چرا هند از آمریکا فاصله می‌گیرد؟

  فرارو– فرید زکریا، ستون نویس روزنامه واشنگتن پست و مجری شبکه سی.ان.ان

  به گزارش فرارو به نقل از روزنامه واشنگتن پست، ایالات متحده اغلب به این دلیل مورد انتقاد قرار می‌گیرد که در سیاست خارجی بیش از حد کوتاه‌مدت می‌اندیشد و به‌سرعت مسیر خود را تغییر می‌دهد. اما در موضوعات راهبردی، واشنگتن در واقع ثباتی چشمگیر از خود نشان داده است. نمونه بارز، تلاش مستمر برای نزدیکی به هند است؛ روندی که از دوران بیل کلینتون آغاز شد و طی ۲۵ سال گذشته تا به امروز با حمایت هر دو حزب گسترش یافت. در این میان، خصومت ناگهانی و غیرقابل توضیح دونالد ترامپ با هند، به‌منزله معکوس کردن مسیری است که پنج دولت متوالی از جمله دولت پیشین خود او دنبال کرده بودند. اگر این رویکرد تازه ادامه یابد، می‌تواند به بزرگ‌ترین خطای راهبردی ریاست‌جمهوری ترامپ تا این لحظه تبدیل شود.

از مانموهان سینگ تا نارندرا مودی؛ ثبات در روابط راهبردی با آمریکا

پس از پایان جنگ سرد، ایالات متحده راهبردی پایدار برای نزدیک‌تر شدن به هند در پیش گرفت. سفر موفق بیل کلینتون در سال ۲۰۰۰ زمینه‌ساز روابطی گرم‌تر میان دو کشور شد، اما تغییر اساسی در دوران جورج بوش پسر رقم خورد. دولت او به این جمع‌بندی رسید که چینِ در حال خیزش می‌تواند نظام بین‌الملل را دگرگون کند و تنها وزنه متعادل‌کننده جدی در برابر آن، هند است؛ دومین کشور پرجمعیت جهان که تازه به مسیر اصلاحات اقتصادی و پیوند با اقتصاد جهانی گام گذاشته بود. از نگاه واشنگتن، نزدیکی به دهلی نو کلید جلوگیری از سلطه چین بر آسیا و تضمین منافع آمریکا در این منطقه بود.

با این حال، یک مانع جدی بر سر راه نزدیکی آمریکا و هند وجود داشت: «برنامه تسلیحات هسته‌ای دهلی نو». در چارچوب سیاست عدم اشاعه، واشنگتن بر هند و البته پاکستان  تحریم‌هایی اعمال کرده بود؛ اما دولت جورج بوش با این ارزیابی که هند باید همچون فرانسه، بریتانیا یا چین به‌عنوان یک قدرت بزرگ به رسمیت شناخته شود، راهبردی متفاوت در پیش گرفت. کاخ سفید توافق تاریخی هسته‌ای را پیشنهاد داد که به انزوای بین‌المللی هند پایان بخشید. این توافق که با مهارت از سوی مانموهان سینگ، نخست‌وزیر وقت هند، هدایت شد، به نقطه عطفی در روابط دو کشور تبدیل گشت.

پس از آن توافق تاریخی، واشنگتن و دهلی نو در ابعاد گوناگون به یکدیگر نزدیک‌تر شدند. دولت باراک اوباما با نگاه به هند به‌عنوان رکن کلیدی «چرخش آمریکا به آسیا»، از تلاش این کشور برای دستیابی به کرسی دائم شورای امنیت سازمان ملل حمایت کرد و همزمان حجم تجارت میان دو اقتصاد را به‌شکل چشمگیری افزایش داد.

نخستین دولت ترامپ نیز گامی دیگر در این مسیر برداشت: گروه چهارجانبه (QUAD) متشکل از آمریکا، استرالیا، ژاپن و هند را ارتقا داد و به آن محتوایی واقعی بخشید. ترامپ همچنین به رابطه شخصی خود با نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند مباهات می‌کرد. جو بایدن سپس بر پایه این میراث، همکاری‌های دفاعی و اقتصادی را به سطحی بالاتر رساند. قرار بود هند در کنار ایالات متحده، از تولید جنگنده گرفته تا ساخت تراشه‌های رایانه‌ای، نقش‌آفرینی کند. در سه‌ماهه دوم امسال، حتی صادرات تلفن‌های هوشمند هند به بازار آمریکا از چین پیشی گرفت.

