در سوریه چه رخ خواهد داد؟

فرارو- کوفی عنان بارها و بارها بر نقش موثر ایران در سوریه تاکید می کند و بدین گونه افکار عمومی را به این سمت سوق می دهد که نقش اصلی در سوریه را نه کشور روسیه بلکه ایران ایفا می کند تا تحت پوشش بزرگ نمایی تهدید سوریه، تهدید موجودیت جمهوری اسلامی ایران را افزایش و اجماع منطقه ای و بین المللی را علیه ایران تقویت کند.

دکتر مهدی مطهرنیا استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین المللی با بیان مطلب بالا در گفتگو با فرارو دیدگاه خود درباره تحولات سوریه، سفرهای دوره ای کوفی عنان و آینده بحران در این کشور را چنین بیان داشت.

•    آنچه که در سوریه امروز می گذرد نشان دهنده یک شیب مدیریت شده برای انتقال بحران سوریه از منطق شکوفایی به اوج شکوفایی است.

•    کوفی عنان با تحرکات دیپلماتیک خود در آرایش فعلی تلاش دارد تا یک بحران منطقه ای را که جلوه نمایی بین المللی پیدا کرده است حل کند و در مسیر حل آن در کارنامه دیپلماتیک خود برگ زرینی را بیفزاید.

•    اما اگر بخواهیم سفرهای عنان را در بافت متن تحولات سوریه نگاه کنیم، کارکردی دیگر پیدا می کند و این کارکرد در واقع انتقال وضعیت شکوفایی بحران به اوج بحران به طریق مدیریت شده و هوشمندانه است.

•    عنان در بافت متنی قرار گرفته است که آمریکا در چارچوب تئوری جنگ های نامتعادل آن را مدیریت می کند. آمریکا به خوبی واقف است که حمله نظامی آمریکا، ناتو و یا مجموعه ای از آنها به کشورهایی مانند سوریه تبعات بسیار بالا برای دموکراسی ایالات متحده آمریکا و دکترین نهم امنیتی این کشور یعنی گسترش دموکراسی هدایتی یا ارشادی در کل جهان و به ویژه خاورمیانه دارد.

•    لذا آمریکا بر آن است که با سفرهای کوفی عنان و حمایت از تلاش های دیپلماتیک وی زمینه پرور اعمال قدرت نرم در راستای توجیه پذیری و مشروعیت سازی برای اعمال قدرت سخت احتمالی در آینده زمان شود.

•    از این رو است که کوفی عنان بارها و بارها بر نقش موثر ایران در سوریه تاکید می کند و بدین گونه افکار عمومی را به این سمت سوق می دهد که نقش اصلی در سوریه را نه کشور روسیه بلکه ایران ایفا می کند تا تحت پوشش بزرگ نمایی تهدید سوریه، تهدید موجودیت جمهوری اسلامی ایران را افزایش و اجماع منطقه ای و بین المللی را علیه ایران تقویت کند.

•    نگاه آمریکایی ها و غربی ها به تلاش های کوفی عنان نگاهی دو منظوره است. از یکسو تلاش می کنند کوفی عنان تحرک دیپلماتیک خود را به گونه ای به فرجام برساند که تغییر بشار اسد بدون درگیری نظامی و بر اساس پارادایم منابع کمتر به میدان بردن و منافع بیشتر بدست آوردن حاصل گردد.

•    و از سوی دیگر بتوانند زمینه پرور ایجاد فضای مناسب برای افکار عمومی در سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی در باب بحران سوریه شده و آغاز به تحرکات بیشتر نظامی علیه سوریه را اجتناب ناپذیر نشان دهند.

•    لذا کوفی عنان اگر چه خود بر آن است که از یک جنگ یا مناقشه خونبار جلوگیری کند و اگر بتواند به این موفقیت نائل شود مهمترین برگ زرین تحرکات دیپلماتیک را در کارنامه سیاسی خود خواهد نگاشت، اما با عنایت به دو هدف فوق است که آمریکا همواره از کوفی عنان حمایت کرده است.

•    بی تردید بشار اسد، رفتارهای او و حاکمیت کنونی در سوریه زمینه ساز موفقیت تحرکات مقابل و بزرگ نمایی تهدید سوریه در منطقه و نظام بین الملل است و این امر می تواند مکمل تحرکات کوفی عنان با هدف های دوگانه فوق باشد.

موضع روسیه در قبال بحران سوریه
•    روسیه کشوری متکی بر رئالیسم سیاسی است. امروز روسیه با رهبری پوتین به خوبی فهمیده است که باید در نگاه به شرق به معامله با غرب بیندیشد و بتواند روسیه فروافتاده از ابرقدرتی و امپراطوری شرق را بار دیگر احیا کند.

•    روسیه به خوبی می داند که تا لبه اصطکاک با غرب باید پیش رود و نه تا لبه درگیری با غرب.

•    برگ های برنده روسیه در خاورمیانه به صورت واضح و آشکار مشخص است. این در حالی است که روسیه می داند با از دست دادن برگ های برنده ای مانند سوریه و ایران نمی تواند امتیازات دیگری را از غرب در آینده اخذ کند.

•    بر این اساس روسیه برآن است که سر این برگ های برنده اساسی خود تا آنجایی که امکان دارد تا لبه اصطکاک امتیاز بگیرد.

