میان‌سطور یک مصاحبه خاص؛ ناامیدی دیپلمات ارشد از دیپلماسی
وزیر امور خارجه گفت: «ما برای مذاکره الان طرح داریم، ولی بدانیم که این معنایش این نیست که مذاکره جلوی جنگ را می‌تواند بگیرد. یک ماه، دو ماه از تجربه اخیرمان نگذشته است.»
فرارو- به تازگی متن کامل مصاحبه سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه با برنامه دیپلماسی خبرگزاری ایرنا منتشر شده است. مصاحبه‌ای که روز ۲۶ مرداد در جریان بازدید از خبرگزاری دولت انجام شد.
به گزارش فرارو، با توجه به شرایط فعلی کشور، پشت سر گذاشتن جنگ ۱۲ روزه، تخریب روند مذاکره از سوی ایالات متحده، در پیش بودن بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت و انجام شدن آن در خبرگزاری رسمی کشور، حائز نکاتی مهم است.
گاهی باید جنگید
در سال‌های اخیر سابقه نداشته است که وزیر امور خارجه کشور بیش از آن که درباره دیپلماسی صحبت کند، به جنگ بپردازد. این نیز می‌توان ناشی از شرایط فعلی کشور و تجربه جنگ ۱۲ روزه باشد. شاید این بخش از صحبت‌های عراقچی را بتوان مغز مصاحبه و تشریح وضعیت فعلی دانست: «در برخی موقعیت‌ها باید بجنگید؛ اگر نجنگید، به‌اصطلاح، باخته‌اید و منافع کشور را نادیده گرفته‌اید. در برخی شرایط نیز نباید جنگید؛ چراکه در این صورت، هزینه‌ای غیرضروری به کشور تحمیل می‌شود. در بعضی مواقع باید مذاکره کرد و مشکلات کشور را از طریق مذاکره حل نمود. و گاهی هم نباید مذاکره کرد؛ مخصوصاً زمانی که مذاکره ممکن است به تسلیم، خواری، یا زیر سؤال رفتن عزت یک کشور بینجامد. زمانی که حاکمیت کشور تهدید شود و طرف مقابل بخواهد از طریق مذاکره به خواسته‌هایی برسد که از طریق جنگ نتوانسته به آن‌ها دست یابد.»
او به این نکته نیز اشاره می‌کند که بعضی وقت‌ها جنگ اجتناب‌ناپذیر است. چرا که طرف مقابل وقتی به هدف خود در تحمیل غنی‌سازی صفر به جمهوری اسلامی نرسید، به حمله نظامی روی آورد. بنابراین، می‌توان گفت مذاکرات مذکور با توجه به رفتار آمریکایی‌ها به بن‌بست رسید و آن‌ها برای تغییر بازی دست به این حمله زدند.
می‌توان این برداشت را از صحبت‌های وزیر خارجه داشت که این دستگاه هم در وضعیت فعلی، امیدی به کار کردن دیپلماسی و سیاست ندارد. این به معنای عدم انجام وظیفه از سمت دیپلمات‌ها نیست و پیگیری روند دیپلماسی نیست. به این معناست که شرایط به گونه پیش رفته تا در نهایت در این نقطه ایستادیم. عراقچی در بخشی از مصاحبه، در تکمیل صحبت قبلی‌اش مبنی بر این که جنگ و مذاکره قداست یا پلیدی ذاتی ندارند، می‌گویند: «بعضی‌ها در دیپلماسی و جنگ از این سوی بوم می‌افتند؛ یعنی مذاکره را همیشه خوب می‌دانند و راه حل همه چیز می‌دانند و جنگ را همیشه بد می‌دانند. باز تکرار می‌کنم، آنجایی که باید بجنگی باید بجنگی و آنجا که نباید بجنگی نباید بجنگی. مذاکره هم همینطور است. الان این تصور که چون احتمال جنگ وجود دارد، پس باید برویم مذاکره کنیم، جوابش این است که مگر مذاکره نمی‌کردیم که جنگ شد؟ پس مذاکره لزوماً جلوی جنگ را نمی‌گیرد.»
او در این بخش از صحبت‌هایش که مربوط به موضوع التهاب و تزریق اضطراب جنگ به جامعه است، در نهایت اینگونه حرف‌هایش را جمع‌بندی می‌کند: «ما برای مذاکره الان طرح داریم، ولی بدانیم که این معنایش این نیست که مذاکره جلوی جنگ را می‌تواند بگیرد. یک ماه، دو ماه از تجربه بسیار اخیرمان نگذشته است.»
