طاق کسری یا «ایوان مدائن» تنها بخش باقی مانده از کاخ انوشیروان در تیسفون، تختگاه ساسانیان، است و گفته می شود که در فاصله میان سال های ۵۳۱-۵۷۹ میلادی ساخته شده است. در منابع عربی از آن به «کاخ سفید» یاد شده است.
بعد از انتشار تصاویری از فرو ریختن بخش دیگری از سقف طاق کسری که منابع عراقی اخیرا منتشر کردند، در ایران و عراق موجی از واکنش‌ها و نگرانی از احتمال فرو ریختن کامل آن به راه افتاد.
جمهوری اسلامی ایران در چند سال گذشته بارها برای بازسازی «طاق کسری» در کشور عراق اعلام آمادگی کرده است و مقامات عراقی نیز از این اقدام تهران استقبال کرده اند.
به گزارش ایرنا، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشورمان اواخر دی ماه ۹۹ از موافقت سازمان برنامه و بودجه برای مرمت و بازسازی طاق کسری میراث مشهور بر جای مانده از دوران تمدن ایرانی ساسانیان خبر داد.
علی اصغر مونسان که با خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت و گو کرده بود درباره ریزش بخشی از دیوار طاق کسری که در کشور عراق قرار دارد، گفت که به دلیل اهمیت تاریخی این آثار باستانی با آقای نوبخت در دولت صحبت هایی انجام و موافقت ایشان برای پرداخت هزینه مرمت اعلام و قرار شد، پس از برآوردهای مالی، سازمان برنامه و بودجه اعتبارهایی برای احیا و مرمت این اثر تاریخی در نظر بگیرد و در اختیار وزارت میراث فرهنگی قرار دهد.
وی با بیان این که نامه رسمی این درخواست نیز به سازمان برنامه و بودجه ارسال شده، گفت بود که کارشناسان میراث فرهنگی ایران به محض تحقق اعتبار با هماهنگی همتایان عراقی به محوطه طاق کسری اعزام و عملیات بازسازی و احیا این اثر را آغاز می کنند.
مونسان در خصوص برآوردهای مالی اولیه برای مرمت طاق کسری گفت: بر اساس عکس ها و تصاویر ارسالی، برای مرمت به اعتباری حدود ۶۰۰ هزار دلار نیاز است که به محض تامین، کارشناسان به کشور عراق اعزام می شوند.
«حسن الیعقوبی» معاون وزیر فرهنگ و گردشگری عراق نیز که خرداد ۹۹ به استان اردبیل سفر کرده بود از آمادگی کشورش برای مرمت و بازسازی طاق کسری خبر داد و گفت: جمهوری اسلامی ایران نیز برای کمک به مرمت این بنای تاریخی موافقت کرده است.
طاق کسری یا «ایوان مدائن» تنها بخش باقی مانده از کاخ انوشیروان در تیسفون، تختگاه ساسانیان، است و گفته می شود که در فاصله میان سال های ۵۳۱-۵۷۹ میلادی ساخته شده است. در منابع عربی از آن به «کاخ سفید» یاد شده است.
این اثر تاریخی مشهورترین بنای بازمانده از دوران ساسانی است که در مدائن و حدود ۴۰ کیلومتری جنوب بغداد، پایتخت عراق در ساحل شرقی رود دجله قرار دارد از آن به عنوان پایتخت زمستانی ساسانیان نام برده شده است.
این بنا از آجر و گچ ساخته شده و ۳۰ متر بلندی دارد. در شب ولادت پیامبر اسلام (ص) این بنا لرزید و ۱۴ کنگره آن سقوط کرد.
بخش بزرگی از بقایای این طاق در نیمه آوریل ۱۸۸۸ در طغیان رود دجله آسیب بسیار دید و گفته می شود که یک سوم آن تخریب شد. آنچه از آن به جای مانده دیواری آجری و بلند با بقایای ساختمانی ۴ طبقه و چارچوب های نقش و نگار دار برای پنجره ها و ستون های بلند با طاقی بزرگ به عرض ۶۲ متر و عمق ۴۳ متر و ارتفاع ۳۵ متر است.
