اوکراین و بازی شطرنج ترامپ و پوتین

نشست آلاسکا میان دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا و ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، روز جمعه برگزار شد و برای اولین‌بار طی یک دهه، رهبر روسیه به خاک ایالات‌متحده دعوت شد. این دیدار با استقبالی رسمی و فرش قرمز آغاز شد و شامل کنفرانس خبری مشترک، گفت‌وگوی خصوصی در لیموزین ریاست‌جمهوری و تبادل سخنان به ظاهر دوستانه بود. ترامپ ظاهرا علی‌رغم آنکه امتیاز ملموسی از پوتین دریافت نکرده تلاش داشته و دارد تصویری مثبت از خود به نمایش بگذارد و روابط دوطرف را به عنوان گامی مثبت در مسیر حل بحران اوکراین معرفی کند.

به گزارش اعتماد، رییس‌جمهور امریکا پس از این ملاقات مهم گفت: امروز روزی عالی و بسیار موفقیت‌آمیز بود و در ادامه اعلام کرد که زلنسکی روز دوشنبه به واشنگتن سفر خواهد کرد تا جزییات بیشتری از مذاکرات دریافت کند و در صورت پیشرفت امور، امکان برگزاری یک نشست سه‌جانبه با حضور پوتین فراهم خواهد شد.

واکنش‌های بین‌المللی به این نشست نیز در نوع خود مهم بود. براساس گزارش رسانه‌های غربی، پوتین شروط خود شامل کنترل کامل بر «دونتسک» و «لوهانسک» و همچنین تثبیت خط مقدم در زاپوریژیا و خرسون را با ترامپ در میان گذاشته و رییس‌جمهوری امریکا نیز همزمان به زلنسکی اطلاع داده که ممکن است برای دستیابی به صلح، فشار بر کی‌یف جهت واگذاری این مناطق افزایش یابد. زلنسکی اما با تاکید بر ضرورت صلح واقعی، اعلام کرد که عقب‌نشینی از بخش‌هایی از کشورش غیرممکن است و تنها تضمین‌های بلندمدت امنیتی می‌تواند اوکراین را برای توافق متقاعد کند.

در عین حال رهبران اروپایی نیز بیانیه‌ای صادر کرده و طی آن ارایه تضمین‌های امنیتی قوی به اوکراین و لزوم حفظ حاکمیت و تمامیت ارضی این بازیگر را مورد تاکید قرار دادند. همزمان اما از تلاش‌های ترامپ برای برقراری صلح استقبال کردند و اعلام کردند که آن‌ها نیز آماده همکاری برای برگزاری نشست سه‌جانبه هستند. گفتنی است نشست آلاسکا همچنین توجه ناظران را به تفاوت رویکرد ترامپ و بایدن جلب کرده است.

کارشناسان معتقدند درحالی که دولت بایدن درهای گفت‌وگو با پوتین را تقریبا بسته بود، ترامپ اما حداقل امکان مذاکرات مستقیم و مطرح شدن شروط صلح در اوکراین را فراهم کرده است. با این حال اما همچنان نگرانی‌ها درباره توانایی رییس‌جمهور امریکا جهت اعمال محدودیت بر روسیه و ماحصل تلاش‌های پوتین جهت تصرف دایمی شهرهای شرق اوکراین افزایش یافته است، از همین رو شاید برخی تحلیلگران این دیدار را حتی با نمونه‌های تاریخی‌ای چون اجلاس مونیخ ۱۹۳۸ مقایسه کرده‌اند.

