دیلی صباح: ایران پیش از انقلاب به دنبال تولید ۲۳ هزارمگاوات برق اتمی بود

فرارو- روزنامه دیلی صباح ترکیه در گزارشی به بررسی برنامه هسته‌ای ایران در قبل و بعد از انقلاب پرداخت و نوشت که ایران پیش از انقلاب تصمیم داشت تا ۲۳ هزارمگاوات برق اتمی تولید کند. 

به گزارش فرارو به نقل از دیلی صباح، در این گزارش که با عنوان «مسیر مذاکرات هسته‌ای ایران؛ نقاط عطف تاریخی و بازیگران درگیر» به قلم «Merve Suna Özel Özcan» استاد روابط بین الملل در «دانشگاه کیریک کاله» (Kırıkkale) ترکیه انتشار یافته، آمده است: «در مصالحه هسته‌ای جاری میان ایران و غرب، جدیدترین ایستگاه ترکیه شده و استانبول نیز به چهارراه [مذاکرات] بدل گشته است. این بازیگران که چندین بار با همدیگر ملاقات کرده بودند، با چالشی زیرساختی در سیستم جهانی روبرو شدند.» 

گذشته برنامه هسته‌ای ایران

در ادامه گزارش دیلی صباح آمده است: فعالیت‌های هسته‌ای ایران تاریخچه‌ای طولانی دارد که زمان آن به دوران جنگ سرد بازمی‌گردد. پس از آنکه تأثیرات مخرب تسلیحات هسته‌ای در طول جنگ جهانی دوم ظاهر شد، قدرت های بزرگ [جهانی] از برداشتن گام های مهم بدون داشتن یک بازدارنده هسته‌ای خودداری می‌کردند. در همان زمان بسیاری از بازیگران دیگر شروع به پیگیری ابتکارعمل‌ها در زمینه انرژی هسته‌ای کردند؛ هرچند با اجرایی شدن «پیمان منع اشاعه هسته‌ای» موسوم به «ان‌پی‌تی» در سال ۱۹۷۰ حد و مرزهایی برای برخورداری از انرژی هسته‌ای و استفاده از آن به طور رسمی در نظام جهانی تعیین شد. ایران نیز به عنوان یکی از امضاکنندگان ان‌پی‌تی از سال ۱۹۶۸ میلادی، خود را به استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای متعهد کرد. 

برنامه هسته‌ای ایران پیش از انقلاب

در این گزارش همچنین آمده است: پیش از انقلاب، محمدرضا شاه پهلوی، «سازمان انرژی اتمی ایران» (AEOI) را بنا نهاد و اعلام کرد تصمیم دارد ظرف ۲۰ سال، حدود ۲۳ هزارمگاوات انرژی (برق اتمی) تولید کند؛ هرچند در پی انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ و پس از آن تحولات منطقه‌ای مانند جنگ ایران و عراق (مابین سالهای ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸) فعالیت‌های هسته‌ای ایران تا حدود زیادی برای مدت زمان قابل توجهی خاموش باقی ماند. 

برنامه هسته‌ای ایران پس از انقلاب

گسست روابط با ایالات متحده و غرب [که پس از انقلاب ایران به وقوع پیوست] با خروج شرکت‌های غربی از پروژه‌های ایران پیوند خورد. ایران به دنبال جایگزین های دیگری برای شراکت هسته‌ای رفت و همین امر نیز به برقراری تماس‌ها با روسیه برای نهایی کردن ساخت نخستین رآکتور انرژی هسته‌ای ایران در تأسیسات بوشهر منجر شد که در نهایت این تأسیسات، کارش را در سال ۲۰۱۱ شروع کرد. با این حال، این روند به همین جا ختم نشد و ایران در حالی که در تلاش بود تا فناوری هسته‌ای را به دست بیاورد، به تحقیق و توسعه خود در دیگر زمینه‌ها نیز ادامه داد. در این بخش بایستی از چین به عنوان یک بازیگر کلیدی دیگر در مسیر برنامه هسته‌ای ایران نام برد. 

در گزارش نشریه دیلی صباح ترکیه همچنین آمده است: بنابراین از دهه ۹۰ میلادی، ایران نه تنها جهت گیری هسته‌ای خود را به سمت آسیا تغییر داده، بلکه شروع به توسعه روابطی کرده که آن را به مرکز ثقلی در مواجهه با غرب بدل کرده است. این در حالی است که نبایستی از بُعد سیاسی این تغییر و تحول چشم پوشی کرد. افشای وجود تأسیسات هسته‌ای نطنز توجه‌ها را به برنامه هسته‌ای ایران معطوف ساخت. در پی این افشاگری رویکرد غرب در زمینه هسته‌ای ایران دستخوش تغییری مهم قرار گرفت. 

از نطنز تا مذاکرات استانبول

در ادامه گزارش دیلی صباح ترکیه آمده است: در سال ۲۰۰۰ و در پی افشای تأسیسات نطنز، سه کشور کلیدی اتحادیه اروپا یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان به شکلی فعال وارد مذاکراتی با ایران شدند. این سه کشور که به نام «تروئیکای اروپایی» (E۳) شناخته می‌شوند، خواهان تضمین شفافیت در برنامه هسته‌ای ایران بودند و خواهان آن شدند که ایران غنی‌سازی اورانیوم را به حال تعلیق دربیاورد. 

تا سال ۲۰۰۶ مساله هسته‌ای [ایران] دارای ابعاد مختلفی شد. اعضای دائم شورای امنیت به همراه آلمان ۵+۱ را شکل دادند. در ژوئن ۲۰۰۶ این شش کشور به ایران بسته‌ای کامل از مشوق‌های اقتصادی و سیاسی را در قبال توقف برنامه هسته‌ای پیشنهاد کردند؛ هرچند این مشوق نیز به موفقیتی پایدار دست نیافت. در این دوره تحریمهای شورای امنیت و فشارهای بین‌المللی قابل توجه است. در این دوره مسأله پایبندی ایران به تعهداتش ذیل ان‌پی‌تی و الزامات توافقنامه‌های مربوطه، مسأله بررسی‌های جاری آن دوران بوده است. 

در سال ۲۰۱۳ طرف های درگیر [برنامه هسته‌ای ایران] به برنامه اقدام مشترکی در ژنو رسیدند که دوسال بعد یعنی در سال ۲۰۱۵ نیز آن توافق به «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) ختم شد. برجام در واقع چارچوبی گسترده را مستقر کرد و به طور ویژه غنی‌سازی هسته‌ای ایران را به ۳ درصد محدود کرد. این توافق به وسیله قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیز مورد تأیید قرار گرفت؛ هرچند گنجاندن مکانیسم «ماشه» در آن اجازه اعمال دوباره و سریع تحریم های سازمان ملل را در صورت تخلف مشخص می‌داد. 

اکنون مسأله هسته‌ای در مذاکرات استانبول بر روی همین مکانیسم (مکانبسم ماشه) متمرکز است. در صورتی که تروئیکای اروپایی به مکانیسم ماشه در مذاکرات هسته‌ای متوسل شود، ایران نیز گفته شده آماده است تا یک طرح جایگزین را فعال کند.