بن‌بست آمریکایی
عراقچی بر این نکته تاکید می‌کند که جمهوری اسلامی در موضوع مذاکرات پیش از جنگ، چند طرح عملیاتی ارائه داده و دنبال راه‌حلی میانه بوده است. در سوی دیگر، طرف آمریکایی هم در مذاکرات انعطاف نشان می‌داده اما در واشینگتن مسائل دستخوش تغییر می‌شده است. ایران حق غنی‌سازی و انجام آن را می‌خواهد و طرف مقابل به دنبال محروم کردن جمهوری اسلامی از این حق مصرح در NPT است. در گرماگرم انجام مذاکرات هم این موضوع از سوی تحلیلگران و ناظران مورد توجه قرار گرفت که موضوع غنی‌سازی صفر احتمالاً گفتگوها را به بن‌بست می‌کشاند. این بن‌بست البته به حوزه سیاسی محدود نماند و جنگ ۱۲ روزه شامل حمله به تاسیسات هسته‌ای را رقم زد. او در این مصاحبه به تناقض‌های متعدد در صحبت‌های مقامات آمریکایی اشاره می‌کند.
در این سو نیز موضع ایران قرار دارد. موضعی که عراقچی نیز مانند تمام وزرای خارجه پیشین مشخص می‌کند که تصمیمی حاکمیتی‌ست و وزارت امور خارجه صرفاً طراح مسیر رسیدن به هدف مشخص شده در شورایعالی امنیت ملی و مجری‌ست. هرچند اخیراً وجود یک کمیته موازی تاثیرگذار نیز مورد توجه قرار گرفته است.
اسنپ‌بک
تقریباً دیگر تردیدی در این موضوع وجود ندارد که اسنپ‌بک انجام خواهد شد. زمان کوتاهی تا پایان ضرب‌العجل طرف اروپایی (پایان ماه آگوست) باقی مانده و هنوز حداقل در حوزه رسانه‌ای مشخص نیست که جمهوری اسلامی برای جلوگیری از بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت چه برنامه و طراحی دارد. عراقچی در این مصاحبه نیز موضع و تحلیل پیشین خود را تکرار کرد و به تفکیک اثرات اقتصادی و سیاسی قطعنامه‌ها پرداخت. او سه نکته در این باره مطرح می‌کند:
«نکته اول این است که آن‌ها حق ندارند این اقدام را انجام دهند، اما این به این معنا نیست که من بیایم و بگویم «شما این حق را دارید». موضع ما روشن است: آن‌ها چنین حقی ندارند.
نکته دوم این است که اگر اسنپ‌بک اتفاق بیفتد، برای ما خسارت‌های سیاسی و راهبردی به‌دنبال خواهد داشت، اما اینگونه نیست که پایان دیپلماسی یا پایان همه چیز باشد.
نکته سوم که به نظرم باید به یک اشتباه رایج در جامعه پاسخ داده شود، این است که فعال شدن اسنپ‌بک از نظر اقتصادی بیش از وضعیت موجود تأثیرگذار نخواهد بود.»
در مجموع آنچه از صحبت‌های اخیر عراقچی و دیگر مدیران ارشد وزارت امور خارجه بر می‌آید، این است که آن‌ها بیشتر بر دوران پس از فعال شدن اسنپ‌بک تمرکز کرده‌اند. چرا که از یک سو با گذر سریع زمان و شکل نگرفتن گفتگوهای ایران و اروپا، مشخص نیست که بتوان از بازگشت قطعنامه‌ها جلوگیری کرد. از سوی دیگر وزنه رایزنی‌ها با چین و روسیه به عنوان دو عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد، برای اقدامات مشترک بعدی، نسبت به گفتگوها با طرف اروپایی سنگین‌تر است. ضمن این که احتمال عدم موفقیت این روند برای جلوگیری از اسنپ بک نیز بالاست. همانطور که عراقچی در این مصاحبه به آن اشاره کرد.
تنها احتمال کم جانی که می‌توان در چنین شرایطی با توجه به تجربیات گذشته در نظر گرفت، در جریان بودن مذاکرات محرمانه با بالاترین سطح حفاظت اطلاعات میان ایران و طرف‌های اروپایی‌ست. مذاکراتی که برای جلوگیری از خرابکاری توسط جریان تندروی داخلی و همچنین طرف‌های خارجی به این شکل طراحی شده باشد.
