فرارو- مهلت ۶۰ روزه سوم ایران به طرف‌های باقیمانده در توافق هسته‌ای رو به پایان است. چنانچه اروپایی‌ها تا پایان این مهلت، مطالبات اقتصادی ایران را برآورده نکنند، این کشور بار دیگر تعهدات هسته‌ای خود را کاهش خواهد داد. مقامات ایران می‌گویند گام چهارم کاهش تعهدات را این بار رئیس‌جمهور اعلام خواهد کرد. امری که می‌تواند به معنای ارسال پیام قاطع از طرف ایران به سایر اعضای توافق هسته‌ای باشد.
به گزارش فرارو، در آستانه پایان سومین ضرب الاجل ایران به اروپا برای تامین مطالبات اقتصادی ایران، موضوع ادامه کاهش تعهدات هسته‌ای در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بار دیگر برجسته شده است. سید حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، اخیرا در چند توئیت از برداشته شدن چهارمین گام کاهش تعهدات هسته‌ای خبر داد.
وی در حساب توئیتری خود نوشت: «با توجه به بدعهدی‌های اروپا و عدم انجام تعهداتش تاکنون، جمهوری اسلامی ایران قطعا گام چهارم کاهش تعهداتش در برجام را در دستور کار دارد مگر اینکه در آینده و پیش از گام چهارم، اروپایی‌ها اقدام عملی برای ایفای وظایفشان انجام دهند.»
روز چهارشنبه، علی ربیعی، سخنگوی دولت، نیز به خبرنگاران گفت: «احتمال اینکه گام چهارم کاهش تعهدات برداشته شود، وجود دارد.» در همین روز، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، تصریح کرد گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران توسط حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، اعلام خواهد شد.
بخوانید:
بنابراین، برداشته شدن چهارمین گام کاهش تعهدات هسته‌ای تقریبا قطعی شده است. خصوصا که اروپایی‌ها هنوز هیچ کاری برای جبران خسارت‌های اقتصادی ایران نکرده‌اند و صرفا از اقدامات هسته‌ای ایران ابراز نگرانی می‌کنند. اینکه گام چهارم توسط روحانی اعلام شود، می‌تواند به معنای ارسال پیام از جانب ایران به غرب باشد مبنی بر اینکه کاسه صبر ایران لبریز شده و دولت اعتدالگرا دیگر امیدی به تکاپو‌های دیپلماتیک اروپایی‌ها ندارد. گام سوم ایران توسط بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، اعلام شد و در گام‌های قبلی نیز روحانی نقش چندانی در اعلام کاهش تعهدات نداشت. شاید به همین دلیل است که اروپایی‌ها تاکنون از سه گام کاهش تعهدات چندان نگران نشدند.
گام سوم کاهش تعهدات با واکنش سرد اروپا مواجه شد. ابتدا مایا کوچیانچیک، سخنگوی کمیسیون اروپا، به طور گذرا ابراز نگرانی کرد و تقریبا یک هفته بعد، سه کشور اروپایی عضو برجام – فرانسه، آلمان و بریتانیا- در یک بیانیه مشترک، ضمن ابراز نگرانی از گام جدید ایران، از این کشور خواستند به تعهدات خود بازگردد. در واقع سومین گام کاهش تعهدات، تحت الشعاع نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل قرار گرفته بود. سران اروپا در این نشست از روحانی خواستند با دونالد ترامپ دیدار و مذاکره کند. اما موفق نشدند.
اتفاقا به همین دلیل، اعلام گام چهارم کاهش تعهدات توسط روحانی مهم است. این گام در شرایطی برداشته می‌شود که تلاش‌ها و وساطت اروپایی‌ها میان ایران و آمریکا به نتیجه نرسیده و تحرکات دیپلماتیک دچار رکود شده است. بر همین اساس، برخی محافل اصولگرا تاکید می‌کنند که با توجه به شکست تحرکات اخیر نیویورک، گام چهارم باید «تمام‌کننده» باشد. مهدی محمدی، تحلیلگر اصولگرا، در توئیتی نوشت: «پس از سفر رئیس‌جمهور به نیویورک برای همه طرف‌ها روشن شده برجام آینده‌ای نخواهد داشت، بنابراین گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای در ۱۵ آبان باید بسیار معنادار و تمام‌کننده باشد.»