گروهی دیگر اما بر این باورند که تحلیل‌ها و ارزیابی‌ها نشان می‌دهند که اجلاس آلاسکا علی‌رغم فضاسازی مثبت، دستاورد ملموسی برای پایان جنگ نداشته و بیش از هر چیز، نشان‌دهنده تلاش ترامپ برای ایجاد امکان دیپلماسی مستقیم با روسیه است؛ حرکتی که به گفته کارشناسان، فارغ از این می‌تواند مبنایی برای مذاکرات آتی، ازجمله نشست سه‌جانبه با حضور زلنسکی، باشد همچنین مسیر بازسازی روابط امریکا و روسیه را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. در همین راستا روزنامه «اعتماد» تلاش کرده تا با ارزیابی نگاه رسانه‌های امریکایی به نشست آلاسکا، برداشت و تفسیر مفسران و تحلیلگران این کشور را درباره نشستی که ترامپ آن رامثبت ارزیابی کرده، به شکلی اجمالی بررسی کند. 

واشنگتن‌پست: کلید موفقیت زلنسکی

نشریه واشنگتن پست نزدیک به جناح جمهوری‌خواه با انتشار گزارشی ضمن اشاره به اهداف ترامپ از ورود مستقیمش به مذاکره با همتای روس خود آورده است: اگرچه هدف رییس‌جمهور امریکا برقراری توافق آتش‌بس از طریق رایزنی با ولادیمیر پوتین بود؛ در مقابل اما رییس‌جمهور روسیه به آلاسکا نیامده بود تا به حملاتش علیه اوکراین پایان دهد، بلکه او برای جلوگیری از تشدید تحریم‌های اقتصادی به این ایالت امریکا سفر کرد.

بر این اساس اگرچه تنها یک طرف (پوتین) به آنچه از ابتدا دنبال می‌کرد دست یافت، اما آنچه در روزهای آینده رخ خواهد داد، پیامدهای مهم‌تری به دنبال خواهد داشت. ترامپ پس از پایان زودهنگام مذاکراتش با پوتین به خبرنگاران گفت: ما تا حدی پیشرفت داشته‌ایم. این دقیقا برخلاف اظهارات قبلی رییس‌جمهوری روسیه است که مدعی بود به توافق رسیده‌اند.

از طرفی ترامپ در مصاحبه‌اش با فاکس نیوز از افشای نقاط اختلافش با رهبر روسیه خودداری کرد، هر چند به نظر می‌رسد این اختلاف همان خواسته ترامپ برای آتش‌بس است. رییس جمهوری ایالات‌متحده همچنین شنبه صبح در شبکه اجتماعی تروث سوشال نوشت: «همه توافق کردند که بهترین راه برای پایان دادن به جنگ وحشتناک بین روسیه و اوکراین، حرکت به سوی توافق صلح است تا جنگ خاتمه یابد و نه توافق برای برقراری آتش‌بس صرف که اغلب پایدار نمی‌ماند.

این پیام دقیقا پس از تماس تلفنی با رییس‌جمهور اوکراین، ولودیمیر زلنسکی، منتشر شد؛ حال نیز زلنسکی قرار است امروز «دوشنبه» برای دیداری با ترامپ به دفتر بیضی شکل کاخ سفید سفر کند. دیداری که می‌تواند مقدمه‌ای برای برگزاری یک نشست سه‌جانبه باشد اما سوال مهمی که وجود دارد این است؛ آیا پوتین هم آماده است؟ به گزارش واشنگتن پست، کلید موفقیت زلنسکی در روزهای پیش رو، اطمینان از این است که هرگونه‌عدم پیشرفت، به درستی متوجه مسکو باشد، نه کی‌یف.

این به معنای حفظ آمادگی برای مذاکره و اجتناب از گرفتار شدن در بحث‌های عمومی است، این یعنی جلوگیری از تکرار آخرین دیدار رهبران امریکا و اوکراین در دفتر بیضی شکل. در همین راستا گزارش‌ها حاکی از آن است که ترامپ و زلنسکی اخیرا درباره تضمین‌های امنیتی گفت‌وگو کردند که می‌تواند برای کشوری آسیب‌پذیر مانند اوکراین جذاب باشد.

