آیا هر مهاجرتی اخلاقی است؟

کشورهای توسعه نیافته جمعیتی انبوه را در خود جای داده‌اند. میل به مهاجرت در این کشورها بالا است. برخی در سودای جهانی بهتر و تغییر شرایط زیست، از این کشورها تن به مهاجرت می‌دهند. سوال این جاست که آیا مهاجرت برای رسیدن به زندگی بهتر، و ترک وطن اخلاقی است؟ روی دیگری این سوال هم بدین گونه صورت بندی می‌شود؛ آیا تلاش برای اصلاح امور و ترتیبات موجود در وطن خویش وظیفه‌ای اخلاقی است؟

در این جا پای اخلاق وقتی به صراحت به میان کشیده می‌شود که خسارات و زیان‌هایی به تبع انجام یک انتخاب و فعل از سوی برخی به زندگی اجتماعی گروهی دیگر از آدمیان وارد می‌آید. آحاد اجتماعی نقش قابل توجهی در زندگی یک جامعه دارند و افعال ایشان می‌تواند حیات اجتماعی را تحت تاثیر خود قرار دهد. پدیده‌ای مانند فرار مغزها از جمله این افعال است. افرادی که یک جامعه آنها را به بازدهی رسانده است با ترک کشور ثمر و نتیجه را برای جامعه‌ای دیگر به بار می‌آورند.

کدام عمل اخلاقی نیست؟
ایمانوئل کانت فیلسوف آلمانی، قانون اول اخلاق خود را چنین صورت بندی می‌کند: «عمل من اخلاقی است به این شرط و فقط به این شرط که بتوانم اراده کنم دستوری که از آن پیروی می‌کنم به قانون کلی مبدل شود.»

بی شک هر عملی نمی‌تواند مورد قضاوت اخلاقی قرار بگیرد. اما موقعیت‌های اخلاقی موقعیت هایی خواهند بود که نظایر اخلاقی یا غیر اخلاقی داشته باشند. انتخاب‌های فردی اگر چه در حوزه صلاحدید فرد می‌باشد اما می‌تواند مورد قضاوت اخلاقی قرار بگیرد و می‌توان رضایت فرد را در این مورد پرسید که آیا او حاضر است عمل او توسط همگان انتخاب شود.

پرسش از عمومی شدن و جواز برای عمومیت یک عمل می‌تواند به عنوان ضابطه اخلاقی بودن یک عمل محسوب شود. به نظر می‌رسد بررسی اخلاقی بودن یک عمل نه توسط یک فرد جزئی که توسط مرجعی بی‌طرف باید انجام گیرد. مرجع غیر شخصی که بتواند تناقضات و زیان‌های عملی را در صورتی که به صورت همگانی انجام شوند، بپذیرد.

پرسش از اخلاقی بودن مهاجرت
ترک و مهاجرت از یک کشور می‌تواند علل و یا دلایل گوناگونی داشته باشد. فردی می‌خواهد استعدادهای خود را پرورش دهد، دیگری به دنبال شغل است و دیگری جغرافیای دیگر را ترجیح می دهد. اما سوال اینجاست که آیا مهاجرت از کشور‌ی که نیازمند آحاد افراد خود است، می‌تواند اخلاقی باشد؟

سوال دقیقا همین جاست که آیا این اخلاقی است که فردی جامعه خویش را که سخت نیازمند اوست، ترک گوید. این نیازمندی البته می توان جنبه‌های گوناگون داشته باشد.

اگر به این سوال پاسخ مثبت دهیم می‌توانیم آزمون اخلاقی خود را بر روی آن اعمال نماییم. در صورتی که ترک یک فرد از نظر انسانی اخلاقی باشد، این مساله باید بتواند در مورد همگان تعمیم یابد. یعنی ما باید بتوانیم این مساله را بپذیریم که همه می‌توانند کشوری را که در ابعاد گوناگون نیازمند مردمان خود است را ترک کنند و به کشورهایی دیگر بروند.

بگذارید فرض کنیم که ترک کشورها توسعه نیافته و در حال گذار توسط همگان اخلاقی و بلا اشکال باشد در این صورت همگان می‌توانند کشور را ترک کنند. اگر همگان عمل اخلاقی را انجام دهند، نباید مشکلی ایجاد شود اما آیا در این مورد مشکلی رخ نخواهد داد؟

ملاحظه می‌شود که ترک کشور توسط همگان موجبات تبدیل بسیاری از کشورها به زمین‌های خالی از سکنه خواهد شد و در عوض کشورهایی که طبیعتا ظرفیت‌ها و امکانات محدودی دارند، مملو از خیل مشتاقان به زندگی بهتر خواهند شد. این بی‌شک تناقض انتخابی فردی را نشان خواهد داد.

اما ممکن است گفته شود که همه چنین انتخابی را نخواهند کرد. بی‌شک نیز در واقعیت چنین است که همگان تصمیم واحدی را انتخاب نمی‌کنند. اما آنچه نباید رخ دهد آن است که اگر فعلی اخلاقی باشد، همه بتوانند آن را انتخاب کنند و اشکالی پیش نیاید.

بی‌تردید در مورد امانت‌داری چنین است. امانت داری فعلی اخلاقی است و اگر همه امانت‌داری پیشه کنند نه تنها اشکالی پیش نخواهد آمد بلکه جهان انسانی‌تری خواهیم داشت اما اگر خیانت در امانت اخلاقی باشد تناقض در امتناع زندگی مسالمت‌آمیز و غیر‌انسانی چهره خود را آشکار خواهد کرد.