آتش هورالعظیم به جان خوزستانی‌ها افتاد؛ حقابه هور کجاست؟
آتش‌سوزی‌های گسترده در تالاب هورالعظیم که مرز میان ایران و عراق است، موجی از دود و ذرات معلق را روانه آسمان شهرهای غرب خوزستان کرده است؛ این مساله باعث شکل‌گیری کارزاری مدنی از بیستم تیرماه شد که در آن به تلاش‌های دیپلماتیک جاری عراق و ترکیه برای تأمین حقابه تالاب اشاره شده است.
در میانه تابستانی دیگر که داغی و خشکی آن نفس جنوب را گرفته، این‌بار شعله‌های هورالعظیم به جان خوزستان افتاده‌اند. آتش‌سوزی‌های گسترده در این تالاب مرزی میان ایران و عراق، موجی از دود و ذرات معلق را روانه آسمان شهرهای غرب خوزستان کرده است؛ از دشت آزادگان و سوسنگرد گرفته تا هویزه، بستان و حتی کلان‌شهر اهواز.
به گزارش ایران، ماجرا از آنجا آغاز شد که آتش‌سوزی‌های مکرر در بخش عراقی تالاب، باعث شکل‌گیری کارزاری مدنی از بیستم تیرماه شد. در این کارزار، مردم و فعالان محیط‌زیستی با امضای بیانیه‌ای خطاب به رئیس‌جمهوری و مقامات ارشد کشور، خواهان اقدامی فوری برای مهار آلودگی‌های ناشی از سوختن تالاب شدند. در این بیانیه، شهروندان نسبت به وضعیت بحرانی آلودگی هوا هشدار داده و خواستار تشکیل کارگروهی ویژه با اختیارات کامل برای بررسی ریشه‌های این بحران و شناسایی و حل مسائلی که در شعله‌ور شدن این تالاب نقش دارند، شدند.
نفس خوزستان تنگ شده است
محمدجواد اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان در حاشیه بازدید از وضعیت بحرانی منطقه در نقطه صفر مرزی به خبرنگاران گفت:«شاخص آلودگی هوا در دشت آزادگان، هویزه و اهواز به سطح خطرناک رسیده است. کاهش افق دید به کمتر از ۵۰ متر، نشان از شدت بحران دارد.»
او تأکید کرد که علت اصلی بحران، عدم رهاسازی آب از سوی عراق و خشک شدن کامل بخش عراقی تالاب است که به خودسوزی‌های گسترده انجامیده است. اشرفی با اشاره به تلاش‌های دیپلماتیک جاری با عراق و ترکیه برای تأمین حقابه تالاب، هشدار داد که ادامه خشکسالی می‌تواند آتش‌سوزی را به بخش ایرانی هور نیز گسترش دهد. وی همچنین از وزارت بهداشت خواست تا به تجهیز مراکز درمانی در مناطق آسیب‌پذیر سرعت ببخشد.
افزایش بیماری‌های تنفسی و قلبی
در پی تداوم آتش‌سوزی‌های گسترده در تالاب مرزی هورالعظیم، دکتر «غلامرضا گودرزی» عضو انجمن علمی هوای پاک ایران و استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز در گفت‌وگو با روزنامه ایران نسبت به پیامدهای بهداشتی و زیست‌محیطی این بحران هشدار داد.
وی با اشاره به شدت آلودگی ناشی از سوختن بخش عراقی تالاب گفت:«آلودگی‌های ناشی از این آتش‌سوزی‌ها می‌تواند به افزایش قابل توجه بیماری‌های تنفسی و قلبی-عروقی، بویژه در شهرهای پایین‌دست از جمله اهواز منجر شود.»
روند نگران‌کننده آتش‌سوزی تالاب‌ها
دکتر گودرزی با اشاره به داده‌های جهانی، روند فزاینده آتش‌سوزی در تالاب‌ها و جنگل‌ها از دهه ۲۰۰۰ میلادی را ناشی از تشدید تغییرات اقلیمی و افزایش گازهای گلخانه‌ای عنوان کرد و گفت:«گرمایش جهانی، توسعه بی‌رویه صنعتی و بهره‌برداری بیش از حد از منابع طبیعی، نقش اصلی در شکل‌گیری این بحران‌ها دارند.»
به گفته این متخصص بهداشت محیط، یکی از اصلی‌ترین پیامدهای بهداشتی آتش‌سوزی تالاب‌ها، انتشار گسترده دود حاوی ذرات معلق ریز (PM2.5)، مونوکسید کربن و ترکیبات آلی خطرناک است.
وی تأکید کرد:«در اقلیم خوزستان که به طور طبیعی در معرض گرد و غبار محلی و فرامرزی قرار دارد، ترکیب این دو نوع آلاینده، آلودگی هوا را دوچندان کرده و پیامدهای آن سلامت مردم، بویژه کودکان و سالمندان را به خطر می‌اندازد.»
وی افزود:«این ترکیبات موجب تشدید بیماری‌هایی چون آسم، برونشیت مزمن و دیگر بیماری‌های ریوی شده و همچنین خطر بروز حملات قلبی، افزایش فشار خون و بستری بیماران را بالا می‌برد.»
