سرپرست معاونت آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با فرارو مطرح کرد
کار درختان پارک جنگلی تهران دیگر تمام است؟!
اگر تنش موجود میان پارک‌های جنگلی تهران ادامه یابد، اقتدار شهر تهران از بین خواهد رفت. چرایی این مساله به کارکرد این پارک‌ها و درختانی مربوط است که اکنون در روزهای پایانی حیاتشان قرار گرفته‌اند.
فرارو- ریه‌های تهران در حال از کار افتادن هستند. از زیبایی‌های شهری تا کنترل بخشی از آلودگی هوا، نقش پارک‌ها و فضاهای سبز جنگلی در پایتخت حیاتی است. در این وضع بحرانی اقدامات جدی و موثر چه هستند؟
به گزارش فرارو، درختان موجودات زنده‌ای هستند که به شهر زندگی می‌بخشند، حتی معماری طبیعی آن‌ها برای پایتخت حیاتی است. اما در بحران آب اخیر، حال مهم‌ترین پارک‌های جنگلی تهران نیز رو به وخامت رفت. در دو پارک چیتگر و سرخه‌حصار حدود ۱۰ درصد درختان قطع شده‌اند؛ چراکه آفت سوسک پوستخوار به جانشان افتاده.
قطع درختان ادامه خواهد داشت، چرا که ۲۰ هزار درخت تهرانی عملاً امکان حیات ندارند. این رقم نسبت به سال گذشته که ۱۶ هزار بود افزایش یافته است. حالا پرسش این است: چه شد که پارک‌های جنگلی تهران به این وضع رسید و چه راه‌حلی برای رفع بحران وجود دارد؟
هادی دلیری‌کیا، سرپرست معاونت آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست و عضو کمیته تخصصی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور در گفت‌وگو با فرارو به بررسی این موضوع پرداخته است:
تنش موجود به زندگی درختان پارک‌های جنگلی پایان داده است
هادی دلیری‌کیا به فرارو گفت: «موضوع خشک شدن درختان پارک‌های جنگلی تهران مربوط به امسال و پارسال نیست؛ این روند قطعاً از قبل آغاز شده است. البته زمان‌یابی این مسأله اهمیت زیادی دارد و قابل انجام است. در نگاه نخست، درختان متعددی تحت تأثیر قرار گرفته‌اند و این موضوع یک عامل غیرزنده دارد. درواقع بیشتر عواملی که باعث بحران درختان شده‌اند، عوامل ثانویه‌ای مانند چوب‌خوارها و پوست‌خوارها هستند؛ آفت‌هایی که اغلب به دلیل تنش‌های خشکی بروز می‌کنند.»
وی افزود: «اما چرایی ابتلا به این آفت متفاوت است؛ از درستی یا نادرستی انتخاب گونه‌ها تا شیوه نگهداری آن‌ها جای بحث دارد. حالا به این نتیجه رسیده‌ایم که این درخت‌ها خشک شده‌اند. بنابراین باید بررسی کرد چه عواملی در مستعد شدن این درخت‌ها برای خشکی مؤثر بوده است و ریشه‌یابی کرد که آغاز تنش از کجا بوده. نکته مهم این است که این تنش‌ها در حال پایان دادن به زندگی درختان هستند و تنها با ترسیم دقیق عوامل می‌توان فهمید کجا درست عمل شده و کجا نادرست.»
فضای سبز اقتدار یک شهر را به رخ می‌کشد
عضو کمیته تخصصی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور گفت: «در مناطق شهری الزاماً نمی‌توان تنها گونه‌های بومی را کاشت. برای انتخاب یک گونه درخت، باید عوامل متعددی را در نظر گرفت؛ از زیبایی، رنگ، معماری طبیعی و میوه‌دهی گرفته تا تناسب آن با حیات وحش. هر انتخاب دلایل مختلفی دارد، اما در اولویت نخست بهتر است گونه‌ای برگزیده شود که بومی باشد. البته همه گونه‌های بومی نمی‌توانند نیازهای شهری را برآورده کنند.در اولویت دوم، باید به سازگاری گونه با شرایط خشکی توجه کرد. همچنین محل کاشت اهمیت زیادی دارد؛ مثلاً گونه‌ای که برای پیاده‌رو مناسب است را نباید در پارک کاشت و برعکس. علاوه بر این، باید با توجه به فضای رویشی، گونه‌ها را انتخاب کرد.»
وی افزود: «در نهایت، ترکیب گونه‌ها اهمیت اساسی دارد. نباید در یک فضای وسیع فقط یک گونه به شکل تک‌کشتی کاشته شود. این آمیختگی ضروری است تا اگر یک گونه دچار مشکل شد، سیمای شهر آسیب نبیند. برخی معتقدند در شرایط بحران آب نباید چندان به فضای سبز و کاشت گونه‌ها توجه کرد، اما این دیدگاه نادرست است. فضای سبز یک منطقه شهری، نماد اقتدار آن شهر محسوب می‌شود و درختان علاوه بر زیبایی، عملکردهای بسیار مهم و متنوعی دارند.»
پساب شهری می‌تواند مشکل تنش پارک‌های جنگلی را حل کند
رئیس اسبق انجمن جنگل‌بانی ایران گفت: «استفاده از پساب شهری می‌تواند صددرصد مشکل تنش پارک‌های جنگلی تهران را حل کند و بخشی از تشنگی موجود را برطرف سازد. بنابراین باید در این زمینه کار کرده و راه‌حلی مناسب در نظر گرفت. از انتخاب تا نگهداری درست درختان اهمیت دارد و لازم است ترکیب مناسبی از گونه‌ها کاشته شود.»