این بنا در منطقه مدائن از توابع استان بغداد قرار دارد که ساکنان محلی این منطقه آن را «سلمان پاک» می خوانند.
پایگاه خبری میدل ایست نیوز نیز در این باره نوشت که در سال ۲۰۰۳، پس از سقوط رژیم بعث که از این بنا استفاده ایدئولوژیک می کرد، رئیس هیات مدیره سازمان میراث فرهنگی عراق با اشاره به اینکه طاق کسری و بناهای پیرامون آن، در آستانه نابودی قرار گرفته است از ایران و کشورهای دیگر برای بازسازی و نگه‌داری آن، کمک خواست.
در سال ۲۰۰۴ نیز صندوق میراث بین الملل نسبت احتمال سقوط این طاق به علت بی توجهی به مرمت آن هشدار داد.
در سال ۲۰۱۳ دولت عراق با شرکت «اورست» در جمهوری چک برای ترمیم این اثر تاریخی قرارداد بست و این شرکت متعهد شد که در ۱۰ ماه مرمت های لازم بر روی این بنا را انجام دهد. البته این پروژه با حمله گروه تروریستی داعش که به نزدیکی این منطقه رسیده بود متوقف ماند.
حجم موفقیت‌آمیز بودن ترمیم‌های انجام شده توسط این شرکت، بحث‌برانگیز بوده است. زیرا برای ترمیم چنین بناهای باستانی معمولاً از کارشناسان ایتالیایی دعوت می‌شود و شرکت چکی، عمدتاً ساخت و ساز و ترمیم بناهای معاصر و مدرن را انجام می‌دهد.
در مدت کوتاهی پس از بازسازی، لایه محافظتی که روی این طاق کشیده شده بود فرسوده شد و برخی شکاف‌ها از نو نمایان شدند. همچنین در زمان ترمیم از ابزارهایی استفاده شد که به آثار باستانی آسیب می‌رساند.
در سال ۲۰۱۹ بود که «عبدالامیر الحمدانی»، وزیر فرهنگ و آثار باستانی و گردشگری در دولت «عادل عبدالمهدی» در پی سقوط «چند آجر» از طاق کسری از مرکز مشاوره مهندسی دانشگاه بغداد خواست که گزارشی درباره وضعیت این بنا ارائه کند.
الحمدانی در بازدید از طاق کسری تأکید کرد که شرکت چکی در انجام مسئولیت خود کوتاهی کرده و به لحاظ کارشناسی اشتباه عمل کرده و افزود که به همین علت وزارت فرهنگ حاضر به تحویل گرفتن پروژه از این شرکت نشده است.
اما تلاش این وزارتخانه برای پیگیری موضوع نیز با اتفاقاتی که در نیمه دوم سال گذشته در عراق افتاد و به سقوط دولت عادل عبدالمهدی انجامید ناتمام ماند.
در اکتبر ۲۰۲۰، نشریه رسمی «الصباح» خبر داد که کمیسیون فرهنگی مجلس عراق در دیدار با «حسن ناظم»، وزیر فرهنگ و گردشگری و آثار باستانی عراق، پروژه ترمیم مجموعه تاریخی طاق کسری و مجموعه گردشگری در منطقه مدائن را بررسی کرد.
به گزارش این نشریه در این نشست مشترک روند تحقیقات درباره واگذاری مرمت مجموعه تاریخی طاق کسری «به یک شرکت خارجی و کیفیت پایین کار این شرکت و راه های بهره برداری مناسب تر از این پروژه» بررسی شد.
در این نشست همچنین بازسازی و توسعه منطقه گردشگری مدائن و عرضه کردن آن به سرمایه گذاری بعد از تخریب آن توسط تروریست ها و تبدیل آن به یک مرکز جذب گردشگر بررسی شد.
چند روز بعد از آن هیاتی از وزارت فرهنگ و گردشگری و آثار باستانی عراق در نشستی با حضور هیاتی از کارشناسان دانشگاهی و کارشناسان بین‌المللی اقدامات فوری برای نجات طاق کسری و جلوگیری از فروپاشی آن را بررسی کرد.
