حمله به تاسیسات نفتی عربستان؛ چه سناریویی در حال طراحی است؟

فرارو- تنش‌ها میان ایران و آمریکا بار دیگر به دلیل حمله «بی‌سابقه» به تاسیسات نفتی عربستان، اوج گرفته و دو طرف یکدیگر را به انجام اقدامات تلافی‌جویانه تهدید می‌کنند. آمریکایی‌ها، چندین گزینه را برای پاسخ دادن به ایران بررسی می‌کنند.

به گزارش فرارو، حمله مبهم شنبه گذشته به تاسیسات شرکت نفتی آرامکوی عربستان در دو منطقه بقیق و خریص هنوز در صدر اخبار جهان است. سعودی‌ها در ارزیابی اولیه‌شان ادعا کردند سلاح‌هایی که در این حمله استفاده شده، ایرانی بودند، ولی هنوز به طور رسمی ایران را به انجام این حمله متهم نکرده‌اند. این در حالی است که مقامات آمریکایی از همان آغاز ادعا کردند ایران پشت حمله به تاسیسات آرامکو بود. برخی رسانه‌های آمریکایی حتی ادعا می‌کنند با چندین موشک کروز و پهپاد از جنوب غرب ایران به تاسیسات نفتی شرق عربستان حمله شده است.

طبق اعلام مقامات عربستان سعودی، این حمله در بامداد شنبه بین ساعت ۳:۳۱ و ۳:۴۱ اتفاق افتاد و در جریان آن، حدود ۵۰ درصد تولید نفت شرکت آرامکو، معادل ۵.۷ میلیون بشکه، مختل شده است. اندکی پس از حمله، سعودی‌ها، احتمالا با هدف تحت فشار قرار دادن آمریکا و دیگر کشور‌های غربی، اعلام کردند بازگرداندن تولید نفت عربستان به وضعیت پیش از حمله، ممکن است چند هفته یا چند ماه طول بکشد. چون تعمیر خرابی‌های حمله زمان‌بر است. اما حدود سه روز پس از حمله، عربستان مدعی شد تولید نفت خود را به حالت اول بازگردانده است. عبدالعزیز بن سلمان، وزیر نفت عربستان، روز سه شنبه، طی نشستی خبری در جده، با اعلام این خبر، تصریح کرد تا پایان سپتامبر جاری، تولید عربستان به ۱۱ میلیون بشکه در روز و تا پایان ماه نوامبر آینده، سطح تولید کشورش به ۱۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. در پی این اظهارات، قیمت‌های نفت حدود شش درصد کاهش یافت.

اما این کاهش هم نتوانست قیمت‌ها را به سطح قبل از حمله برساند. با هدف قرار گرفتن تاسیسات نفتی آرامکو، قیمت نفت حدودا ۱۹ درصد افزایش یافت که از زمان حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۱، بیشترین افزایش بود.

تاکید اروپا بر "پاسخ جمعی"
به دلیل اهمیت عربستان به عنوان تولیدکننده بزرگ نفت در دنیا و همچنین تاثیر حمله به آرامکو بر پنج درصد از عرضه نفت جهان، سران کشور‌های غربی به سرعت به تحولات جدید منطقه واکنش نشان دادند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، و بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا، همگی با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، درباره حملات اخیر، تلفنی گفتگو کردند و این حملات را محکوم نمودند.

 

ترامپ به بن سلمان گفت آمریکا آماده است به تامین امنیت عربستان کمک کند. ماکرون نیز ضمن اعلام اعزام کارشناسان فرانسوی به عربستان برای بررسی شواهد و مدارک حمله، تصریح کرد جهان نباید در برابر این «تجاوزات» ضعف نشان دهد. جانسون نیز در تماس با محمد بن سلمان، بر «اهمیت پاسخ جمعی» به حملات آرامکو تاکید کرد و از تعهد کشورش به تامین امنیت عربستان سخن گفت. افزون بر این، اتحادیه اروپا و بسیاری از کشور‌های جهان، حملات به تاسیسات نفتی عربستان را محکوم کردند.