از متحد استراتژیک به دشمن تجاری؛ تناقض‌های سیاست ترامپ در قبال هند

هند کشوری است حساس؛ دو قرن زیر سلطه استعمار بریتانیا قرار داشت و پس از استقلال نیز اتحاد جماهیر شوروی بی‌قیدوشرط از آن حمایت می‌کرد، در حالی که آمریکا پول و سلاح در اختیار دشمن دیرینه‌اش یعنی پاکستان می‌گذاشت. به‌عنوان یک دموکراسی بزرگ، متنوع و پرآشوب، دهلی نو همواره ناگزیر بود منافع داخلی را در اولویت بگذارد. با وجود این پیشینه تاریخی، واشنگتن توانست به‌تدریج هند را به خود نزدیک کند تا جایی که منافع و اقدامات دو کشور بیش از هر زمان دیگری همسو شد.

اما دوره دوم دولت ترامپ ورق را برگرداند. او تقریباً بدون هیچ هشدار قبلی، دهه‌ها تلاش دقیق دیپلمات‌های آمریکایی را بر باد داد. هند را در بالاترین رده تعرفه‌های گمرکی آمریکا قرار داد ( ۵۰ درصد) که هم ردیف با کشورهایی چون سوریه و میانمار است. در مقابل، برای پاکستان که اکنون متحد نزدیک چین است تعرفه‌ای ۱۹ درصدی تعیین کرد و حتی از همکاری مشترک، هرچند بی‌ثمر، برای کشف منابع نفتی خبر داد. علاوه بر این، دیدار محرمانه او با فرمانده ارتش پاکستان و ارتباط یک شرکت وابسته به خانواده ترامپ با «شورای رمزارز پاکستان» سوءظن‌ها درباره معاملات پشت پرده را تقویت کرد.

ترامپ اقتصاد هند را «مرده» توصیف کرد؛ حال آنکه در چند سال گذشته این کشور سریع‌ترین رشد اقتصادی را در میان اقتصادهای بزرگ جهان تجربه کرده و اکنون چهارمین اقتصاد بزرگ دنیا به شمار می‌رود. طبق پیش‌بینی‌ها، هند تا سال ۲۰۲۸ از آلمان پیشی خواهد گرفت و به سومین اقتصاد بزرگ جهان پس از آمریکا و چین تبدیل خواهد شد. علاوه بر این، هند دومین واردکننده بزرگ تسلیحات و دومین کشور جهان از نظر شمار کاربران تلفن هوشمند است.

ضربه ترامپ به روابط هند و آمریکا؛ بازگشت دهلی‌نو به آغوش روسیه و چین؟

دهلی نو سال‌ها سیاست «عدم تعهد» را دنبال کرده بود. در دوران نارندرا مودی، این سیاست به نسخه‌ای موسوم به «چندجانبه‌گرایی» تبدیل شد؛ رویکردی که به‌طور نظری به هند اجازه می‌داد با همه قدرت‌ها روابط متوازن داشته باشد. اما دیپلماسی پیگیر واشنگتن و صعود پرشتاب چین به‌تدریج این موضع را فرسوده کرد و هند را هرچه بیشتر به آمریکا نزدیک ساخت. اکنون اما این روند عملاً متوقف شده است.

حتی اگر ترامپ بار دیگر تغییر موضع دهد، آسیبی که وارد شده پابرجاست. در هند اکنون این باور شکل گرفته که ایالات متحده چهره واقعی خود را آشکار کرده است: کشوری غیرقابل اعتماد که آماده است دوستانش را تحقیر کند. طبیعی است اگر رهبران دهلی نو احساس کنند برای اطمینان خاطر باید به روابط نزدیک با روسیه ادامه دهند و حتی در پی آشتی با چین برآیند. جامعه سیاسی هند یک‌صدا از رفتار توهین‌آمیز ترامپ در شوک و خشم فرو رفته است.

من وقتی در هند هستم، همواره رهبران این کشور را به اتحاد نزدیک‌تر با آمریکا ترغیب می‌کنم و یادآور می‌شوم که سرنوشت آنان می‌تواند در قالب یک مشارکت تاریخی میان قدیمی‌ترین دموکراسی جهان و بزرگ‌ترین دموکراسی جهان رقم بخورد. اما امروز باید اعتراف کنم که قانع کردن آنان به ادامه این مسیر دشوارتر از همیشه خواهد بود.