اعلام گام چهارم توسط روحانی، یکی از راه‌های معنادار کردن آن است.
اروپا به جای اینکه برای جبران خسارت‌های ایران اقدام عملی جدی انجام دهد، برای آغاز مذاکرات ایران و آمریکا تلاش می‌کند. این در حالی است که هدف ایران از فرآیند کاهش تعهدات، وادار کردن اروپا به دادن امتیازات اقتصادی است.
آیا گام چهارم اروپایی‌ها را واقعا نگران می‌کند؟
همه چیز به جزئیات بستگی دارد. اگر چه از همین الآن می‌توان پیش بینی کرد که اروپایی‌ها بار دیگر ابراز نگرانی خواهند کرد، اما واکنش عملی اروپا بر اساس جزئیات گام چهارم تعیین خواهد شد. در هر سه گام کاهش تعهدات، اروپایی‌ها ابراز نگرانی کردند و از ایران خواستند به تعهدات بازگردد؛ و بعضا حتی ایران را به نقض برجام متهم کردند. با این حال، از اتخاذ هر گونه اقدام عملی، مانند فعال‌سازی مکانیسم حل اختلاف در برجام، خودداری کردند. دلیل این امر، تا حدود زیادی این است که اروپایی‌ها معتقدند سه گام قبلی ایران، «نمادین» و «سیاسی» بوده‌اند و «زمان گریز هسته‌ای» یا نظارت‌های آژانس را تحت تاثیر قرار نمی‌دهند.
کمی بیش از یک هفته پیش، همزمان با مطرح شدن احتمال اجرایی شدن گام چهارم کاهش تعهدات در ششم نوامبر آینده، یک دیپلمات فرانسوی به خبرگزاری رویترز گفت: «ششم نوامبر، چهارمین تخطی ایران خواهد بود. تاکنون، این (تخطی‌ها) سیاسی و سمبلیک بوده‌اند که تاثیر محدودی بر زمان گریز هسته‌ای دارند. اما هر چه بیشتر نقض کنند، گزینه‌ها و فضای کمتری خواهند داشت که بر زمان گریز هسته‌ای تاثیر نمی‌گذارند. پس از نوامبر، جهان به پایان نمی‌رسد، اما نجات توافق (هسته‌ای) بسیار سخت‌تر خواهد شد.»
زمان گریز هسته‌ای، اصطلاحی است که به مدت زمان لازم برای ساخت بمب اتم اشاره می‌کند. غربی‌ها ادعا می‌کنند برجام، زمان گریز هسته‌ای ایران را یک سال بیشتر کرده است. هرچند که ایران هرگز نسبت به ساخت بمب اتمی ابراز تمایل نکرده است.
بخوانید:
هنوز معلوم نیست که گام چهارم شامل چه اقداماتی می‌شود و اینکه آیا نظارت‌های آژانس را محدود می‌کند یا نه. نقوی حسینی پیشنهاد کرده است گام چهارم شامل کاهش تعهدات نظارتی شود. وی توئیت کرد: «گام‌های اول، دوم و سوم در کاهش تعهدات برجام در حوزه برداشتن محدودیت‌های تحقیق و افزایش ظرفیت غنی‌سازی، افزایش ذخیره اورانیوم غنی‌شده صورت گرفته است. پیشنهاد می‌شود گام چهارم در حوزه نظارتی برداشته شود و تعهدات نظارتی کاهش پیدا کند.»
چنانچه ایران تعهدات نظارتی را کاهش دهد و اقداماتی انجام دهد که زمان گریز هسته‌ای را هم کمتر کند، قطعا اروپایی‌ها به طور جدی نگران خواهند شد. در آن حالت، به احتمال زیاد اروپایی‌ها یا با تامین مطالبات اقتصادی ایران، این کشور را از ادامه کاهش تعهدات منصرف خواهند کرد یا اینکه با فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» و بازگرداندن تحریم‌ها، به آمریکا خواهند پیوست؛ لذا باید منتظر ماند و دید گام چهارم کاهش تعهدات شامل چه چیز‌هایی می‌شود و واکنش اروپایی‌ها چه خواهد بود.