وی افزود: «در برخی موارد، یک گونه را در منطقه‌ای وسیع می‌کاریم و وقتی آن گونه دچار تنش می‌شود، همه را با هم از دست می‌دهیم؛ و این اشتباه است. مقاومت گونه‌ها در شرایط مختلف متفاوت است. باید بر اساس شرایط گوناگون، گونه‌های متنوعی انتخاب کنیم تا در زمان بروز تنش بتوانیم اکثریت آن‌ها را حفظ کنیم. به این موارد هنگام کاشت توجه نشده است.»
این درختان سرای سالمندان هستند
هادی دلیری‌کیا گفت: «درختان پارک‌های جنگلی کارکردهای متنوعی دارند. از نظر دما، وقتی به پارک جنگلی نزدیک می‌شوید، گاهی به‌طور محسوس تا 4 و نیم درجه کاهش دما و خنکی هوا را احساس می‌کنید؛ این یعنی ذخیره انرژی. در زمینه گرد و غبار، هر یک از این پارک‌های جنگلی می‌توانند تا ۷۰ تن گرد و غبار را جذب کنند، آن هم در چنین شرایطی. همچنین ایجاد سایه برای شهری خشک از دیگر کارکردهای آن‌هاست.»
وی افزود: «من گاهی این درختان را «سرای سالمندان» می‌نامم؛ چراکه در غروب‌های شهری، سالمندان بسیاری را می‌بینید که زیر سایه آن‌ها نشسته‌اند. بنابراین، این درختان نقشی مهم در ایجاد آرامش دارند. علاوه بر این، باید به تأثیر آن‌ها بر کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی نیز اشاره کرد. از دست دادن این جنگل‌ها به معنای از دست دادن همه این کارکردهاست. حتی این پارک‌های جنگلی بر ارزش ملک و املاک نیز اثر می‌گذارند.»
هیچ استقبالی از متخصصین نمی‌شود
سرپرست معاونت آموزش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: «پارک‌های جنگلی هر بخشی که برای مدیریت وضعیت بحرانی آن‌ها واگذار می‌شود، باید با دقت و نظارت درست اداره شود. مسأله این است که افراد متخصصی که باید تصمیم‌گیر باشند، حضور ندارند. همین درخت‌هایی که امروز در بخش‌های زیادی در حال خشک شدن هستند، بدون مشورت با متخصصان رها شده‌اند. حتی درباره درختان خیابان ولیعصر نیز چنین وضعی وجود دارد. ما مدام هشدار می‌دهیم اما هیچ استقبالی از متخصصان نمی‌شود. اگر نظارت همراه با تخصص و پشتوانه علمی صورت بگیرد، قطعا مشکلات بسیار کمتری خواهیم داشت.»
وی افزود: «درختان شهری همواره مستعد تنش هستند؛ زیرا گونه‌هایی وارد مناطق شهری می‌شوند که ممکن است از نظر اکولوژیکی با آن شهر سازگار نباشند. مشکلاتی مانند آلودگی هوا، باران‌های اسیدی و کوبیدگی خاک نیز درختان را در معرض آسیب قرار می‌دهد. حتی تحقیق‌ها نشان داده‌اند که سن فیزیولوژیکی این درختان نسبت به شرایط طبیعی بسیار کمتر است؛ به‌عنوان مثال اگر در طبیعت ۱۰۰ سال عمر کنند، در مناطق شهری تنها ۳۵ سال عمر خواهند داشت. درست مانند انسان‌ها؛ آیا کسی که در شهر آلوده زندگی کند عمر بیشتری دارد یا کمتر؟ درختان نیز موجودات زنده‌اند و مستعد تنش، اما می‌توان تمهیداتی در نظر گرفت تا اثر این شرایط سخت کاهش یابد؛ تمهیداتی که متأسفانه جدی گرفته نمی‌شوند.»
کار درختان پارک جنگلی دیگر تمام است/ ما باید درس بگیریم
دلیری‌کیا گفت: «من بازدیدی از درختان پارک‌های جنگلی تهران نداشتم، اما قطع کردن آن‌ها تنها راه‌حل نیست. سوسک‌های چوب‌خوار و پوستخوار زمانی که به درخت حمله می‌کنند، کار درخت عملاً تمام است؛ به‌ویژه اگر درخت همیشه‌سبز و سوزنی‌برگ باشد. این درختان اگر دچار مشکل شوند و آفت چوب‌خوار به جانشان بیفتد، دیگر برگشت‌پذیر نیستند. اما مسئله مهم این است که قطع آن‌ها چگونه و به چه نحوی انجام شود تا تأثیر اجتماعی آن کمتر گردد و جایگزینی در نظر گرفته شود تا یک‌باره سیمای شهر زشت نشود. این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی است. همچنین باید از این تجربه درس گرفت؛ ابتدا باید علت خشکیدگی مشخص شود و سپس راه‌حل ارائه گردد. چراکه تصمیم بعدی باید با در نظر گرفتن همین تجربه اتخاذ شود تا به نتیجه درست برسیم.»
در نهایت وی گفت: «ما داریم مشکل را می‌بینیم و باید این موضوع به شکل تخصصی در شهرداری‌ها و سایر نهادها بررسی شود. اما من نمی‌بینیم که از تخصص‌ها استفاده شود. افرادی از قبل‌ها بودند و هستند اما برخی از نظریاتشان پایه و اساس علمی ندارد.»
