عملیات ساختمانی آن به اتمام رسید و در سال ۱۶۸۰ بخش‌های دیگری نیز به این دیر اضافه شد که در سال‌های ۱۷۰۴،۱۸۲۶و۱۸۶۵ مرمت‌های کلی در ساختمان آن صورت گرفت.
این کلیسا نیز همچون قره کلیسا مورد توجه عباس میرزا قرار گرفته و این شاهزاده در امر ترمیم بنا‌های آن در سال‌های ۱۸۲۰ الی ۱۸۲۶ انجام شد.
عکاس: عبدالواحد میرزازاده/ایسنا