به نظر می‌رسد در واقع، هدف اصلی اوکراین همچنان بقا در برابر هجوم فعلی و حفظ حاکمیت ملی برای بلندمدت است. حال نیز ستایش هوشمندی ترامپ و نشان دادن آمادگی‌اش برای تعامل با پوتین، رویکردی اخلاقی نامطلوب اما ضروری برای زلنسکی است؛ به‌ویژه اگر بتواند به وعده‌هایش برای جلوگیری از حملات آینده پس از پایان درگیری‌ها امید داشته باشد. 

ترامپ پیش‌تر نیز تهدید کرده بود که علیه روسیه تحریم‌های ثانویه‌ای اعمال خواهد کرد که مانع خرید سوخت‌های فسیلی از مسکو توسط کشورهایی مانند هند و چین خواهد شد. چنین تحریم‌هایی در دولت اول ترامپ کشورهای هدف را تحت تاثیر قرار داد. به ادعای ناظران اکنون اما خطر بزرگ‌تر پیش روی غرب این است که پوتین باور کند می‌تواند با به درازا کشیدن مذاکرات از مجازات فرار کند، چراکه او با منطق قدرت و زور پیش می‌رود، نه با ظرافت‌های دیپلماتیک.

گروهی از تحلیلگران معتقدند حال اگر کاخ سفید واقعا معتقد است که توافق نزدیک است، حداقل کاری که می‌تواند انجام دهد این است که به طور دقیق مشخص کند پوتین چه مجازات‌هایی را در صورت‌عدم شرکت در نشست سه‌جانبه متحمل خواهد شد حال اگر آن نشست نتایج ملموسی به همراه نیاورد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ به عبارتی باید مسوولیت نتایج این نشست سه‌جانبه را بر دوش پوتین بگذارد تا مذاکرات را جدی بگیرد و در عین حال اعمال سریع تحریم‌ها در صورت شکست مذاکرات را آسان‌تر کند. در ادامه این گزارش آمده است که انتقاد از ترامپ به خاطر دیدار با پوتین چندان منطقی نیست. چه بخواهید و چه نه، روسیه همچنان در قدرت است و نیروی محرکه جنگ را حفظ کرده است.

لذا اگرچه رویکرد ترامپ در برابر رهبران اقتدارگرا اغلب اغراق‌آمیز است، اما این اجلاس موجب نخواهد شد تا پوتین به راحتی وارد جهان متمدن شود. به یاد بیاورید که ترامپ سه بار با کیم جونگ اون دیدار کرد و عکس‌های تبلیغاتی زیادی گرفت، اما پیونگ‌یانگ همچنان منزوی مانده است. خطر واقعی اکنون این نیست که پوتین یک پیروزی کوچک تبلیغاتی به دست آورد، بلکه این است که او جنگ خود را بدون هیچ عواقبی ادامه دهد. 

نیویورک تایمز: اروپا فاقد استراتژی مستقلی در برابر روسیه و امریکا است

نیویورک تایمز در تحلیلی متفاوت آورده است که پس از اجلاس پر سر و صدای آلاسکا، اروپایی‌ها و اوکراینی‌ها هنوز باور دارند بدترین سناریو رخ نداده است، چراکه رییس‌جمهور امریکا تاکنون با واگذاری بخش‌هایی از خاک اوکراین به ولادیمیر پوتین یا محدود کردن کمک‌های اروپا به کی‌یف موافقت نکرده است. با این حال، رهبران اروپایی فعلا آرامش ندارند. دو مقام اروپایی اعلام کردند که ترامپ پس از دیدار با پوتین به این نتیجه رسیده که امکان انعقاد سریع پیمان صلح وجود دارد، مشروط بر اینکه اوکراین بخش‌های بیشتری از دونباس شرقی را واگذار کند. بدین ترتیب مسوولیت توافق بر دوش ولودیمیر زلنسکی است.

