همه تغییرات شورای نگهبان؛ از تجربه یزدی تا عضویت خاتمی

پس از صادق آملی‌لاریجانی و علیرضا اعرافی حالا سیداحمد خاتمی به عنوان فقیه جدید شورای نگهبان منصوب شده است. این سومین تغییر در میان شش فقیه شورای نگهبان در دوره هفتم (۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱) به حساب می‌آید.

به گزارش ایسنا، عصر یک‌شنبه ۱۱ آبان، به‌دنبال کناره‌گیری آیت‌الله محمد یزدی از عضویت شورای نگهبان به علت عوارض جسمی و کهولت سن، حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی در حکمی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیداحمد خاتمی را به عضویت شورای نگهبان منصوب کردند.

با کناره‌گیری محمد یزدی به دلیل بیماری و کهولت سن، حالا سیداحمد خاتمی به عنوان هفتمین عضو جدید این شورا در دوره هفتم انتخاب شده است.

یزدی؛ از ریاست تا کهولت

آیت‌الله محمد یزدی ۸۹ ساله اصالتا اصفهانی است. او با تشویق پدر خود که از روحانیون اصفهان بود به حوزه علمیه قم رفت و مدارج علمی را یک به یک طی کرد. یزدی شاگرد امام خمینی، آیت‌الله بروجردی و علامه طباطبایی بوده و آیت‌الله محمدعلی گیلانی، محمدتقی مصباح یزدی، سیدعلی‌اکبر موسوی و شیخ مرتضی تهرانی (انصاری) از دوستان و معاشران او در قم بوده‌اند. او پیش از انقلاب به دلیل فعالیت‌های تبلیغاتی علیه رژیم شاه بار‌ها مورد تعقیب و شکنجه قرار گرفت.

یزدی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نماینده دوره‌های اول و دوم مجلس شورای اسلامی شد و در سال ۱۳۶۸ به جای آیت‌الله عبدالکریم موسوی‌اردبیلی بر مسند ریاست قوه قضاییه نشست. او تا سال ۱۳۷۸ این سمت را بر عهده داشت و پس از آن جای خود را به آیت‌الله سیدمحمود هاشمی‌شاهرودی داد. ریاست دادگاه انقلاب اسلامی قم، ریاست دفتر امام، عضویت در شورای بازنگری قانون‌اساسی در سال ۱۳۶۸ با حکم امام (ره) و دبیری شورای عالی حوزه‌های علمیه قم از دیگر مسئولیت‌های پس از انقلاب یزدی است.

یزدی در انتخابات دوره پنجم مجلس خبرگان رهبری در سال ۹۴ نتوانست از طریق لیست اصولگرایان وارد مجلس خبرگانی شود که در سال ۹۳ به ریاست دوره چهارم آن رسیده بود، اما در انتخابات میان‌دوره‌ای این مجلس در سال ۹۸ از حوزه انتخابیه قم و به جای نماینده درگذشته این شهر یعنی محمد مومن، دوباره به خبرگان راه یافت.

در صحنه سیاسی ایران، یزدی از سیاستمداران برجسته در جناح راست است که با داشتن سمت دبیرکلی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، همراه آیت‌الله مهدوی‌کنی که دبیرکل جامعه روحانیت مبارز بود از پدرخوانده‌های اصولگرایان به حساب می‌آمدند. بعد از انتخابات سال ۹۲ او کمی از نواصولگرایان مکدر شد و تا حدودی خود را از صحنه سیاسی کنار کشید و سکوت پیشه کرد. البته در سال ۹۸ جدال لفظی او با صادق آملی‌لاریجانی باعث ایجاد جنجال‌هایی در سطوح بالای روحانیت سیاسی شد.

یزدی در مرداد ۹۸ در جمع مسئولان بسیج اساتید و نخبه‌های حوزه علمیه قم خطاب به آملی‌لاریجانی و با اشاره به نامه منتسب به وی که ادعا شده بود در آن "تهدید کرده به نجف هجرت خواهد کرد"، گفت: «فلانی می‌گوید اگر این کار را نکنید نجف می‌روم! خوب بروید، آیا با رفتن شما قم به هم می‌خورد؟ شما در قم بودنتان هم خیلی مؤثر نبود، چه رسد که نجف بروید. رییس دفتری که ۱۰ سال، جای مهمی را اداره کرده، دستگیر می‌شود، بعد اعتراض می‌کند که چرا گرفتید؟! به اسم مدرسه علمیه، کاخ ساختند! آیا ارث پدرت بود؟ از کجا آوردی ساختی؟»

آملی‌لاریجانی در ۲۷ مرداد ۹۸ در نامه‌ای سرگشاده پاسخ یزدی را داد و خطاب به وی کهولت سن او را یادآور شد و با اشاره به "نامربوط بودن سخنان یزدی در جلسات شورای نگهبان"، خاطرنشان کرد: «شما در آن جلسه کذایی شورا، بدون اینکه بدانید مساله چیست، به خیال آنکه هنوز بحث در مساله قبلی است که راجع به آن رای‌گیری شده و به تصور اینکه بنده بعد از رای‌گیری مجدداً بر حرف خودم اصرار می‌کنم، مثل همیشه شروع کردید به داد و قال کردن و توهین کردن و همه هاج و واج مانده بودند که شما چه می‌گویید.

