حریم گورستان را شکسته‌اند و سنگ‌قبرها را به آتش کشیده‌اند

سیاوُش آریا،  کنشگر میراث فرهنگی، درباره وضعیت این گورستان تاریخی گفت: گورستان یا آرامستان تاریخی «دارالسَلام» شیراز که کهن‌ترین آرامستان شهر شیراز و جنوب کشور به شمار می‌آید و از آن با نام یکی از کهن‌ترین گورستان‌های تاریخی دوران اسلامی ایران نام می‌برند، در وضعیت بد و نامناسب حفاظتی و نگهداری به سر می‌برد. بیشتر سنگِ گورهای تاریخی و ارزشمند آن، شکسته و آسیب جدی دیده است. همچنین گیاهان خودرو در لابه‌لای سنگ گورها روییده و به درون پوستۀ سنگ‌ها رخنه کرده و به آن‌ها آسیب رسانده است. بدتر از همه، آنکه به جای پاکسازی و برچیدن گیاهان درون گورستان از سوی نهادهای مسئول و اوقاف و امورخیریه که سرپرستی این مجموعه را بر دوش دارد، افراد ناشناس و ولگرد و معتاد آن‌ها را به آتش کشیده و سبب آسیب جدی به بخش‌هایی از سنگ گورهای یگانه و بی‌همتای این آرامستان ملی شده‌اند که هنوز هم خاکستر آتش آن‌ها برجای مانده و قابل دیدن است. 

به گزارش ایسنا، او اضافه کرد: از سویی، یادگاری‌نویسی با رنگ روی برخی از سنگ‌گورها چهرۀ آن‌ها را خَدشه‌دار کرده و به یادمان ملی آسیب رسانده است. ریختن زباله و پسماند در گوشه و کنار گورستان تاریخی و ملی «دارالسَلام» نیز از دیگر دشواری‌ها و چالش‌های پیش روی این یادمان ارزشمند تاریخی و فرهنگی است و جا دارد نهادهای مسئول در این زمینه، اقدام جدی و لازم را انجام دهند. 

یادگاری‌نویسی روی گورهای این آرامستان که در فهرست میراث ملی ثبت شده و یکی از چالش‌های آن به شمار می‌آید. 

زباله‌هایی که در گورستان رها شده‌اند و بوی آن‌ها گردشگران را فراری می‌دهد. 

آثار آتش‌سوزی‌ها که به سنگ گورهای تاریخی آسیب زده و از نبود نظارت در این گورستان نشان دارد. 

این کنشگر میراث فرهنگی اظهار کرد: یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌هایی که در چندین سال پیش در گورستان تاریخی «دارالسلام» شیراز می‌توان به چشم دید، طرح یکسان‌سازی یا همسان‌سازی سنگ گورها از سوی شهرداری وقت بود که همان زمان با اعتراض گسترده کُنشگران میراث فرهنگی روبه‌رو شد و با فشارهای رسانه‌ای از دنبالۀ کار پیشگیری شد. هر چند که، حدود نیمی از گورستان در طرح یکسان‌سازی و با وجود مخالفت‌های کارشناسان میراث فرهنگی اجرا شد و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را برای همیشه برجای گذاشت؛ زیرا بر پایۀ قانون و ضابطه‌های میراث فرهنگی دخل و تصرف و مداخله در عَرصه محوطه‌ها و آثار تاریخی ممنوع بوده و تخلف به شمار می‌آید. با این همه و با اجرای طرح یکسان‌سازی سنگ‌گورها از سوی شهرداری در گذشته، بخشی از هویت تاریخی گورستان «دارالسلام» شیراز خَدشه‌دار شده و سبب نادیده گرفتن و از میان رفتن خاطره جمعی و شناسنامۀ مردم شهر شده است. 

اجرای طرح همسان‌سازی آسیب جدی به هویت گورستان و سنگ گورها زده است. 

سنگ گورهایی که در جریان همسان‌سازی گورستان جابه‌جا و در گوشه‌ای رها شده است. 