آلودگی در مسیر باد
بر اساس الگوهای هواشناسی منطقه، جهت غالب باد در خوزستان از شمال‌غرب به جنوب‌شرق است. گودرزی در این خصوص گفت:«دود حاصل از آتش‌سوزی تالاب، به سرعت به سمت شهرهایی نظیر بستان، سوسنگرد، هویزه، حمیدیه و اهواز منتقل می‌شود. بنابراین بخش بزرگی از جمعیت استان، تحت تأثیر مستقیم این آلودگی قرار دارند.»
دو راهکار کلیدی: تأمین حقابه و سازگاری اجتماعی
گودرزی در ادامه با اشاره به تجربه جهانی در مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی مشابه، دو راهکار اصلی را پیشنهاد کرد:نخست، کاهش عامل بحران از طریق تأمین حقابه تالاب. وی با اشاره به نقش سدسازی‌ها در کاهش جریان آب دجله و فرات، خواستار رایزنی دیپلماتیک ایران و عراق با ترکیه شد.
به گفته او، آب باید از طریق نهر المنهاج از دجله به تالاب هورالعظیم هدایت شود و به صورت مدیریت شده در منطقه توزیع تا از خشکیدگی بیشتر جلوگیری شود. راهکار دوم، افزایش تاب‌آوری جامعه در برابر بحران است. وی توصیه کرد در زمان وقوع آتش‌سوزی و اوج آلودگی، فعالیت‌های بیرونی به حداقل برسد، بویژه برای سالمندان و کودکان که گروه‌های آسیب‌پذیرتری هستند. همچنین استفاده از ماسک‌های فیلتردار نظیر N95 و بهره‌گیری از دستگاه‌های تصفیه هوا در منازل، به‌عنوان راهکارهای محافظتی، ضروری عنوان شد.
هشدار به بیماران خاص
این استاد دانشگاه تأکید کرد:«بیماران قلبی، ریوی و کسانی که پیوند عضو انجام داده‌اند یا در انتظار آن هستند، باید مراقبت‌های ویژه دریافت کنند؛ چرا که در شرایط آلودگی شدید، وضعیت سلامت آنان به‌طور مستقیم در معرض خطر قرار دارد.»
آن‌گونه که شواهد و آمارهای وزارت بهداشت نیز نشان می‌دهد، بیماری‌های تنفسی در مناطق درگیر با این بحران در حال افزایش است. حالا این مردم هستند که با نفس‌های تنگ، چشم‌انتظار اقدام مسئولان نشسته‌اند. چشم به دیپلماسی، سیاست‌گذاری و مدیریت زیست‌محیطی دوخته‌اند تا شاید آبی، هور را نجات دهد و نفسی، مردم را.
هور درعراق می‌سوزد، دودش به چشم خوزستانی‌ها می رود
هورالعظیم، آخرین بازمانده تالاب‌های بین‌النهرین در جنوب‌غرب ایران، بیش از ۳۰۰ هزار هکتار وسعت دارد که یک‌سوم آن در ایران و دوسومش در عراق قرار دارد. آتش‌سوزی‌های گسترده در نیزارهای این تالاب در سال‌های خشک، معمولاً از خرداد تا مهر‌ماه رخ می‌داد، اما امسال از ۲۵ اسفند درگیر حریق شده است.
کارشناسان نمی‌دانند چه میزان از این آتش‌سوزی‌ها عمدی است، اما احتمال می‌دهند حریق‌های پیش از تابستان با اهدافی مانند تصرف زمین، مسائل امنیتی یا تهیه علوفه تازه برای دام‌ها، عمدی باشد. هورنشینان نیز طبق سنت، در بهار، شاخه‌های خشک را آتش می‌زنند تا نی‌های تازه برای گاومیش‌ها سبز شود.
در گذشته که تالاب آب داشت، آتش گسترش نمی‌یافت، اما اکنون با خشکی هور، هر جرقه‌ای آن را شعله‌ور می‌کند و دود آن به شهرهای ایران می‌رسد. برای مهار آتش، هم تأمین حقابه از سوی وزارت نیرو ضروری است، هم همکاری عراق. با اینکه دو کشور همکاری‌هایی داشته‌اند، هنوز راهکار مشخصی برای مهار این بحران سالانه به نتیجه نرسیده است. کارشناسان خواستار ورود وزارت امور خارجه و امضای تفاهمنامه با عراق هستند، موضوعی که هنوز تحقق نیافته است.
شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز در یادداشتی خواستار تأمین حقابه هورالعظیم شده و تأکید کرده است: «در هفته‌های اخیر، آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب به دلیل خشکی آن، آلودگی هوای شهرهای غربی استان را تشدید کرده وتلاش‌های دیپلماتیک برای رهاسازی آب از سوی عراق در جریان است.» او افزود:«تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد هواپیماهای آب‌پاش تنها ۱۰ تا ۲۰ درصد در مهار آتش مؤثرند؛ بنابراین راه‌حل اساسی، رهاسازی آب در تالاب است.» به گفته انصاری، این بحران سالانه حیات گونه‌های تالابی و سلامت مردم خوزستان را تهدید می‌کند و باید از سوی دو کشور به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