روشن نیست که ترامپ منظورش از فشار بر اوکراین جهت توافق بوده یا ارایه کمک و تضمین بیشتر به کی‌یف. زلنسکی اعلام کرده که امروز «دوشنبه» با ترامپ در واشنگتن دیدار خواهد کرد و احتمال دارد برخی رهبران اروپایی نیز او را همراهی کنند، زیرا بعید می‌دانند پیمان صلح سریعا محقق شود. با این همه به ادعای این نشریه نتیجه کوتاه‌مدت اجلاس آلاسکا نشان داد اروپایی‌ها هیچ استراتژی مستقل برای پایان دادن به جنگ یا شکست مسکو ندارند و تلاش کرده‌اند با مواضع متغیر ترامپ هماهنگ شوند تا خطوط قرمز خود در حمایت از اوکراین و امنیت اروپا حفظ شود.

برای ترامپ، جنگ اوکراین مانعی در مسیر رابطه با پوتین است، اما برای اروپا، سرنوشت اوکراین اهمیت راهبردی دارد، بنابراین مهار روسیه می‌تواند جاه‌طلبی‌های پوتین برای بازسازی امپراتوری شوروی و برهم زدن نظم پساکره را محدود کند، چراکه پیام لاوروف در آلاسکا با تی‌شرت «CCCP» نشان‌دهنده نیت اصلی بازسازی امپراتوری شوروی توسط پوتین است.

اروپایی‌ها این را می‌دانند، اما نسبت به فهم خواست ترامپ تردید دارند. آن‌ها سعی دارند در برابر پیشروی‌های کند روسیه در دونباس موقعیت خود را حفظ کنند، زیرا شکست روسیه فراتر از توانشان است. در همین رابطه آنتول لیون، فعال در موسسه کوئینسی گفت که اروپایی‌ها تا پیش از آغاز فرآیند صلح ترامپ، خواستار خروج کامل روسیه از اوکراین بودند، اما اکنون پذیرفته‌اند که روسیه ممکن است ۲۰درصد خاک اوکراین را حفظ کند و هدف آن‌ها جلوگیری از پیشروی بیشتر است.

همزمان مایکل سی. کیمیج، استاد تاریخ افزود که اروپایی‌ها با غیرقابل پیش‌بینی بودن ترامپ و فقدان همدلی او با اروپا و اوکراین آشنا هستند، اما همچنان به او نیاز دارند و تدوین استراتژی مستقل برای آن‌ها تقریبا غیرممکن است. با این حال، کیمیج تاکید کرد که مهار روسیه در بلندمدت از طریق انزوای اقتصادی امکان‌پذیر است و در کوتاه‌مدت، حمایت از اوکراین برای توقف پیشروی روسیه ضروری است. ترکیب فشار اقتصادی و سیاسی امریکا می‌تواند پوتین را به پایان جنگ وادار کند، اما حمایت ترامپ از روایت پوتین شرایط را پیچیده‌تر کرده است.

آندریا کندال تیلور، تحلیلگر سابق اطلاعاتی امریکا نیز در این زمینه به نیویورک تایمز گفت، تمایل ترامپ به تعامل با پوتین و اجتناب از تحمیل هزینه واقعی، این روند را دشوارتر کرده است. الکساندر گابوئف، مدیر مرکز کارنگی روسیه و اوراسیا اما معتقد است موفقیت اوکراین تنها از طریق تضعیف شدن نیروهای روسیه و واگذاری تدریجی قلمرو ممکن است، امری که یک تا دو سال طول خواهد کشید و نیازمند فشار اقتصادی اروپا و ارایه سلاح به اوکراین است.

اولریش اسپک، تحلیلگر آلمانی افزود که مهم است بدانیم سیاست دوران بایدن در تقویت اوکراین و مجبور کردن پوتین به مذاکره شکست خورد، زیرا امریکا و اروپا دیر اقدام کردند و کمک نظامی کافی ارایه ندادند. اکنون روسیه برای رضایت ترامپ آماده مذاکره است، درحالی‌که اوکراین ضعیف‌تر شده و پوتین پیروزی خود را مسلم می‌داند، امری که برای غرب شکستی بزرگ محسوب می‌شود. 