اتهام‌زنی عربستان به ایران
ظاهرا حمایت گسترده کشور‌های غربی از عربستان در ماجرای آرامکو و نیز همبستگی بسیاری از دیگر کشور‌های جهان با این کشور، مقامات سعودی را برای متهم کردن ایران به دست داشتن در حملات آرامکو دلگرم کرده است. سعودی‌ها ابتدا، فقط گفتند که سلاح‌های به کار رفته در حمله، ایرانی بودند. اما اکنون، وزارت دفاع عربستان در حال تدارک یک نشست خبری به منظور متهم کردن ایران به دست داشتن در حمله به آرامکو است. شبکه الاخباریه عربستان، گزارش کرد که وزارت دفاع عربستان، قصد دارد عصر روز چهارشنبه «شواهد» نقش داشتن ایران در حمله به تاسیسات بقیق و خریص را اعلام کند. علاوه بر این، وزارتخانه مزبور، تسلیحات ایرانی ادعایی که در حمله مورد استفاده قرار گرفته‌اند را هم به نمایش خواهد گذاشت.

خالد بن بندر آل سعود، سفیر جدید عربستان سعودی در بریتانیا، نیز مدعی شد: «قطعا این (حمله) با پشتیبانی ایران انجام گرفته است.»

 

برای پاسخ احتمالی به ایران چه سناریو‌هایی وجود دارد؟
اتهام‌زنی رسمی عربستان به ایران، از چند جهت قابل توجه است. نخست آنکه سعودی‌ها پس از حدود پنج روز، ایران را متهم می‌کنند. این تاخیر می‌تواند به این معنا باشد که عربستان تمام گام‌های بعدی را با آمریکا و کشور‌های اروپایی هماهنگ کرده است. تماس رهبران غربی با محمد بن سلمان و نیز حضور کارشناسان غربی در صحنه حمله، شاهدی بر این مدعاست. دوم آنکه، ترامپ تلویحا اعلام کرده است که پاسخ آمریکا به ایران، به نظر عربستان بستگی دارد. ترامپ در واکنش به هدف قرار گرفتن تاسیسات نفتی عربستان توئیت کرد که آمریکا مقصر را می‌شناسد و آماده پاسخ است، ولی منتظر تایید است. ترامپ به گونه‌ای توئیت کرد که انگار اقدام آمریکا به تایید عربستان بستگی دارد. رئیس‌جمهور آمریکا نوشت: «ما منتظر شنیدن (نظر) پادشاهی (عربستان) هستیم که آن‌ها چه کسی را عامل این حمله می‌دانند و تحت چه شرایطی ما اقدام خواهیم کرد.»

از این رو، احتمالا با متهم شدن رسمی ایران به حمله به آرامکو، ترامپ برای واکنش نشان دادن به این حمله تحت فشار قرار خواهد گرفت. خصوصا که برخی مقامات بلندپایه آمریکا به رسانه‌ها گفته‌اند حمله به عربستان از جنوب غرب ایران انجام شده است.

برخی کارشناشان معتقدند که اگر عربستان ایران را متهم کند، هم عربستان و هم آمریکا برای عکس العمل نشان دادن، تحت فشار خواهند بود. در همین رابطه، دکتر نصرت الله تاجیک، سفیر پیشین ایران در اردن و کارشناس مسائل خاورمیانه، به فرارو گفت: «اگر بخواهند ایران را متهم کنند باید عکس العمل نشان دهند. اگر هم عکس العمل نشان دهند، ایران عکس العمل بعدی را نشان خواهد داد و منطقه به جنگ کشیده می‌شود.»

اکنون پرسش اصلی این است که در صورت اتهام‌زنی عربستان به ایران، آمریکا و اروپا و نیز عربستان چه واکنشی نشان خواهند داد؟

نخستین واکنش غیرمستقیم عربستان به حملات اخیر، پیوستن به ائتلاف دریایی آمریکا در خلیج فارس بود. وزارت دفاع عربستان با صدور اطلاعیه کوتاهی در وبگاه اینترنتی خود، نوشت: «یک مقام مسئول در وزارت دفاع پادشاهی عربی سعودی تصریح کرد پادشاهی (عربستان) تصمیم گرفته است به ائتلاف بین المللی (حفظ) امنیت و محافظت از ناوبری و تضمین سلامت آبراه‌های دریایی ملحق شود.»

