آیا ارتش اسرائیل در پی کنترل کامل کرانهٔ باختری است؟

  فرارو– آرون دیوید میلر، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در بنیاد کارنگی برای صلح بین الملل

  به گزارش فرارو به نقل از نشریه فارن پالیسی، بی‌تردید، آغاز اجرای آتش‌بس در غزه، آزادی گروگان‌ها و رساندن کمک‌های انسانی به غیرنظامیان فلسطینی دلایلی موجه برای شادی و امید به‌شمار می‌روند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده و فرستادگان او نیز سزاوار قدردانی‌اند که توانستند توافقی را نهایی کنند که بیش از یک سال روی میز مانده و از دسترس طرفین درگیر دور بود. اکنون، فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها سزاوار فرصتی برای نفس‌کشیدن‌اند.

با این حال، اگر این لحظه‌ی حساس به رضایت‌مندی زودرس دیپلماتیک و کندی در تداوم تلاش‌های صلح بینجامد، فرصتی گران‌بها از کف خواهد رفت. حتی اگر این مرحله از توافق غزه به‌درستی اجرا شود، با توجه به بی‌اعتمادی عمیق میان دو طرف، هیچ تضمینی برای آن وجود ندارد. در حقیقت، بدون نقش‌آفرینی فعال‌تر و قاطع‌تر دولت ترامپ در مهار سیاست‌های الحاق‌گرایانه‌ی اسرائیل، امید به گسترش این توافق و دستیابی به صلحی فراگیر و پایدار در منطقه به‌سادگی از میان خواهد رفت.

بازگشت سیاست شهرک‌سازی؛ مرگ تدریجی امید به تشکیل دولت فلسطین

چند ماه پیش از حمله‌ی ۷ اکتبر حماس به اسرائیل، یکی از نویسندگان این مقاله درباره‌ی احتمال آغاز سومین انتفاضه در کرانه‌ی باختری هشدار داده بود. از آن زمان تاکنون، وضعیت به‌مراتب وخیم‌تر شده است؛ خشونت میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها افزایش یافته و گسترش بی‌وقفه‌ی شهرک‌سازی‌ها بنیان‌های ثبات و روند صلح را تضعیف کرده است.

برای درک عمق بحران، کافی است به چند واقعیت کلیدی توجه شود: پیش از اکتبر ۲۰۲۳، ۱۹۰ پایگاه شهرک‌نشینی غیرقانونی در کرانه‌ی باختری وجود داشت؛ یعنی ۱۹۰ نقطه‌ای که بدون طی روند قانونی اسرائیل شکل گرفته بودند. اما از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون، ۱۱۴ پایگاه تازه نیز احداث شده‌اند. هر یک از این پایگاه‌ها  چه سکونتگاه‌های جدید و چه مزارع کشاورزی در عمل به‌معنای سلب مالکیت از فلسطینیان و محروم کردن آنان از زمین‌های خود بوده است.

در همین بازه، دست‌کم ۱۱ پایگاه غیرقانونی، به‌طور رسمی «قانونی» اعلام شده‌اند و ۶۸ سایت کشاورزی نیز زیرساخت کامل دولتی دریافت کرده‌اند. برای تحقق این سیاست، دولت اسرائیل حدود ۱۳,۶۰۰ جریب  از اراضی فلسطینی را مصادره کرده است؛ بخشی با عنوان «زمین دولتی»، بخشی با بیش از ۱۰۰ دستور نظامی تصرف و بخشی دیگر با گسترش مناطق حائل پیرامون شهرک‌های موجود.

اما شاید مهم‌ترین تحول، احیای طرح توسعه‌ی منطقه‌ی « E1» میان اورشلیم و شهرک «معاله آدومیم» باشد؛ طرحی که در اواخر اوت امسال به تصویب کمیته‌ی عالی برنامه‌ریزی رسید و در ۱۱ سپتامبر با امضای بنیامین نتانیاهو در مراسمی رسمی تأیید نهایی شد. این پروژه، ساخت ۳,۴۰۰ واحد مسکونی جدید را شامل می‌شود که عملاً کرانه‌ی باختری را به دو نیم شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند و پیوستگی سرزمینی لازم برای تشکیل دولت فلسطینی را تقریباً غیرممکن می‌سازد.