اکونومیست: اروپا و اوکراین باید برای بدترین سناریوها آماده شوند

نشریه اکونومیست دیدار ترامپ و پوتین در آلاسکا را از زاویه‌ای دیگر تحلیل کرده است. به گزارش این نشریه ترامپ پیش از دیدار با پوتین، با وزیر امور مالی نروژ تماس گرفت و مطرح کرد که پس از تحقق صلح در اوکراین شایسته جایزه نوبل صلح است، اما این اجلاس در واقع به پوتین فرصت خودنمایی داد و پایان ظاهر انزوای روسیه را به نمایش گذاشت، درحالی که رییس‌جمهوری روسیه هیچ امتیازی ارایه نکرد؛ نه آتش‌بس، نه نقشه راه، نه حتی یک امتیاز نمادین! برای ترامپ، این نمایش شرم‌آور بود، اما به نظر می‌رسد همچنان اوکراین و اروپا بدترین سناریو را تجربه نکرده‌اند. از طرفی زلنسکی با سفر به واشنگتن موافقت کرده است، جایی که ترامپ ممکن است او را به پذیرش توافقی تحت فشار و به نفع روسیه ترغیب کند.

اگرچه ترامپ پیش‌تر از حملات پوتین به اوکراین انتقاد کرده و وعده تحریم‌های ثانویه علیه تامین‌کنندگان مالی روسیه، بازیگرانی چون چین، ترکیه و دیگر کشورها را مطرح کرده بود، در اجلاس آلاسکا حتی یک بار کلمه «تحریم» را به کار نبرد و اعلام کرد تحریم‌ها فعلا از دستور کار خارج شده‌اند. پیش‌تر نیز ترامپ ضعف اوکراین را یادآور شده و استدلال کرد این کشور باید با روسیه به توافق برسد. روسیه خواسته‌های مشخصی دارد: به‌رسمیت شناختن الحاق خاک اوکراین، محدود کردن نیروهای مسلح اوکراین و بستن مسیر این کشور به ناتو و اتحادیه اروپا.

پوتین مایل است زلنسکی از قدرت کنار گذاشته شود و سیاست اوکراین بی‌ثبات شود. میزان تمایل ترامپ به پذیرش این فهرست اما نامشخص است، اما ممکن است طرح پیشنهادی میان او و پوتین آماده شده باشد که زلنسکی باید با حفظ اقتدار سیاسی خود، آن را مدیریت کند. از نظر او، الحاق خاک اوکراین یا واگذاری زمین سیاستی غیرقابل قبول است و هر فشار برای پذیرش آن تبعات سنگینی دارد. 

به ادعای اکونومیست، در این میان اما اروپا نقش کلیدی دارد. ترامپ به اظهارات رهبران اروپایی مانند کیر استارمر، فریدریش مرتس، امانوئل ماکرون و الکساندر استوب توجه دارد، بنابراین مداخله آن‌ها می‌تواند از تحمیل توافق بد بر اوکراین جلوگیری کند. اروپا با تامین بودجه برای خرید سلاح از امریکا، تقویت تولید مهمات و کمک به توسعه صنایع نظامی اوکراین، می‌تواند ظرفیت دفاعی این کشور را افزایش دهد، چراکه به نظر می‌رسد این اقدامات در هر سناریویی ضروری است. 

اکونومیست همچنین نوشت: ترامپ خواستار صلح پایدار است، نه آتش‌بس موقت، اما حتی با توافق یا بدون آن، درگیری ادامه خواهد یافت. برای پوتین اما جنگ ابزاری برای کنترل سیاسی داخلی و حفظ قدرت است و همزمان هدف او گسترش قلمرو روسیه و تضعیف اتحاد غرب و اروپا است.

خطر اصلی آن است که ترامپ نسبت به اهداف کرملین ناآگاه یا بی‌تفاوت است. مذاکرات روز دوشنبه ممکن است پیشرفت‌هایی داشته باشد، اما اروپا و اوکراین باید برای بدترین سناریو آماده باشند و نشان دهند که ظرفیت مقابله با این چالش را دارا هستند.