او همچنین گفت: ساخت سازه‌ای در حریم و عرصه گورستان تاریخی «دارالسَلام» شیراز دست‌درازی آشکار به این یادمان ملی است و سبب خَدشه‌دار شدن چشم‌انداز فرهنگی آن شده است. همچنین هرگونه ساخت‌وسازی در حریم و عرَصه یادمان‌های ملی ممنوع بوده و تخلف به شمار می‌آید. از سویی با نگاه به قانون و ضابطه‌های میراث فرهنگی و گستردگی گورستان تاریخی و منسجم بودن آن، ساخت‌وساز در حریم و عرصه آن نقض آشکار قانون به شمار می‌آید و باید برچیده شود. من بر پایۀ مسئولیت اجتماعی خویش موضوع را به آگاهی مسئولان میراث فرهنگی استان و یگان حفاظت میراث فرهنگی رسانده و خواستار پیگیری موضوع شده‌ام. 

ساخت و ساز تازه در عرصه و حریم گورستان دارالسلام که باید برچیده شود. 

این کنشگر میراث فرهنگی افزود: بررسی‌ها و اسناد نشان می‌دهد که ساخت این سازه در چندین ماه پیش انجام شده و به سبب ناسازگاری با قانون‌های میراث فرهنگی از دنباله کار پیشگیری شده است. اما گویا دوباره و در بخش‌های دیگری و به عنوان طرح‌های عمرانی ساخت‌وساز یا دخالت‌هایی در حال انجام است. به باور کارشناسان میراث فرهنگی ساخت‌وسازها بدون داشتن طرح مصوب میراث فرهنگی و بدون مجوز بوده است. با این همه و برپایۀ ضابطه و قانون‌های میراث فرهنگی هر گونه ساخت‌وسازی در حریم و عرصه ممنوع است و سازه ساخته‌شده باید برچیده شود. 

طرح عمرانی شهرداری در حریم چسبیده به عرصه گورستان دارالسلام که بدون مجوز و طرح مصوب درحال انجام است. 

این پژوهشگر درباره جایگاه دارالسلام توضیح داد: گورستان یا آرامستان تاریخی «دارالسَلام» شیراز دیرینگی بیش از ۱۰۰۰ساله دارد و یکی از سه گورستان کهن دوران اسلامی ایران است. در این آرامستان که زمان کوتاهی پس از شکل‌گیری شهر شیراز در جایگاه کنونی به وجود آمده است، بزرگان، عارفان، دانایان (عالمان)، درباریان، چکامه سرایان (شاعران)، نویسندگان و نقاشان بسیاری در آن خفته‌اند که افزون‌بر جایگاه اجتماعی این افراد، سنگ گورهای آنان نیز از دید میراثی و هنری، تراش روی سنگ، دبیرۀ (خط) نگاشته‌شده روی آن‌ها دارای ارزش بسیاری است. این سنگ گورها از دید هنری و کَنده‌کاری نیز بسیار ارزشمند هستند و از این دیدگاه، گورستان یک شاهکار به شمار می‌آید که برای پژوهش و مطالعات تاریخ اجتماعی بسیار سودمند است. از این مجموعه تاریخی و فرهنگی حتا از دید گردشگری نیز، می‌توان بهره‌های فراوانی برد. 

او اضافه کرد: ارزش گورستان «دارالسَلام» به اندازۀ ارزش هویت شهر شیراز است؛ یعنی ما اگر به دنبال یک سند نوشته شده (مکتوب) و ارزشمند برای احراز هویت و جایگاه شهر شیراز می‌گردیم، بی‌گمان آن گورستان «دارالسلام» است. مکانی که جایگاه خاک‌سپاری بزرگان بسیاری از سدۀ دوم و سوم مَهی (قمری) تا کنون بوده است. 

سنگ گورهایی با نماد و حجاری‌های ارزشمند که در حال نابودی هستند. 

