اینجا اولین و قدیمی ترین خیابان ایران است

خیابان سپه با این نام در سال ۱۳۸۷شمسی به ثبت میراثفرهنگی کشور رسیده است، این خیابان در دوره شاه تهماسب صفوی یعنی نزدیک به ۵۰۰ سال پیش ساخته شد و نخستین خیابانی است که با معنا و مفهوم خیابان ایرانی در ایران ایجاد شد؛ یعنی مسیری با پهنای خاص، جویهای قناتی در دوطرف که آب در آنها روان بوده و درختانی در دو سو به طول خیابان و شکل و فرم خاص خویش که متفاوت از آن چیزی است که در اروپا خیابان نامیده میشد.
در جشنها و سوگواریها طی انقلابها و جنگها، این خیابان همواره مکان مهمی برای نمایش رویدادهای شهر بوده و این باعث شده تا پیشینه تاریخی این خیابان بخش مهمی از هویت شهر قزوین را با خود همراه داشته باشد.
در این رابطه با «حسین طحان» پژوهشگر تاریخ و دارای مدرک دکترای باستانشناسی به گفتوگو نشستیم.
وی درباره خیابان سپه و وقایع تاریخی آن و افراد مهمی که در آن زندگی و یا تردد کردند، توضیحاتی داد که در این مطلب خواهید خواند.
طحان خیابان سپه قزوین را به عنوان اولین و قدیمی ترین خیابان ایران یاد میکند، وی توضیح میدهد: خیابان سپه با این نام در سال 1387شمسی به ثبت میراثفرهنگی کشور رسیده است، این خیابان در دوره شاه تهماسب صفوی یعنی نزدیک به 500 سال پیش ساخته شد و نخستین خیابانی است که با معنا و مفهوم خیابان ایرانی در ایران ایجاد شد؛ یعنی مسیری با پهنای خاص، جویهای قناتی در دوطرف که آب در آنها روان بوده و درختانی در دو سو به طول خیابان و شکل و فرم خاص خویش که متفاوت از آن چیزی است که در اروپا خیابان نامیده میشد.
هر چند پیش از آن نخستین خیابان ایرانی در هرات احداث شده بود، اما شاه تهماسب این خیابان را با کیفیت بهتر و بزرگتر از خیابان هرات ساخت.
نام اولیه؛ «خیابان»
به گفته این تاریخ پژوه، در فاصله میان سردر عالیقاپو تا کاخ شاه اسماعیل که روبروی بازارچه و مسجد جامع قرار داشت، میدان وسیعی به نام میدان شاه ساخته شد و قسمت پشت کاخ شاه اسماعیل تا به سر چهارراه، در حالی که بخشهایی از خیابان منتظری و تهران قدیم را شامل میشد «خیابان» احداث گردید.
«عبدی بیک شیرازی» مدحی از « خیابان» در دوره شاه تهماسب اول سروده است در زمان صفویه این خیابان صرفا «خیابان» لحاظ میگردید. بنابراین خیابان سپه کنونی دو بخش میدان شاه و خیابان صفوی را شامل میشد.
لیکن بعدها با آسیبی که به میدان و کاخ شاه اسماعیل رسید، هر دو بخش تبدیل به خیابانی مستقیم شد؛ همچنین پس از ساخت خیابان چهارباغ در اصفهان و سپس خیابانهای دیگر در ایران «خیابان» صفوی نیز نامهای مختلفی به خود گرفت؛ «خیابان مطلق»، «خیابان عالیقاپو»، «خیابان دولتی»، «خیابان شاه» و «خیابان سپه» نامهایی است که این خیابان از دوره صفوی تاکنون به خود دیده است. در دوره صفوی نیز همچون دوره پس از آن، این خیابان پر از وقایع مهم و مستندات تاریخی است که با سکونت مشاهیر، وزیران، شاعران، نویسندگان، خوشنویسان و… همراه بوده است.
«خیابان» محل وقوع رویدادهای مهم
اما طحان معتقد است جدا از تاریخ ساخت این خیابان و محوطه جانبی آن، این خیابان وقایع تاثیرگذاری در سطح ملی و فراسرزمینی به خود دیده است که به جرات میتوان گفت کمترین مکانی را در ایران و شاید غالب کشورها میتوان یافت که چنین پیشینهای داشته باشند ضمن اینکه رجال و شخصیتهای ملی و جهانی که در این خیابان اقامت داشته و یا رفت و آمد میکردند نیز اهمیت این خیابان را بیشتر میکنند.
وی توضیح میدهد: برای اینکه به جایگاه این خیابان بپردازیم ناگزیریم رجوعی نیز به دوره پیش از احداث این خیابان داشته باشیم. از آنجایی که این خیابان تقریبا از مرکز بافت پیش از اسلام شهر قزوین عبور نموده طبیعتا بسیاری از وقایع آن دوران که در شهر اتفاق افتاده در حدود همین محل بوده است و شخصیتهای خاصی نیز در همین محل زندگی و یا مدتی مسکن گزیدهاند.
بر اساس آنچه به طور مستند در اختیار داریم قزوین حداقل از دوره ساسانی مسکونی بوده است؛ با این حال چنانچه منابع مهمی چون «منظومه ویس و رامین» که در دوره اشکانیان سروده شده و اسم قزوین در آن آمده است را مبنا قرار دهیم، متوجه میشویم این شهر در دوره اشکانی یعنی حدود حداقل ۲۰۰۰ سال پیش مسکونی بوده است و در دوره پیش از اسلام نیز شهر دارای اعتباری در ایران بوده است.
خیابان سپه از جنوب به شمال تقریبا از مرکز شهر و از وسط باروی جنوبی به باروی شمالی کشیده شد. بنابراین وقایع بسیاری از دوران پیش از اسلام را محوطه این خیابان به خود دیده است. وقایعی چون محاصره شهر توسط مهاجمان مسلمان و جمله معروف قزوینیان «نه مسلمان بییم نه گزیت دهیم، بشی او مکه شی کاما برهیم» را که مورخین چون «زکریا قزوینی» و «مستوفی» و… به آن اشاره کردهاند و بسیاری وقایع دیگر را به خود دیده است.