۵۰ میلیون نفر در معرض خطر فرونشست شهر‌ها

۵۶ میلیون ایرانی در خطر فرونشست زمین قرار دارند و آن طور که مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی اعلام کرده است، بروز این خطر دو علت مهم دارد: «خشکسالی‌های ممتد چندین ساله در کشور»، «استحصال بی‌رویه آب‌های زیرزمینی». این دو اتفاق شرایطی را رقم زده که حالا ۱۸ استان کشور در خطر فرونشست زمین قرار گرفته اند.

به گزارش خراسان، بر اساس اعلام علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، استان‌های دربردارنده پهنه‌های با خطر بالای فرونشست زمین به ترتیب گسترش، شامل اصفهان، تهران، کرمان، خراسان رضوی، البرز، فارس، یزد، همدان، مرکزی، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی، زنجان، قم، اردبیل، کردستان، آذربایجان غربی، خراسان شمالی و کرمانشاه هستند. ۱۸ استانی که بر اساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن کشور، جمعیتی حدود ۵۶ میلیون نفر در آن‌ها زندگی می‌کنند و در خطر این اتفاق قرار دارند.

بر اساس مطالعات انجام شده، استان اصفهان با ۳۱ شهر واقع بر پهنه‌های باخطر بالای فرونشست زمین در ردیف اول از نظر سکونتگاه‌های شهری است که بیشترین زون فرونشست را دارد و بعد از آن استان‌های تهران با ۳۰ شهر، کرمان با ۲۵ و خراسان‌رضوی با ۲۴ شهر رتبه‌های بعدی را از منظر این مخاطره به خود اختصاص داده‌اند. از نظر تعداد جمعیت شهری نیز استان‌های تهران، خراسان‌رضوی، اصفهان، البرز، کرمان و قم، هرکدام با جمعیتی بالای یک میلیون نفر در ردیف استان‌های با ریسک جمعیتی بالای در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند.

حالا اگر طبق این آمار، تمام شهر‌های این ۱۸ استان را در شمار شهر‌های در معرض خطر در نظر نگیریم و رقمی حدود ۶ میلیون را از عدد ۵۶ میلیون کم کنیم بازهم عدد نهایی یعنی ۵۰ مییلیون ایرانی در معرض خطر فرونشست شهر‌ها قراردارند.

مقاومت ساختمان‌ها چگونه است؟

حتما یکی از معیار‌ها برای در امان بودن از خطر فرونشست زمین و آسیب دیدگی کمتر ساختمان ها، اسکلت ساختمان است، اما قطعا آن هم نمی‌تواند امنیت کامل را به ارمغان بیاورد.

بر اساس آخرین آمار سرشماری کشور در ۳۱ استان، جمعیتی برابر با ۷۹ میلیون و ۹۲۶ هزار و ۲۷۰ نفر زندگی می‌کنند که این جمعیت در ۱۳ میلیون و ۵۹ هزار و ۵۲۲ واحد مسکونی دارای اسکلت و ۹ میلیون و ۷۰۲ هزار و۸۱۵ نفر در واحد‌های فاقد اسکلت ساکن هستند که استان تهران دارای بیشترین جمعیت و تراکم جمعیتی به دلیل قرار داشتن شهر تهران در آن است.

۴ راهکار برای کاهش خطر فرو نشست

با دکتر «علی بیت الهی» عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این باره گفتگو می‌کنیم و او با تاکید بر جدی بودن خطر فرونشست زمین در این استان توضیحاتی ارائه می‌کند:

• پیش از این تحقیقات درباره فرونشست زمین در دشت‌ها و نقاط غیرمسکونی و بدون ساخت و ساز انجام شده بود، اما این بار تحقیق متفاوتی انجام شد که کاری زمان بر و جدی بود.
• وقتی بحث فرونشست در نقاط مسکونی مطرح می‌شود، در واقع ریسک فرونشست ارزیابی می‌شود چرا که با خانه‌های مسکونی، زیرساخت‌ها و تاسیساتی از جمله لوله کشی آب و گاز مواجه می‌شویم.
• زمین به طور تدریجی نشست دارد و ممکن است هر سال ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر نشست کند که این عدد در مکان‌های مختلف متفاوت است. تصور کنیم سالانه ۲۰ سانتی متر در یک استان نشست زمین داریم، این نشست روی لوله‌های گاز و آب، جاده‌ها و زیرساخت‌ها اثر می‌گذارد. همچنین این نشست روی ساختمان‌ها تاثیرخواهد گذاشت و آن‌ها را دچار ترک و شکاف می‌کند.
• طبق تحقیقات انجام شده، استان‌های تهران و خراسان رضوی بیشترین جمعیت در معرض خطر فرونشست را دارند.

راهکار‌ها چیست؟

• خشکسالی یکی از علت‌های فرونشست زمین است که طبیعتا مدیریت آن در دست ما نیست.
• اما حفر چاه‌های غیرمجاز هم از دلایل فرونشست است، این چاه‌ها بی رحمانه آب‌های زیرزمینی را می‌کشند. برخی چاه‌ها غیرمجاز هستند که باید توسط متولیان آب و آبفا در استان ها، به طور کامل «مسلوب المنفعه» شوند. اما برخی چاه‌ها هم با وجود داشتن مجوز، اضافه برداشت دارند، راهکار مقابله با این چاه‌ها اجباری شدن استفاده از کنتور‌های هوشمند در استان‌های پرخطر به ویژه خراسان رضوی است.
• راهکار دیگر، تغذیه مصنوعی سفره‌های زیرزمینی است. باید روان آب‌های جاری در فصل پاییز و زمستان را به مخازن استخر مانند هدایت کرد تا به مرور زمان به زمین نفوذ و سفره‌های زیرزمینی را تغذیه کند.
• موضوع مهم دیگر، آبیاری سنتی در حوزه کشاورزی است. وزارت جهاد کشاورزی باید از کشاورزان حمایت کند تا سیستم سنتی آبیاری را با سیستم‌های نوین جایگزین کنند. همچنین کشت محصولات آب بر در استان‌هایی که دچار خشکسالی هستند توجیهی ندارد.
• در حوزه ساخت و ساز هم باید نظام مهندسی ساختمان، مانیتورینگ ساختمان‌ها را اجرایی کند؛ هم برای رعایت ضوابط ساخت و ساز مقاوم در مقابل فرونشست، هم برای بررسی شکاف‌های ناشی از فرونشست زمین در ساختمان‌ها و تعیین ساز و کار‌هایی برای ترمیم و مقاوم سازی آن ها.