•    تحرک روسیه در دفاع نیم بند از بشار اسد و یک گام پیش گذاشتن و دو گام پس کشیدن بر اساس طرح "نپ" که در زمان لنین در مسئله اقتصادی مطرح شد و همواره سایه خود را به عنوان یک سیاست بارز در رفتارهای سیاسی روس ها به نمایش می گذارد در اینجا هم دیده می شود.

•    روس ها یک گام به جلو و دو گام به عقب می گذارند تا بتوانند در این فضا در زمینه های گوناگونی چون مسئله سوریه امتیازات خاص خود را بگیرند و غرب با زیرکی بر آن شده است که با گذاشتن تخم مرغ هایی در سبد مانند تخم مرغ سپر دفاعی چک و لهستان و مسائلی از این گونه در گرجستان، آبخازیا و غیره در واقع اهرم هایی را برای امتیازدهی مناسب به روسیه فراهم کند و در موقعیت مقتضی غرب نیز با دادن امتیاز در این زمینه ها تا حدودی امتیازاتی اساسی را از روسیه در این مناطق بدست آورد.

•    لذا بر این باورم که روس ها تا زمانی پیش می روند که لبه اصطکاک به لبه درگیری و منازعه با غرب ختم نشود و در نهایت، اوج درگیری روس ها با غربی ها یک جنگ سرد سومی خواهد بود که بعد از جنگ سرد اول و دوم یک شبه جنگ سرد سوم را به خود خواهد دید.

درباره آینده بحران سوریه
•    در باب آینده سوریه می توان دیدگاههای متفاوتی را بیان داشت. هم از دیدگاه اکتشافی و هم از دیدگاه هنجاری. من بر این باورم که در این زمینه چند دیدگاه اکتشافی مورد توجه قرار می گیرد و می تواند سناریوهای مختلفی باشد.

•    یک سناریو می تواند سناریویی باشد که در واقع در برگیرنده نگرش ناامیدی مستمر و مداوم از نشدن و نرسیدن خبر می دهد. به این معنا که عدم توفیق مخالفان بشار اسد در سرنگونی دولت او باقی بماند و وضعیت کنونی حفظ شود. دولت دمشق از سوی مردم سوریه حمایت شود و اوضاع این کشور سیاه نمایی گردد و در این چارچوب بازهم تحرکات سوریه به سمت یک نوع وسعت درونی بیشتر گرایش پیدا کند.

•    سناریوی بعدی سناریویی است که در آن می توان گفت اساسا آمریکا تلاش می کند که مسائل سوریه را به سمت و سویی سوق دهد که در چارچوب این مدیریت، از طریق تحرکات دیپلماتیک کوفی عنان با کمترین هزینه و بیشترین فایده به برکناری بشار اسد از سوریه و پیامدهای آن در خاورمیانه منجر شود.

•    در این سناریو بی تردید آمریکا با کمترین هزینه، فایده قابل قبول و قابل تاملی را بدست می آورد که می تواند پیامدهای مثبتی را بر له سیاست های آمریکا در خاورمیانه فراهم کند.

•    سومین سناریو و امکان وقوع آن در واقع بروز یک جنگ سرد سوم و یا شبه جنگ سرد میان کشورهای گروه متحد یعنی روسیه، چین، ایران و سوریه در برابر کشورهای متفق یعنی غرب و کشورهای منطقه ای حامی سیاست های غرب در اتحادیه عرب علیه سوریه است که این امر می تواند زمینه ساز و زمینه پرور یک فضای بسیار ملتهب در خاورمیانه و گسترش آن از منطق جغرافیایی سوریه به کشورهای همسایه چون ایران، لبنان و کشورهای دیگر منطقه چون ترکیه شود.

•    ماهیت این شبه جنگ سرد به نفوذ سیاسی برمی گردد. سوریه یک جغرافیای اقتصادی نیست بلکه یک جغرافیای استراتژیک است و تسلط بر سوریه قدرت سیاسی و گستره مانور توان سیاسی هر کدام از این جبهه ها را افزایش و زمینه ساز و زمینه پرور برتری در لایه های دیگر همچون لایه اقتصادی می شود.

•    بنده بارها گفتم که بر این باورم آینده نظم جهانی تقسیم دو قطب قدرت سرمایه داری میان غرب و شرق است که در یکسو سرمایه داری اقتدارگرا به رهبری چین را خواهیم داشت و در سوی دیگر سرمایه داری دموکراتیک با پرچم داری آمریکا را شاهد خواهیم بود.

•    نبرد سوریه و جنگ سردی که ممکن است در این کشور رخ بدهد ماهیت سیاسی به خود پیدا می کند که بیش از آنکه یک جنگ سرد باشد یک شبه جنگ سرد است که در آن افزایش سطح موفقیت هر یک از جبهه ها در سوریه باعث نفوذ سیاسی بیشتر و محدودیت آفرینی مانور قدرت در وجوه دیگر چون وجوه اقتصادی و فرهنگی برای قدرت مقابل خواهد شد.

•    همچنین باید توجه داشت که اگر امروز رژیم بشار اسد فرو بپاشد به هر ترتیب پیامدهای آن از جنبه تحرکات اسلامی و مقاومت نمی تواند مورد توجه قرار نگیرد.