این ائتلاف که به رهبری آمریکا تاسیس شده، مناطق خلیج فارس، تنگه هرمز، دریای عمان و تنگه باب المندب را پوشش می‌دهد.

بنابراین، یکی از راه‌های پاسخ دادن عربستان و متحدانش به ایران، ممکن است تقویت ائتلاف دریایی آمریکا و تسریع عملیات آن است. خاصه آنکه پیش از عربستان، کشور‌هایی مانند بریتانیا و استرالیا هم به این ائتلاف ملحق شده بودند. با این حال، آمریکا هنوز نتوانسته است سایر کشور‌ها را به همراهی با خود در خلیج فارس متقاعد کند. سعودی‌ها و آمریکایی‌ها ممکن است از هدف قرار گرفتن تاسیسات نفتی عربستان، برای راه اندازی ائتلاف دریایی استفاده کنند.

 

اما حتی اگر ائتلاف دریایی راه اندازی شود، باز هم ترامپ برای واکنش نشان دادن به ایران به خاطر ماجرای آرامکو، تحت فشار قرار خواهد گرفت. چرا که بعضی محافل رسانه‌ای و رسمی آمریکایی، ادعا می‌کنند محاسبات ایران به نحوی تغییر کرده است که دیگر بازدارندگی آمریکا در منطقه را جدی نمی‌گیرد. به عنوان نمونه، لیندسی گراهم، سناتور ارشد جمهوریخواه، در توئیتی گفته است ایران پس از ماجرای سرنگونی پهپاد آمریکایی گلوبال هاوک در تنگه هرمز، در ترامپ نشانه ضعف دیده است. ترامپ به این توئیت واکنش نشان داد و اظهارات گراهام را رد کرد. ولی تحلیلگران غربی، ادعا‌های مشابهی مطرح می‌کنند. استیون کوک، پژوهشگر ارشد شورای روابط خارجی آمریکا، طی یادداشتی در مجله فارین پالیسی، مدعی شد حوادث خلیج فارس به مقامات ایران نشان داده است که می‌توانند با مصونیت تنش‌ها را تشدید کنند. به نوشته این کارشناس، ایران کاملا حق دارد که به این جمع‌بندی برسد که ترامپ سروصدا می‌کند، ولی چماقی در دست ندارد.

تحلیل‌هایی از این دست، ممکن است نشان دهنده فشار روزافزون محافل سیاست خارجی آمریکا بر دولت ترامپ جهت پاسخ دادن به ایران باشد. از این رو، ممکن است ترامپ تحت فشار چنین تحلیل‌هایی، دست به اقدام نظامی علیه ایران بزند؛ لذا دومین سناریو، می‌تواند اقدام تلافی‌جویانه فیزیکی علیه ایران باشد. اینکه چنین اقدامی چه خواهد بود، پرسشی است که هنوز به درستی پاسخ آن معلوم نیست. اما دوشنبه گذشته، سران نظامی آمریکا، به ترامپ لیستی از گزینه‌های اقدام احتمالی علیه ایران دادند. مقامات آمریکایی به شبکه ان‌بی‌سی گفته‌اند دولت ترامپ در حال بررسی طیفی از گزینه‌ها برای انجام یک اقدام تلافی‌جویانه علیه ایران است. حملات سایبری و حمله به تاسیسات نفتی ایران (پالایشگاه آبادان و جزیره خارک) یا دارایی‌های سپاه پاسداران از جمله گزینه‌هاست. اما ترامپ که با درگیر شدن در یک نزاع نظامی گسترده با ایران مخالف است، خواستار یک پاسخ محدود بوده و از مقامات نظامی درخواست کرده که گزینه‌های بیشتری تهیه کنند. یکی از گزینه‌های دیگر، حمله نظامی عربستان به ایران با حمایت اطلاعاتی آمریکاست.

اما ترامپ نسبت به همه این گزینه‌ها بدبین است و از درگیر شدن آمریکا در یک نزاع نظامی تمام عیار با ایران در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آینده آمریکا نگران است. از این رو، در حال حاضر احتمال اقدام نظامی آمریکا علیه ایران بعید است. چرا که اولا تولید آرامکو به حالت اول بازگشته است و ثانیا، خود آمریکا مستقیما مورد حمله قرار نگرفته است. لذا، ترامپ ممکن است از حملات مخفیانه سایبری به ایران، که تبعات کمتری برای کشورش داشته باشد، حمایت کند.

