شهرداری تهران «سوپر مارکت» را تعطیل کرد؛ سرنوشت فروشگاه‌های زنجیره‌ای

یکشنبه، ۱۱تیرماه ۱۳۴۰ یکی از تیترهای صفحه نخست روزنامه اطلاعات، به خبر مهمی درباره تجارت و بازار اختصاص داشت؛ «درهای سوپرمارکت بسته شد». در این خبر تصریح شده بود که شهرداری تهران با پس گرفتن سرمایه خود از «سوپرمارکت»، دیگر نمی‌خواهد شریک اصناف باشد. 

به گزارش اطلاعات آنلاین، با بسته شدن درهای «سوپر مارکت» یا همان «فروشگاه بزرگ خواروبار» پرونده تلاش‌های دولتی برای راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای هم به نوعی بسته شد و از این تاریخ به بعد، پیشبرد برنامه‌های این حوزه، به بزرگ سرمایه‌دارانی محول شد که سودای رقابت با بازار سنتی تهران و هرچه بزرگ‌تر کردن کسب و کار خود را داشتند؛ هدفی که حمایت تکنوکرات‌های دولتی نیز برخوردار بود. 

پارک به جای فروشگاه

«سوپر مارکت» در حالی با دستور شهرداری تهران تعطیل شد که حدود دو سال از راه‌اندازی آن می‌گذشت، آن‌هم در شرایطی که تصمیم‌گیری دولتی‌ها دراین زمینه حدود دو سالی زمان برده بود. این فروشگاه در میانه‌های تیرماه ۱۳۳۸ باحضور منوچهر اقبال، نخست‌وزیر وقت و با برخورداری از «۶ سالن و ۱۰۰فروشنده» افتتاح شده بود و قصد داشت با مشارکت اصناف، فصل تازه‌ای را در حوزه فروشگاه‌داری در ایران آغاز کند. 

اگرچه در ابتدا راه‌اندازی فروشگاه بزرگ خواروبار در تهران با مخالفت دولت مواجه شده بود، اما در نهایت شهرداری تهران در آخرین روزهای سال ۱۳۳۷ با انتخاب «کافه شهرداری»، (محل فعلی تئاتر شهر تهران)، این پروژه مهم را کلید زد تا چند ماه بعد، یعنی در ۱۱تیرماه ۱۳۳۸، «سوپر مارکت» در پایتخت آغاز به کار کند. 

این فروشگاه اما بیش از دو سال دوام نیاورد و دقیقا دو سال پس از افتتاح، یعنی در ۱۱تیرماه ۱۳۴۰ بسته شد. پس از تعطیلی فروشگاه، یک «هیات تسویه» مشغول رسیدگی بدهی‌ها و مطالبات این فروشگاه شد تا به‌صورت رسمی دست و پای دولت از فروشگاه‌داری جمع شود. 

پس از تعطیلی «سوپر مارکت»، اعلام شد که شهرداری تهران چیزی در حدود دو میلیون تومان برای راه‌اندازی این فروشگاه سرمایه‌گذاری کرده که بازنگشته و زمینه‌ساز بروز اختلاف‌هایی میان این نهاد و اصناف شده و ادامه فعالیت این فروشگاه را با مشکلات مواجه کرده‌است. 

پس از تعطیلی سوپرمارکت، مقام‌های شهرداری تهران اعلام کردند قصد دارند این محل را به «پارکی زیبا» تبدیل کنند تا به محلی برای تفریح و آرامش شهروندان تبدیل شود. این ایده در حالی مطرح شد که پیش از آن، رسانه‌ها عنوان کرده بودند با سرمایه‌ای که از محل تعطیلی «سوپر مارکت» به دست می‌آید، احتمالا فروشگاه دیگری راه‌اندازی خواهد شد، اما مقام‌های شهرداری تهران تاکید داشتند که قصد دارند به صاحبان سرمایه فرصت دهند که بیش از پیش در راه‌اندازی فروشگاه‌های مدرن مشارکت کنند. 

سرنوشت فروشگاه‌های زنجیره‌ای

درهای «سوپر مارکت» در شرایطی بسته شد که گشایش فروشگاه‌های مدرن و زنجیره‌ای، به عنوان یکی از توصیه‌ها به مصدق، چند سالی بود که در تهران پا گرفته بود و راه‌اندازی این نوع فروشگاه‌های چندمنظوره، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مظاهر «زندگی آمریکایی» از حمایت ویژه دولت و دربار برخوردار بود. 

علاوه‌بر این، قد برافراشتن «فروشگاه‌های مدرن» در برابر «بازار سنتی»، از جمله راهبردهای اقتصادی رایج برای محدودسازی هرچه بیشتر نفوذ تاریخی بازاریان بر تحولات سیاسی – اجتماعی به‌حساب می‌آمد. براساس چنین راهبردها و رویکردهایی هم بود که در ۲۳آذرماه ۱۳۳۶، «فروشگاه فردوسی» به عنوان نخستین فروشگاه زنجیره‌ای و مدرن به سبک غربی، با حضور «شاه و ملکه» در خیابان فردوسی تهران افتتاح شد. یکی از نکات جالب توجه در فعالیت «فردوسی» تلاش درباریان برای تصاحب سهام این فروشگاه بود؛ تا جایی که ساواک در ۲۷شهریورماه ۱۳۸۸، یعنی حدود ۲ سال پس از راه اندازی فروشگاه، در گزارشی، از تصاحب سهام فروشگاه فردوسی ازسوی «اعضای خانواده سلطنتی و چند نفر از مقام‌های مؤثر کشور» خبر داد. 

در ادامه با ادغام فروشگاه با شرکت معاملات خارجی در سال ۱۳۵۱، نام این فروشگاه از «فردوسی» به «شهر و روستا» تغییر کرد؛ فروشگاه‌هایی که با داشتن شعبه‌های زیاد در شهرهای مختلف کشور، پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه در نخستین سال‌های دهه۸۰شمسی به دلیل داشتن کسری بودجه قابل توجه، منحل شد. 

پس از راه‌اندازی فروشگاه فردوسی، «عبدالحمید اخوان‌کاشانی» در سال ۱۳۴۹ اقدام به راه‌اندازی فروشگاه زنجیره‌ای دیگری کرد که «کوروش» نام گرفت. این فروشگاه پس از آغاز مشارکت «احمد خیامی»، از بنیانگذاران شرکت خودروسازی «ایران‌ناسیونال»، به سرعت گسترش یافت و پس پیروزی انقلاب اسلامی به فروشگاه‌های «قدس» تغییر نام یافت.