تمام دولت‌های آمریکا تا پیش از این توانسته بودند اسرائیل را از ساخت‌وساز در منطقه‌ی « E1» بازدارند؛ اما این بار شرایط متفاوت است. زمانی که بزالل اسموتریچ، وزیر دارایی اسرائیل در ۱۴ اوت از پیشبرد پروژه‌ خبر داد، واکنش واشنگتن به‌شکلی کم‌سابقه محتاط بود: سخنگوی وزارت خارجه‌ی آمریکا تنها تاکید کرد «کرانه‌ی باختری باثبات به امنیت اسرائیل کمک می‌کند و با هدف صلح همسو است». علاوه بر آن، مایک هاکبی، سفیر ایالات متحده در اسرائیل، اعلام کرد واشنگتن با پروژه مخالفتی ندارد و آن را نقض قوانین بین‌المللی نمی‌داند؛ تصمیم‌گیری در مورد آن را نیز «در صلاحیت دولت اسرائیل» توصیف کرد. این چرخش آشکار در موضع آمریکا، در عمل چراغ سبزی به تل‌آویو است تا روند شهرک‌سازی را ادامه دهد و واقعیت‌های جدید جغرافیایی بر زمین تحکیم کند؛ واقعیت‌هایی که چشم‌انداز صلح پایدار و تشکیل دولت مستقل فلسطینی را بیش از پیش به رؤیایی دور از دسترس تبدیل می‌کند.

کرانه‌ی باختری در آستانه‌ی انفجار؛ بحران فراموش‌شده در سایه‌ی آتش‌بس غزه

وضعیت امنیتی در کرانه‌ی باختری به‌طور نگران‌کننده‌ای رو به وخامت گذاشته است. ارتش اسرائیل تنها در سال ۲۰۲۵ حدود ۷,۵۰۰ یورش نظامی انجام داده است. از سال ۲۰۲۳ تاکنون، بیش از ۲۰ هزار فلسطینی بازداشت و ۹۹۹ نفر کشته شده‌اند  که از این میان، ۹۶۷ تن به‌دست نیروهای اسرائیلی و بیش از ۲۰ نفر به‌دست شهرک‌نشینان مسلح جان باخته‌اند. بنا بر برآورد سازمان ملل متحد، بیش از ۳ هزار مورد خشونت به تحریک شهرک‌نشینان افراطی اسرائیلی ثبت شده است. به‌اختصار، در حالی‌که نگاه‌ها متوجه آتش‌بس شکننده غزه و آزادی گروگان‌ها است، کرانه‌ی باختری در آستانه‌ی انفجار قرار دارد.

رهبران اسرائیلی و فلسطینی از احتمال پایان جنگ در غزه استقبال کرده‌اند، اما عناصر در دولت اسرائیل از جمله برخی وزرا با توافق غزه مخالفت کرده‌اند و بیم آن می‌رود که برای حفظ جایگاه خود در ائتلاف حاکم، خواستار «جبران» از طریق گسترش شهرک‌سازی‌های تازه شوند. هنوز برای جلوگیری از سقوط کامل کرانه‌ی باختری به ورطه‌ی جنگ دیر نشده است، اما تحقق آن به رهبری‌ای مصمم‌تر و هوشمندانه‌تر از آنچه در غزه دیده شد، نیاز دارد. اسرائیل باید خشونت شهرک‌نشینان را مهار کند، قانون و نظم را در میان آنان برقرار سازد، تصرف زمین‌های فلسطینی را متوقف کند و از قانونی‌سازی پسینی شهرک‌ها و اجرای پروژه‌ی «‌ E1 »ست بردارد.

سایه‌ی تردید بر رهبری واشنگتن؛ آیا دولت ترامپ توان مدیریت بحران را دارد؟

بزرگ‌ترین ابهام در وضعیت کنونی آن است که آیا دولت دونالد ترامپ واقعاً اراده و توان لازم برای مدیریت بحران خاورمیانه را دارد یا نه. تا این لحظه، کاخ سفید هیچ نشانه‌ای از نگرانی نسبت به سیاست‌های اسرائیل در کرانه‌ی باختری بروز نداده است. در واقع، ترامپ تحریم‌هایی را که دولت پیشین جو بایدن علیه شهرک‌نشینان اسرائیلی اعمال کرده بود لغو کرده و در برابر افزایش بی‌وقفه‌ی ساخت‌وسازهای شهرک‌نشینی سکوت اختیار کرده است. علاوه بر این، سابقه‌ی مواضع سفیر ایالات متحده در اسرائیل در حمایت از الحاق کرانه‌ی باختری نیز بر پیچیدگی وضعیت افزوده است.

اگر رئیس‌جمهور آمریکا واقعاً خواهان صلحی پایدار و فراگیر است، نباید اجازه دهد که غزه تنها محور تمرکز دیپلماسی واشنگتن باشد. این امر مستلزم تجدید تعهد به سیاست‌های ضد شهرک‌سازی، توقف پروژه‌ی E1 و ترسیم افقی سیاسی و قابل باور برای اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها است. ترامپ باید در کرانه‌ی باختری همان قاطعیت و عزم را به‌کار گیرد که در روند آتش‌بس غزه نشان داد؛ زیرا صلح نیم‌بند در یک منطقه و بی‌توجهی به دیگری محکوم به شکست است.