هجوم خاک با هیاهوی باد؛علت خاک‌آلودگی تهران چیست؟

این روزها گرد و خاک تهران را فرا گرفته است؛ گرد و خاکی که منشا آن کانون‌های نزدیک استان عنوان شده و با وزش باد به تهران و البته کرج رسیده است. 

به گزارش ایسنا، هوای تهران و ۱۹ شهر دیگر این روزها غبارآلود است؛ غباری که هر شب با وزش بادهای شدید بر تن این شهرها می‌نشیند و آلودگی هوا را برای ساعاتی به بالاترین حد خود می‌رساند. به عنوان نمونه شاخص کیفیت هوای تهران شنبه شب (۱۵ تیرماه) از مرز ناسالم عبور کرد و به شرایط خطرناک نیز رسید. بر اساس اعلام رسمی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، طی این مدت میانگین کیفیت هوای تهران با آلاینده شاخص ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ میکرون بیش از ۳۰۰ بود؛ کاهش و افزایش این عدد در ۲۴ ساعت اخیر در شرایطی بوده است که طی روز گذشته میانگین ۲۴ساعته کیفیت هوا در شرایط خطرناک و میانگین هم‌اکنون تا سطح ناسالم برای گروه‌های حساس کاهش پیدا کرده بود. 

شاخص کیفیت هوا چه می‌گوید؟ 

شاخص کیفیت هوا در واقع بر این اساس اعلام می‌شود که شهروندان را از پاک یا آلوده بودن هوا آگاه و میزان ارتباط آن با سطوح مختلف سلامت را ارائه می‌کند؛ به عبارت دیگر ضمن ساده‌سازی درک هوای آلوده، تاثیر آن بر سلامت انسان را نشان می‌دهد. 

شاخص کیفیت هوا (AQI) به شش دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. بر اساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا «پاک»، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا «قابل قبول یا متوسط»، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا «ناسالم برای گروه‌های حساس»، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا «ناسالم»، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا «بسیار ناسالم» و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا «خطرناک» است که به عنوان مثال حالا شاخص آلودگی هوای تهران در شرایط ناسالم قرار دارد و بر سلامت همه ما شهروندان، به صورت مستقیم تاثیرگذار است. 

تب تهران و نوسان کیفیت هوا

اگرچه از آلودگی هوا طی روز با کاهش چشمگیری مواجه می‌شود اما با افزایش سرعت باد و خیزش گرد و خاک طی شب، هوا به‌شدت آلوده می‌شود و گرد و خاک در این روزهای گرمِ تابستان مانند لحاف سنگینی بر سینه داغ شهر، سنگینی می‌کند. 

آسمان خاکی و زمین بی‌امید؛ بحران آب و خاک دست در دست یکدیگر

خشکسالی‌های پی در پی که به پنجمین سال خود رسیده، کانون‌های داخلی گرد و خاک را فعال کرده است. در ابتدای تیرماه صادق ضیاییان - رییس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات جوی سازمان هواشناسی - دلیل خیزش گرد و خاک در تهران را وزش باد شدید در مناطق اطراف شهر عنوان کرد. به گفته او خشکسالی در بعضی زمین‌های اطراف تهران و تبدیل آن‌ها به کانون‌های گرد و خاک علت خیزش گرد و خاک در تهران است.

به گفته بهزاد رایگانی - دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار، منطقه نظر آباد، میان استان قزوین و تهران منشا اصلی ریزگردهای تهران و کرج است که به دلایلی مانند احداث زهکش‌های گسترده در بالادست (به دلیل شور شدن اراضی کشاورزی) و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و خشک شدن خاک تبدیل به کانون ریزگرد شده است. 

او گفته بود که حالا بافت این منطقه خشک است و همین امر منطقه را مستعد فرسایش بادی کرده است. 

باید گفت فعالیت یک کانون منشأ گردوخاک به مشخصات سطح زمین و قسمتی از باد بستگی دارد که از آستانه حرکت ذرات گذر می‌کند همچنین باید به این نکته نیز توجه داشت که فرسایش‌پذیری بالا، میزان رطوبت و خشکی پوشش گیاهی و اقدامات حفاظتی مجموعه عواملی هستند که کانون‌های منشأ طوفان‌های گردوخاک را از یکدیگر متمایز می‌سازند. 

افزایش گرد و خاک با عوامل غیر مستقیم نیز در ارتباط است و بر اساس نتایجی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر کرده، افزایش جمعیت، استفاده منابع طبیعی و سرمایه‌گذاری در مورد آن‌ها، مدیریت نامطلوب منابع آب تغییرات اقلیم، نابودی زیست بوم‌ها، مهاجرت و… به صورت رسمی از جمله مهم‌ترین عوامل غیر مستقیم و اثر گذار بر افزایش طوفان‌های گرد و خاک است. 

