توافق ایران و آژانس؛ مکانیسم ماشه پرید؟

فرارو- شامگاه امروز سه شنبه ۱۸ شهریور، توافقی مهم میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قاهره، پایتخت مصر، به امضای عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، رسید.

به گزارش فرارو، این توافق، که به عنوان یک چارچوب موقت همکاری شناخته می‌شود، در حالی امضا شد که تنش‌های هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های غربی به اوج رسیده بود. این دیدار با میانجی‌گری مصر برگزار شد و هدف اصلی آن، ازسرگیری نظارت‌های آژانس بر برنامه هسته‌ای ایران و جلوگیری از فعال‌سازی کامل مکانیسم "اسنپ‌بک" (بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل) توسط کشورهای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) است.

این توافق تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۱۴۰۴) معتبر است و می‌تواند زمینه‌ساز مذاکرات گسترده‌تر برای احیای توافق جامع هسته‌ای (برجام) باشد.

توافق قاهره در پی رویدادهای اخیر ژئوپلیتیکی شکل گرفت. در ژوئن ۲۰۲۵، ایالات متحده و اسرائیل در جریان یک جنگ ۱۲ روزه، سایت‌های هسته‌ای زیرزمینی ایران را بمباران کردند. این حملات باعث تعلیق همکاری ایران با آژانس شد و حتی حرف و حدیث‌هایی مبنی بر خروج ایران از NPT نیز مطرح شد.

در همین حال، کشورهای اروپایی در اقدامی غیرسازنده مکانیسم "اسنپ‌بک" برجام را فعال کردند و 30 روز مهلت برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل تعیین شد. این اقدام اما واکنش جدی ایران را در پی داشت و همین موضوع جدیت و پیگیری مذاکرات میان ایران و آژانس را الزامی و فوری کرد.

مذاکرات مقدماتی در ۵ سپتامبر در قطر میان عراقچی و کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، برگزار شد و مصر نقش کلیدی در تسهیل این فرآیند ایفا کرد.

جزئیات توافق ایران و آژانس انرژی اتمی

توافق قاهره یک "مودالیتی" (چارچوب اجرایی) موقت است که بر اساس سه دور مذاکره اخیر تدوین شده است. گزارش‌های رسانه‌های مختلف ادعا می‌کنند ایران  ظرف یک ماه پس از امضای چارچوب، گزارشی جامع در مورد ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود (شامل مواد آسیب‌دیده احتمالی از حملات) را به آژانس ارائه دهد. پس از گزارش، ایران و آژانس وارد مذاکرات برای تعیین نحوه تأیید گزارش خواهند شد، که شامل دسترسی بازرسان آژانس به سایت‌ها و بازرسی‌های میدانی است. این امر به معنای ازسرگیری نظارت‌های بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای ایران است. تمام جنبه‌های توافق باید توسط شورای عالی امنیت ملی ایران تصویب شود، که این نشان‌دهنده کنترل دقیق تهران بر فرآیند است. توافق تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ معتبر است و می‌تواند به عنوان پایه‌ای برای توافقات بلندمدت‌تر عمل کند.

گروسی در بیانیه‌ای پس از امضا، از "ایمان خوب و مسئولیت‌پذیری" طرفین ابراز امیدواری کرد و تأکید کرد که هنوز زمان برای حل مسائل وجود دارد.

آیا این توافق مکانیسم ماشه را خنثی کرد؟

توافق قاهره میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به‌طور مستقیم و قطعی مانع فعال‌سازی مکانیسم "اسنپ‌بک" (بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل) نمی‌شود، اما می‌تواند به تأخیر در اجرای آن کمک کند. این توافق یکی از سه پیش‌شرط مطرح‌شده توسط کشورهای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) برای به تعویق انداختن "اسنپ‌بک" است، که شامل ازسرگیری همکاری با آژانس، ارائه گزارش درباره ذخایر اورانیوم غنی‌شده، و مذاکرات با آمریکا می‌شود.