آیت‌الله مدرسی و آقای دکتر کدخدایی به شما تذکر دادند که آقا آن مساله گذشته است و فعلاً بحث بر سر چیز دیگری است. این را هم ظاهراً متوجه نشدید و به توهین کردن‌های خودتان ادامه دادید و خطاب به آقای جنتی گفتید که رئیس باید جلسه را اداره کند و آیین‌نامه جلسات رعایت شود. جناب یزدی، بنده که طبق نوبت و در مساله جدید بحث می‌کردم. شما در چه عوالمی بودید؟!»

البته در ۱۳ شهریور ۹۸ آملی‌لاریجانی در پاسخ به نامه جمعی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام که "بر ضرورت حفظ وحدت و همدلی مسئولان و نخبگان کشور حول محور ولایت و امامت رهبری معظم انقلاب تاکید کردند"، بابت نوشتن نامه به آیت‌الله یزدی عذرخواهی کرد، اما سخنان سخنان قبلی او درباره یزدی باعث ایجاد مباحثی درباره کهولت سن و بیماری یزدی و لزوم حضور نیرو‌های جوان‌تر به جای وی در برخی نهاد‌هایی که نیاز به سلامت جسمی و فعالیت مستمر دارند، شد.

در ۷ آبان ۹۹ هم یزدی به عنوان رئیس شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در بیانیه‌ای به اظهارات سیدکمال حیدری، "آحاد جامعه اسلامی را از «فتنه امثال سیدکمال حیدری» برحذر داشت" و نوشت: «جامعه مدرسین حوزه علمیه قم آحاد جامعه اسلامی را از فتنه امثال وی برحذر می‌دارد که هرگز نباید سخنان نادرست ایشان را به پای دین و مذهب روحانیت و عالمان دینی به حساب آورند، زیرا راهی را که این شخص پیش گرفته سرانجامی جز انحراف و گمراهی نیست هر چند مطمئنیم مسلمانان آگاه به ویژه پیروان اهل بیت علیهم‌السلام، اسلام، تشیع، عالمان و مراجع عظام را منزه از آرا و نسبت‌های بی‌مبنا و ناروای او می‌دانند.»

آیت‌الله سیدکمال حیدری، روحانی اهل کربلا و ساکن قم از شاگردان آیت‌الله حسن حسن‌زاده‌آملی است که در مباحث خود از لزوم بازنگری در تمامی علوم اسلامی سخن گفته و اخیرا در گفتگو با شبکه العراقیه مسائلی را مطرح کرده که از آن برداشت ایجاد فتنه میان مذاهب مختلف اسلامی شده است. پیش از یزدی هم آیت‌الله محسن اراکی، استاد حوزه و رییس سابق مجمع جهانی تقریب مذاهب٬ در بیانیه‌ای نسبت به سخنان حیدری واکنش تندی نشان داده بود.

یزدی در دوره دوم شورای نگهبان پس از استعفای آیت‌الله لطف‌الله صافی‌گلپایگانی به عضویت این شورا انتخاب شد و در ادوار چهارم، پنجم و ششم شورای نگهبان هم عضو فقیه این شورا بوده، اما حالا و پس از ۲۵ سال حضور در شورای نگهبان به دلیل کهولت سن و بیماری از این سمت کناره‌گیری کرده است.

احمد خاتمی؛ سخنرانی که فقیه شورای نگهبان شد

اما حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید احمد خاتمی که جایگیزین محمد یزدی در شورای نگهبان شده، روحانی ۶۰ ساله اهل سمنان است. او دروس سطح حوزه را نزد اساتیدی مانند آیات محمدتقی ستوده، ابوالقاسم خزعلی، مرتضی بنی‌فضل، یدالله دوزدوزانی، سیدعلی محقق‌داماد، علی‌پناه اشتهاردی، محی‌الدین فاضل‌هرندی، سیدرسول موسوی‌تهرانی گذرانده و در درس خارج فقه و اصول آیات عظام حسینعلی منتظری، میرزاهاشم آملی، میرزاجوادآقا تبریزی، حسین وحیدخراسانی، محمد فاضل‌لنکرانی، موسی شبیری‌زنجانی و... شرکت داشته است.

خاتمی در درس تفسیر از محضر آیات ابوالقاسم خزعلی و علی مشکینی، در درس فلسفه و کلام از آیات عبدالله جوادی‌آملی، حسن حسن‌زاده‌آملی، یحیی انصاری‌شیرازی، ابراهیم امینی و احمد بهشتی و در درس فلسفی شناخت از محضر آیت‌الله مرتضی مطهری بهره برده است. او مباحث اعتقادی را در درس‌های آیت‌الله ناصر مکارم‌شیرازی پی گرفته، با نهج‌البلاغه در درس‌های آیت‌الله حسین نوری‌همدانی آشنا شده و در فن خطابه از محضر آیت‌الله محمدتقی فلسفی بهره برده است.