از سوی دیگر، ایران به نگرانی‌های ترامپ دامن می‌‎زند. روز دوشنبه، این کشور از طریق سفارت سوئیس پیام هشدارآمیزی درباره احتمال اقدام نظامی آمریکا ارسال کرد. در این پیام ضمن تکذیب اظهارات مایک پمپئو و دونالد ترامپ در مورد نقش ایران در حادثه آرامکو تاکید شده که اگر اقدامی علیه ایران صورت گیرد بلافاصله با پاسخ ایران روبرو خواهد شد و دامنه آن محدود به منشأ تهدید نخواهد بود.

سوای بحث پاسخ نظامی، سناریوی سومی نیز وجود دارد که از هم اکنون به جریان افتاده است. روز سه شنبه، یک مقام بلندپایه آمریکایی به رسانه‌ها گفت: شورای امنیت سازمان ملل باید در مسئله حمله به تاسیسات نفتی عربستان دخالت کند. این مقام افزود: «ما معتقدیم که شورای امنیت سازمان ملل متحد باید نقش ایفا کند. به عربستان سعودی حمله شده و آن‌ها حق دارند که از شورا درخواست (مداخله) کنند. اما ابتدا باید اطلاعاتی جمع‌آوری کنیم که قابل انتشار باشد.»

 

---

 

از آنجا که ترامپ از جنگ با ایران بیزار است، مقامات آمریکا ممکن است از ماجرای آرامکو برای تشدید فشار‌های سیاسی و دیپلماتیک علیه ایران در شورای امنیت استفاده کنند. اگر عربستان از شورای امنیت درخواست جلسه درباره حملات اخیر کند، احتمالا آمریکایی‌ها برای صدور قطعنامه محکوم‌کننده علیه ایران فشار بیاورند. کیلی کرافت، نماینده آمریکا در سازمان ملل، روز دوشنبه به شورای امنیت این سازمان گفت: اطلاعات نشان می‌دهد که ایران مسئول حمله به تاسیسات نفتی عربستان است.

شواهد و قراین حاکی از آن است که سازمان ملل در حال تبدیل شدن به صحنه نبرد دیپلماتیک میان ایران از یک طرف و آمریکا و متحدانش از سوی دیگر است. نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، چند روز دیگر آغاز می‌شود، ولی آمریکا هنوز روادید هیات ایرانی، شامل رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و هیات همراه برای شرکت در این نشست را صادر نکرده است. احتمالا آمریکا به منظور تحقیر طرف ایرانی، در لحظات آخر ویزای محدودی برای هیات ایرانی صادر کند. پیش از این نیز، همین کار را با وزیر امور خارجه ایران کرده بود.

در روز‌های اخیر، گمانه‌هایی درباره احتمال دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا در این نشست یا حاشیه آن، منتشر شده بود، اما تنش‌های ناشی از حمله به عربستان به یکباره فضای این نشست را نامساعد کرد. ایران و آمریکا هر دو اعلام کردند حسن روحانی و دونالد ترامپ در سازمان ملل دیدار نخواهند کرد.

پس از چند هفته خوشبینی نسبت به احتمال آب شدن یخ روابط ایران و آمریکا در نشست آتی سازمان ملل، حمله به تاسیسات نفتی عربستان، ناگهان فضا را مجددا تنش آلود کرد و خاورمیانه را بار دیگر در آستانه یک درگیری نظامی وایرنگر قرار داده است. در پی تحریم کل صادرات نفت ایران در ماه مه گذشته، منازعه تهران و واشنگتن به مرحله حساسی رسیده و مستلزم یک راه حل نهایی است، شاید طرف‌های مستقل بین المللی، این بار هم بتوانند تبعات حمله به عربستان را کنترل کنند، اما این کنترل کاملا موقتی است و هر لحظه امکان خروج تنش‌ها از کنترل وجود دارد. مگر اینکه راه حلی برای نزاع ایران و آمریکا پیدا شود.