در حقیقت در زیست بوم‌های انسانی هر عاملی که به نوعی مستقیم یا غیر مستقیم باعث از بین رفتن پوشش گیاهی شود، در نهایت به تولید یا تشدید طوفان‌های گردوخاک منجر خواهد شد. 

آیا این شرایط تغییر می‌کند؟ 

طی سال ۱۴۰۳ تا ۱۵ تیرماه، تهرانی‌ها پنج روز هوای پاک، ۸۴ روز هوای قابل قبول، ۱۸ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز هوای ناسالم تنفس کردند. بدین ترتیب پایتخت‌نشینان تا میانه اولین ماه فصل تابستان سال گذشته، ۱۸ درصد از روزهای سال هوای آلوده تجربه کردند. سال جاری اما تا ۱۵ تیرماه کیفیت هوای تهران به مراتب بدتر شد؛ به‌گونه‌ای که تهرانی‌ها شش روز هوای پاک، ۶۷ روز هوای قابل قبول، ۲۹ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، چهار روز هوای ناسالم، یک روز هوای بسیار ناسالم و یک روز هوای خطرناک را تنفس کرده‌اند. با توجه به افزایش روزهای آلوده و تجربه هوای بسیار ناسالم و خطرناک در پایتخت، ۳۲ درصد روزهای تهران تا ۱۵ تیرماه، آلوده بوده است. 

فاطمه کریمی - مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت شهرداری تهران - پیش‌تر گفته بود گرد و غباری که این روزها در تهران مشاهده می‌شود و چندسالی است که در پایتخت وجود دارد، در صورت تداوم شرایط جوی و اقلیمی تا چند سال آینده نیز استمرار خواهد داشت. 

به عبارتی دیگر به نظر می‌رسد، گردوغبار در تهران ماندنی است. 

آورده‌های این کیفیت هوا؛ بیماری قلبی و تنفسی و کاهش طول عمر

ماندگاری گرد و غبار در شهری مانند تهران مساوی است با افزایش احتمال ابتلا به برخی بیماری‌ها. از آلاینده‌های مهم در نتیجه تجربه پی در پی روزهای غبارآلود - که در ابتلا به بیماری‌های قلبی و تنفسی نقش دارد - می‌توان به ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ و کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون اشاره کرد. اگرچه بسیاری از ذرات آلاینده توسط زائده‌های کوچک مو مانند از بینی خارج می‌شوند، اما احتمال ورود این ذرات به ریه‌ها وجود دارد.

این ذرات پس از ورود به ریه، ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها و سال‌ها باقی بمانند و با اثرگذاری بر عملکرد ریه و تخریب آن، حتی موجب جلوگیری از تصفیه و بروز بیماری‌های تنفسی، قلبی و عروقی شود. کارشناسان حوزه بهداشت بارها نسبت به افزایش مراجعه بیماران تنفسی و قلبی در روزهای آلوده هشدار داده‌اند و در طولانی مدت نیز منجر به افزایش ابتلا به بیماری‌های مزمن و کاهش طول عمر خواهد شد. 

تاثیر بر سلامتی از آثار مهم مواجهه با طوفان‌های گرد و خاک است اما اولین و آخرین اثر آن نیست و طیف وسیعی را شامل می‌شود که بر همین اساس نباید از آثار اقتصادی، زیست محیطی، آسیب‌های اجتماعی، آثار آن بر بخش کشاورزی و آثار آن بر بخشهای انرژی و صنعت نیز چشم پوشید البته باید گفت در مقیاس جهانی طوفان‌های گرد و خاک طبیعی جزء جدایی ناپذیر برخی از زیست بوم‌هاست. 

به دنبال یک نفس راحت 

وزش باد شدید و خیزش گرد و غبار در تهران و کرج پیش‌بینی شده بود و در شرایطی که شاخص‌ها عدد ۳۸۰ و شرایط خطرناک را نشان می‌داد، انتظار می‌رفت کارگروه شرایط اضطرار تشکیل شود چراکه وقتی شاخص کیفیت هوا (AQI) به ۲۰۰ یا بیشتر برسد (وضعیت بسیار ناسالم)، مرجع پایش آلودگی (سازمان محیط‌زیست و هواشناسی) موظف است موضوع را فوراً به دبیرخانه کارگروه شرایط اضطرار استان اعلام کند. در پی تشکیل این کارگروه تصمیماتی مثل تعطیلی مدارس و مهدکودک‌ها، اعمال محدودیت‌های ترافیکی، کاهش فعالیت صنایع آلاینده اتخاذ و نسبت به ماندن در خانه برای گروه‌های حساس و عموم توصیه می‌شود.