خاتمی علاوه بر تدریس در حوزه علمیه به عنوان یکی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، از سخنرانان اصلی جمهوری اسلامی به حساب می‌آید که در سال ۱۳۸۴ با حکم رهبر انقلاب به عنوان یکی از ائمه جمعه موقت تهران انتخاب شد. سخنرانی‌های آتشین و اظهار نظر‌های او در برخی موارد جنجال‌هایی را ایجاد کرده است که البته خاتمی آن‌ها را بزرگنمایی دشمنان انقلاب و سوءاستفاده از سخنانش می‌داند. او سخنرانی‌های شدیدی علیه بانیان حوادث سال ۸۸ و همچنین مواضع تندی علیه اصلاح‌طلبان اتخاذ کرده که در برخی موارد با انتقاداتی همراه شده است.

خاتمی به عنوان نماینده ادوار سوم تا پنجم مجلس خبرگان رهبری از حوزه انتخابیه کرمان، هم‌اکنون عضو هیئت رییسه و عضو کمیسیون تحقیق موضوع اصل ۱۱۱ قانون اساسی این مجلس است. عضویت در شورای‌عالی مجمع جهانی اهل بیت و هیئت مدیره مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی از دیگر مناصب این عضو جدید شورای نگهبان به حساب می‌آید.

خاتمی در ۲۶ آذر ۹۷ در واکنش به برخی انتقاد‌ها از انتصاب دامادش سیدحسین میرخلیلی به عنوان رییس حوزه ریاست سازمان برنامه و بودجه، در بیانیه‌ای تاکید کرد که "این انتصاب ربطی به او ندارد"، و نوشت: «هیچگاه برای هیچیک از دامادهایم سفارشی برای کاری نداشته و ندارم، چون رانت‌خواری را منکر می‌دانم. در رابطه با مسئولیت آقای میرخلیلی نه در این مسئولیت و نه در مسئولیت قبلی هم بنده نه تلفنی نه پیامکی نه کتبی هیچ سفارشی نداشته‌ام که می‌توانید از آقای محمدی (رییس محترم سازمان اوقاف و امور خیریه) و آقای دکتر نوبخت بپرسید.»

همه تغییرات شورای نگهبان

بر اساس اصل ۹۱ قانون اساسی، ۱۲ عضو شورای نگهبان در دوره‌های شش ساله انتخاب می‌شوند. شش عضو فقیه این شورا از سوی رهبر انقلاب و شش عضو حقوقدان با معرفی رئیس قوه قضاییه و رای نمایندگان مجلس انتخاب می‌شوند. طبق اصل ۹۲ قانون اساسی، نصف اعضای حقوق­دان و فقیه شورای نگهبان در اولین دوره حضور خود، پس از سپری شدن سه سال، به قید قرعه تعویض خواهند شد. به این ترتیب، اعضای جدید، از توان و تجربه شش عضو سابق شورا استفاده خواهند کرد.

دوره هفتم شورای نگهبان از سال ۹۵ آغاز شده و در سال ۹۸ تغییرات نیمی از اعضای این شورا صورت گرفته است. البته در سال ۹۷ به دلیل درگذشت سه عضو شورای نگهبان (دو فقیه و یک حقوقدان) سه جایگیزین برای آنان مشخص شدند. اعضای دوره هفتم در آغاز کار، احمد جنتی، سیدمحمود هاشمی‌شاهرودی، محمد یزدی، محمد مومن، سیدمحمدرضا مدرسی‌یزدی و مهدی شب‌زنده‌دار (شش عضو فقیه) و عباسعلی کدخدایی، محسن اسماعیلی، نجات‌الله ابراهیمیان، سام سوادکوهی‌فر، محمدرضا علیزاده و سیدفضل‌الله موسوی (شش عضو حقوقدان) بودند.

در ۲۵ تیر ۹۸ سه عضو جدید فقیه با انتصاب رهبر انقلاب و سه عضو جدید حقوقدان با انتخاب مجلس شورای اسلامی به این نهاد اضافه شدند و سیامک ره‌پیک هم به جای محمد علیزاده (درگذشته در ۲۷ اردیبهشت ۹۷) انتخاب شد. صادق آملی‌لاریجانی به جای سیدمحمود هاشمی‌شاهرودی (درگذشته در ۳ دی ۹۷)، علیرضا اعرافی به جای محمد مومن (درگذشته در ۲ اسفند ۹۷)، مهدی شب‌زنده‌دار (که در دوره ششم جایگزین غلامرضا رضوانی _درگذشته در ۳۰ فروردین ۹۲_ شده بود)، محمدحسن صادقی‌مقدم به جای محسن اسماعیلی، محمد دهقان به جای نجات‌الله ابراهیمیان و هادی طحان‌نظیف به جای سام سوادکوهی‌فر انتخاب شدند.