آریا ادامه داد: گورستان «دارالسَلام» یک سند سراسر علمی و مستند در راستای هویت و اصالت شهر شیراز است و نیازی به یادمان‌های دیگر تاریخی برای هویت خود ندارد که بخواهیم برای به دست آوردن آن کاری انجام دهیم. همچنین در این مجموعه ما با تکه‌های ارزشمند سنگ‌های نیک تراش، دبیره‌های نگاشته شدۀ کوفی ویژه، نگاره‌های تراشیده شده روی سنگ‌ها و گوناگونی بسیار فراوان کیفیت سنگ‌ها رو به رو هستیم که همۀ این‌ها بر ارزش و پاسداشت آن‌ها می‌افزاید. در این گورستان، نُمادها و نشان‌های بسیاری در پیوند با شناخت تاریخ اجتماعی و هنر آشکار است و می‌تواند پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشجویان رشته‌های باستان‌شناسی، هنر، معماری، ادیان و تاریخ و تاریخ اجتماعی قرار گیرد. 

آرامستان «داراسلام» یا «دارالسَلم» با شمارۀ ۲۸۲۹۶ در ۱۳ بهمن ماه ۱۳۸۸خورشیدی در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. 

به گفته سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی، این لاستیک‌ها برای به آتش کشیدن به گورستان منتقل شده است. 

وضعیت گورهای ارزشمند و تاریخی دارالسلام

این پژوهشگر میراث فرهنگی گفت: در آرامستان «دارالسَلام» می‌توان از گور بزرگان نیز بهره برد و گردشگری ادبی و هنری را گسترش داد؛ زیرا کسانی همانند «لطفعلی خان شیرازی»، نقاش نامدار قاجاری درگذشته به سال ۱۲۸۸ مَهی (قمری) «میرزا محمد علی منشی»، چکامه‌سرا و خطاط برجسته که دبیرۀ نستعلیق را خوش می‌نگاشت درگذشته به سال ۱۲۸۴ مَهی (قمری) «میرزا محمد علی مشیرالملک»، یکی از وزیرهای خوش‌نام استان در اوایل دوران قاجاری که گور وی به گور «مشیر» نامدار است – «بها الدین محمد خوارزمی»، عارف که در سال ۷۵۰ در گذشته است – «شیخ ابو عبدالله بابویی»، او از عارفان برجسته سدۀ چهارم است که در سال ۳۷۴ در این جا آرام گرفته است و ده‌ها و صدها بزرگی که در این آرامستان آرمیده‌اند.

قدیمی‌ترین سنگ گور یافت‌شده در این آرامستان وابسته به «ابوالسائب بن اسحاق شامی» به سال ۳۴۶ مَهی (قمری) است که وجود هیچ‌کدام از این بزرگان نتوانسته مَرهمی بر تن زخمی و رنجور این مجموعۀ ارزشمند باشد و از دست‌اندازی‌ها پیشگیری کند. نکته‌ای که باید سازمان‌ها و نهادهای وابسته را به خود آورد و چاره‌ای در عمل برای آن بیابند، وگرنه بخش بزرگی از تاریخ و فرهنگ و میراث شهر شیراز با این رَوند به زودی از میان خواهد رفت. 

آتش کشیدن گسترده سنگ گورها که ارزش تاریخی دارند و انتظار می‌رود متولی نظارت داشته باشد. 

به آتش کشیدن بخشی از یک آرامگاه خانوادگی از سوی معتادان

جای خالی درختچه‌ای که کنار یکی از گورها بوده و به آتش کشیده شده است. 

وضعیت گورستان دارالسلام شیراز که از نظارت و نگهداری خبری نیست. 

سنگ گورهایی که درحال از بین رفتن هستند. 

سنگ گورهای شکسته و رها شده 

همسان‌سازی سنگ گورهای تاریخی گورستان دارالسلام که سبب نابودی بخشی از هویت این آرامستان شده است. 

عکس‌های این گزارش را سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی ۲۴ مرداد ماه گرفته است.