آیا سرنوشت بحر المیت در انتظار دریاچه ارومیه است؟

 دریاچه ارومیه، که روزی لقب بزرگ‌ترین دریاچه‌های شور خاورمیانه و بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران را داشت، الان نفس‌های آخر حیات خود را در گرمای آذربایجان می‌کشد و در سایه ناکارآمدی اقدامات مسئولان در تمامی سال‌های گذشته منتظر قطره‌ای آب برای حیات است.

صحبت‌های اخیر مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اما گویا تایید می‌کند که سال ۱۴۰۴ شاید پایان عمر یک هویت، شخصیت، تاریخ،میراث، امید و آرزوی مردم منطقه باشد.

حجت جباری، مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در روز یکشنبه ۳۰ تیر در گفت‌وگو با خبرنگاران، به احتمال خشک شدن دریاچه ارومیه تا اواخر فصل تابستان اشاره کرده و گفته که در بخش شمالی دریاچه ارومیه فقط لایه‌ای به ضخامت چهار یا پنچ سانتی‌متر آب وجود دارد که در واقع می‌توان گفت دیگر آبی وجود ندارد و با روند تبخیر فعلی، طی پنچ- شش روز آینده، بخش شمالی دریاچه ممکن است به‌طور کامل خشک شود و این برای نخستین‌بار خواهد بود.

نماینده مردم تبریز اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی در خصوص احیای دریاچه ارومیه گفت: انجام کارهای سازه‌ای مانند انتقال آب کانی سیب زاب به دریاچه ارومیه در دولت شهید رییسی تمام شد و برخی کارها مانند تصفیه خانه‌ها رو به اتمام بوده، این امور انجام شده است و معتقد هستم دیگر نیاز چندانی به انجام کارهای سازه‌ای وجود ندارد؛ اما در اقدامات غیرسازه‌ای، کنترلی، معیشتی و ممانعتی با  اشکالاتی مواجه هستیم و معتقد هستیم دولت باید احیای دریاچه ارومیه در هر قالبی تحت عنوان ستاد دریاچه ارومیه یا هر عنوان دیگری را به طور جدی ادامه دهد.

روح الله متفکر آزاد در گفت‌وگویی، پیشنهاد هیات تحقیق و تفحص از ستاد ارومیه در ۱۴۰۱ را مورد اشاره قرار داد و گفت: این طرح به مجلس ارائه و با بیش از ۸۰ رای تصویب شد و هیات تحقیق و تفحص با ۱۵ نفر اعضا شکل گرفت و برخی این هیات را همان ستاد احیا معرفی کردند؛ در حالیکه مجلس کار اجرایی نمی‌کند و کار ما در این هیات نظارت است. خوشبختانه هیات تحقیق و تفحص ستاد دریاچه ارومیه، جزو هیات‌های قوی و خوبی بود که گزارش بدون هیچ گونه سوگیری سیاسی و غیرعلمی و منصفانه و بر اساس داده، قبل از اتمام مجلس یازدهم به مجلس ارائه و فعالیت آن‌ تمام شد و جایی که نیاز است، برخوردهای لازم از سوی سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات صورت خواهد گرفت.

دیگر نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس نیز در خصوص دریاچه ارومیه گفت: حتی با هزینه کردن ۵۲ هزار میلیارد تومانی نیز نتیجه مطلوبی در خصوص احیای دریاچه ارومیه حاصل نشده است. امید است با اجرا کردن طرح بزرگ آبرسانی تبریز از حوضه آبریز ارس و مدیریت پساب‌ها، گامی مهم در احیای این دریاچه برداریم.

علیرضا نوین  حل بحران دریاچه ارومیه را نیازمند تصمیمات مدیریتی قاطع دانست و گفت: علاوه بر تغییرات اقلیمی که باعث ۲۰ الی ۳۰ درصد خشکی این دریاچه می‌شود، باقی عوامل به دست ما انجام شده است. چاه‌های اضافه و غیرمجاز، سدهای احداث شده، الگوی کشت نامناسب و... باعث از بین رفتن بیش از ۷۰ درصد این دریاچه شده‌اند.

وی همچنین با بیان اینکه دولت چهاردهم اقدام جدید و جدی در راستای احیای دریاچه ارومیه انجام نداده است، گفت: آقای عارف دو روز بعد از تشکیل دولت ستاد احیای دریاچه ارومیه را برگزار کرد ولی بعد از گذشت بیش از یکسال شاهد هیچگونه تغییر و حرکت کارگشایی برای احیای دریاچه ارومیه و ساماندهی سدهای بالادستی، چاه های غیرقانونی نیستیم، همچنین تصور اینکه دریاچه ارومیه را باید به شرایط اولیه خود بازگردانیم، باتوجه به شرایط اقلیمی یک تصور اشتباهی است.

برای بررسی کارشناسی علل خشکی دریاچه ارومیه با کارشناسان این حوزه به گفت‌وگو می‌پردازیم.

سعید عیسی‌پور، عضو دبیرخانه کارگروه نجات دریاچه ارومیه ادامه داد که  انتخاب آقای مسعود پزشکیان به عنوان رییس جمهور جمهور و آقای رضا رحمانی به عنوان استاندار آذربایجان‌غربی را نقطه عطفی برای پیشرفت پروژه های احیای دریاچه ارومیه عنوان کرد و گفت: حدود ۱۵ سال از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌گذرد که در این سال ها انواع مختلف سیاست های آبی و کشاورزی در حوضه دریاچه انجام گرفته است.

وی از کاهش وسعت و تراز دریاچه ارومیه طی سالجاری خبر داد و افزود: متاسفانه ما امسال با توجه به کاهش بارندگی و تنش آبی، رهاسازی آب از سد بوکان طی سالجاری را نخواهیم داشت.