این وزارتخانه سپس در بیانیه ای اعلام کرد که در این نشست گزارش‌های موجود درباره تغییراتی که در این سازه رخ داده و اقدامات غلط شرکت کشور چک که مسئول مرمت آن بوده و اقدامات فوری برای نجات آن بررسی شده است.
این بیانیه افزود که در این جلسه توافق شد که گروه کارشناسان با همکاری ائتلاف بین‌المللی حمایت از آثار باستانی و تاریخی مناطق مورد مناقشه اقدامات لازم برای حفاظت از این سازه را انجام دهند.
وزارت فرهنگ عراق تأکید کرده که با جدیت برای تأمین نیازهای حقوقی و تدارکاتی این گروه برای آغاز به کار آنها در نخستین زمان ممکن تلاش می‌کند.
«حسن ناظم»، وزیر فرهنگ عراق نوامبر سال گذشته در دیدار با «غلامرضا اباذری»، رایزن فرهنگی ایران در بغداد، گسترش همکاری‌های فرهنگی عراق و ایران را بررسی کرد.
ناظم در این دیدار بر ضرورت همکاری میان دو کشور در ترجمه و ثبت تجربه عراق ازجمله پیروزی بر تروریست‌های داعش و نیز ساخت فیلم‌های داستانی و مستند در این باره تأکید کرد.
او همچنین از امکان همکاری کارشناسان ایران با عراق در پروژه مرمت طاق کسری و جلوگیری از فروپاشی آن استقبال کرد و خبر داد که تیمی از کارشناسان بین‌المللی برای رسیدگی فوری به وضعیت این اثر باستانی تشکیل شده و به عراق آمده است.
ماه گذشته منابع خبری عراقی از سقوط بخش دیگری از طاق کسری خبر دادند و فیلم هایی در این باره منتشر کردند.
«علی اصغر مونسان» وزیر میراث فرهنگی ایران، در مصاحبه با «ایرنا» درباره ریختن بخشی از دیوار طاق کسری که در کشور عراق قرار دارد، گفت: به دلیل اهمیت تاریخی این آثار باستانی با دولت صحبت هایی شده و قرار است که پس از برآوردهای مالی، سازمان برنامه و بودجه اعتبارلازم برای احیا و مرمت این اثر تاریخی در نظر بگیرد و در اختیار وزارت میراث فرهنگی قرار دهد.
با توجه به اهمیت تاریخی و تمدنی کاخ کسری یا «ایوان مدائن» انتظار می رود که مقام های میراث فرهنگی کشورمان برای حفظ این اثر و میراث کهن با حساسیت و اهتمام بیشتری کار باسازی این اثر مهم را در اولویت برنامه ریزی های خود قرار دهند.
اکنون از شهر تاریخی تیسفون تقریبا اثری نمانده و تنها اثر باقی مانده از این شهر تاریخی، طاق کسری و بخشی از دیوارهای آن است که گفته می شود آثار ترک معروف ناشی از میلاد پیامبر اسلام (ص) بر بخشی از بنا تا به امروز باقی مانده است.
این بنای قدیمی و فرهنگی به عنوان یکی از بزرگترین طاق های آجری تاریخی ساخته دست انسان، در سال های اخیر به دلیل اهتمام اندک دولتی و درگیر شدن عراق در بحران های مختلف، براثر فرسایش ناشی از باد و بارندگی دچار ریزش شده است.
آسیب های اخیر ایجاد شده در طاق کسری پیش از این که دولت و وزارت فرهنگ عراق از آن مطلع باشد، توسط مردم عادی عراق در شبکه های اجتماعی، مطرح شد.
تصاویر اولیه نشان می داد که براثر بارندگی و عوامل طبیعی و جوی، بخش هایی از سقف طاق فروریخته است و همین تصاویر کافی بود که در عراق و ایران موجی از واکنش ها و نگرانی ها از احتمال فرو ریختن آن ایجاد شود.