عیسی‌پور با بیان اینکه تمام دستگاه های ذی‌ربط باید پاسخگوی اقدامات و عملکرد خود باشند، ادامه داد: در حوزه آسیب‌شناسی، ناهماهنگی بین دستگاهی و ضعف در اجماع سازی باید حل شده و بروزرسانی نقشه راه احیای دریاچه ارومیه و تهیه برنامه پیشنهادی برای دستگاه های اجرایی بر اساس نقشه راه بروزرسانی شده طی ماه های آتی صورت گیرد.

همچنین سید هادی بهادری عضو هیأت علمی دانشکده فنی مهندسی دانشگاه ارومیه نیز  خاطرنشان شد: اگر نیت و هدف ما احیای دریاچه ارومیه است صد درصد موفق خواهیم شد ولی اگر احیای این دریاچه نباشد باید تغییر سیاست و اقدامات عملیاتی داشته باشیم.

وی با اشاره به بهبود وضعیت دریاچه از سال۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ با اتخاذ سیاست های مناسب، افزود: در این بازه زمانی با توجه به سیاست های اتحاذی و بدون سیاسی‌بازی، دریاچه ارومیه وضعیت خوبی داشت، ولی از سال ۱۳۹۸ تقریبا دیگر احیای دریاچه ارومیه معنایی نداشته است.

وی با بیان اینکه امسال شاهد بدترین وضعیت دریاچه ارومیه در طول تاریخ خواهیم بود، گفت: برای اولین بار در تاریخ، امسال در شهریور ماه دریاچه ارومیه کمتر از ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب خواهد داشت.

بهادری به هم‌افرایی و همکاری دولت و ملت در راستای احیای دریاچه ارومیه تاکید کرد و ادامه داد: آقای پزشکیان باید خیلی از سیاست های احیای دریاچه ارومیه را اصلاح کند و همچنین پیشبرد اهداف احیای دریاچه ارومیه نیازمند یک‌ مدیریت راهبردی بسیار قدرتمند است.

احمد کاظم‌زاده مشاور کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تبریز به مسئله آسیب‌شناسی مشکلات و چالش های حوضه آبخیز دریاچه ارومیه از زوایای مختلف تاکید کرد و افزود: آسیب شناسی گذشته بسیار ضروری است اما باید از زوایای مختلف این آسیب شناسی باید صورت گیرد، با وجود اینکه مدیریت یکپارچه آب از سال ۱۹۹۱ و ذیل فصل ۱۸ از دستورکارهای ۲۲گانه اولین نشست سران سازمان ملل به دنیا تجویز شد اما در ایران مورد غفلت قرار گرفته به گونه‌ای که مدیریت آب با وزارت نیرو، مدیریت خاک با جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست هم بین این دو وزارت سرگردان‌ است.

 وی تصریح کرد: طبق تجارب بین المللی طرح های زیست محیطی همچون احیای حوضه آبریز دریاچه ارومیه در بلندمدت و با اجرای طرح های ۲۵ تا ۳۰ ساله نتیجه می‌دهد باوجود اینکه در ایران عمر دولت ها چهار تا هشت سال است و لذا با تغییر دولت ها برنامه های احیای دریاچه تغییر کرده و هیچ‌ انباشتی صورت نگرفته وهر دولتی به اصطلاح خواسته چرخ را از نو اختراع کند. 

وی ادامه داد: برای مثال درسال ۱۳۸۹ بعد از سه سال یک برنامه جامع مدیریت دریاچه ارومیه با حضور نخبگان و مسولان استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان تهیه شده اما با تغییر دولت اجرا نشد و دولت جدید روحانی هم ستاد احیای دریاچه را بعد از چند سال مطالعه راه اندازی کرد و در کنار آن طرح سازکاری با تغییر اقلیم را با صرف ۷۶ هزار ساعت کارکارشناسی در سال ۱۳۹۹ تهیه کرد اما به دلیل تغییر دولت اجرا نشد و لذا در تهیه نقشه راه آینده باید به گونه ای عمل شود که اجرای آن تحت تاثیر تغییر دولت ها قرار نگیرد.

کاظم‌زاده خاطرنشان شد: آسیب بعدی این است که دریاچه متاسفانه صاحب و متولی ندارد و مشابه بچه یتیم می‌ماند به لحاظ قانونی مسولیت با سازمان حفاظت از محیط زیست است اما وقتی به ساختار این سازمان نگاه می‌کنید هیچ جایگاهی برای آن تعریف نشده است. لذا باید در این باره نیز تعیین تکلیف شود.

محمدامین حجازی رئیس موسسه بیوتکنولوژی و صنایع غذایی آذربایجان شرقی و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تبریز هم با بیان اینکه ما نباید دوباره درگیر تدوین و تهیه برنامه راهبردی برای احیای دریاچه ارومیه شویم، گفت: همین برنامه های موجود حاصل ساعت ها کار کارشناسی توسط اساتید دانشگاهی و کارشناسان است.

وی به اصلاح نگرش از بحث احیای دریاچه ارومیه برای سرمایه‌گذاری در توسعه و پیشرفت منطقه تاکید کرد و افزود: ما از آب ورودی دریاچه ارومیه نمی‌توانیم بهره‌برداری و بهره‌وری اقتصادی داشته باشیم.

وی پیشنهاد تبیین راه‌حل های عملیاتی تحت عنوان «اقتصاد شور محور» را داد و گفت: ما باید با شرایط این منطقه تعامل برقرار کنیم و در این راستا باید راه‌حل و راهکار هایی مناسب برای بهره‌وری اقتصادی درنظر بگیریم و از این تهدید شوری و محدودیت آب بعنوان فرصت استفاده کنیم.