بلای کاغذپاره‌ها بر سر بانک‌ها
شفافیت و فساد همیشه با هم رابطه منفی داشتند. در سال‌های گذشته تحریم‌ها (یا به قول رییس دولت سابق کاغذپاره‌ها) کاری کردند که رابطه تجاری ما و جهان با مشکلاتی روبه‌رو شود.
شفافیت و فساد همیشه با هم رابطه منفی داشتند. در سال‌های گذشته تحریم‌ها (یا به قول رییس دولت سابق کاغذپاره‌ها) کاری کردند که رابطه تجاری ما و جهان با مشکلاتی روبه‌رو شود. قطع خدمات سوییفت، تحریم بانک مرکزی و تحریم بانک‌ها و... همگی از جمله آن مشکلات بودند.
برای وضوح بیشتر این مشکلات نگاهی کنید به حجم مبادلات ما و جهان که در آخرین سال طبق اعلام گمرک ج.ا.ا بیش از 86میلیارددلار (برابر 258هزار‌میلیاردتومان) بوده، تازه این به جز ارزش نفتی است که صادر کردیم. ما با چنین حجمی از پول مواجه هستیم و جابه‌جایی این پول قطعا معمولی نیست. برای جابه‌جایی آن و داشتن رابطه تجاری با جهان، باید از خدماتی بهره برد. در کشورهایی که علیه آنها «کاغذپاره» صادر نشده باشد، عموما عمده این خدمات توسط بانک‌ها ارایه می‌شود. بانک‌ها از محل‌دادن این خدمات سودهای کلانی دارند، مشتری‌ها با دریافت این خدمات اطمینان خاطر دارند و عموم مردم هم در صورت لزوم می‌توانند شاهد و ناظر ماجرا باشند، این یعنی شفافیت.
اما در کشوری مثل ما که هشت‌سال گذشته درگیر کاغذپاره‌ها بود، وضع کمی فرق می‌کند خدمات سوییفت قطع شد، بازار داخل اما همچنان نیازمند مبادلاتی بود که سال‌ها به آن عادت کرده و نتیجه نفت صددلاری و سیاست‌های دولت نهم و دهم بود. بانک‌ها که خدمات نمی‌دادند پس باید این پول به نحو دیگری جابه‌جا می‌شد، در این شرایط صرافی‌های مطمئن و شرکت‌های تابع بانک‌ها مثل قارچ هر روز سبز شدند و اختیار ارز کشور را در دست گرفتند. اگر بانک‌ها عملیاتی انجام می‌دهند، می‌شود از طریق بررسی بیلان و نوع خدمات ارایه‌شده و... آن را عمومی کرد و کمی شفافیت ایجاد کرد، اما وقتی شما با تعداد کثیری از صرافی‌ها و افراد طرف هستید، دیگر فضا غبارآلود می‌شود.
در این فضا هم اشخاصی پیدا می‌شوند که نام خود را «سرباز اقتصادی» می‌گذارند و بررسی حساب آنها کار ساده‌ای نیست،گیریم که یکی از آنها به دام رسانه‌ها بیفتد، اما ما فقط با آن یکی آشنا هستیم. بانک‌ها هم سرگرم خرید و فروش ارز می‌شوند و با نوسانات قیمت ارز، مواردی نظیر زیان بانک صادرات یا ماجرای بانک سرمایه پیش می‌آید.
برای وضوح بیشتر این مشکلات نگاهی کنید به حجم مبادلات ما و جهان که در آخرین سال طبق اعلام گمرک ج.ا.ا بیش از 86میلیارددلار (برابر 258هزار‌میلیاردتومان) بوده، تازه این به جز ارزش نفتی است که صادر کردیم. ما با چنین حجمی از پول مواجه هستیم و جابه‌جایی این پول قطعا معمولی نیست. برای جابه‌جایی آن و داشتن رابطه تجاری با جهان، باید از خدماتی بهره برد. در کشورهایی که علیه آنها «کاغذپاره» صادر نشده باشد، عموما عمده این خدمات توسط بانک‌ها ارایه می‌شود. بانک‌ها از محل‌دادن این خدمات سودهای کلانی دارند، مشتری‌ها با دریافت این خدمات اطمینان خاطر دارند و عموم مردم هم در صورت لزوم می‌توانند شاهد و ناظر ماجرا باشند، این یعنی شفافیت.
اما در کشوری مثل ما که هشت‌سال گذشته درگیر کاغذپاره‌ها بود، وضع کمی فرق می‌کند خدمات سوییفت قطع شد، بازار داخل اما همچنان نیازمند مبادلاتی بود که سال‌ها به آن عادت کرده و نتیجه نفت صددلاری و سیاست‌های دولت نهم و دهم بود. بانک‌ها که خدمات نمی‌دادند پس باید این پول به نحو دیگری جابه‌جا می‌شد، در این شرایط صرافی‌های مطمئن و شرکت‌های تابع بانک‌ها مثل قارچ هر روز سبز شدند و اختیار ارز کشور را در دست گرفتند. اگر بانک‌ها عملیاتی انجام می‌دهند، می‌شود از طریق بررسی بیلان و نوع خدمات ارایه‌شده و... آن را عمومی کرد و کمی شفافیت ایجاد کرد، اما وقتی شما با تعداد کثیری از صرافی‌ها و افراد طرف هستید، دیگر فضا غبارآلود می‌شود.
در این فضا هم اشخاصی پیدا می‌شوند که نام خود را «سرباز اقتصادی» می‌گذارند و بررسی حساب آنها کار ساده‌ای نیست،گیریم که یکی از آنها به دام رسانه‌ها بیفتد، اما ما فقط با آن یکی آشنا هستیم. بانک‌ها هم سرگرم خرید و فروش ارز می‌شوند و با نوسانات قیمت ارز، مواردی نظیر زیان بانک صادرات یا ماجرای بانک سرمایه پیش می‌آید.
عمده نتیجه مبادلات ارزی سبز می‌شود!
جمع مبادلات ارزی 29 بانک و موسسه مالی و اعتباری کشور در سال 1387 برابر 120017میلیوندلار بوده که در سال 1388 با 55/7درصد افزایش به 129088میلیوندلار رسیده است در سال 1389 جمعا 125359میلیوندلار حجم مبادلات ارزی بانک‌ها بوده که از کاهش 88/2درصدی حجم مبادلات نسبت به سال 88 خبر می‌دهد. در سال 1390 مبادلات ارزی نسبت به سال قبل‌تر یعنی 89 کاهشی برابر 83/3درصدی داشته و به 120546میلیوندلار رسیده است. روند کاهش حجم مبادلات ارزی در سال 91 هم ادامه دارد، در این سال مجموع مبادلات ارزی بانک‌ها برابر 111205میلیوندلار بوده که نشان‌دهنده کاهش 74/7درصدی نسبت به سال قبل است.
1387: در این سال مجموعا 44647میلیوندلار اعتبارات اسنادی (lC)، 2940میلیوندلار ضمانتنامه‌های ارزی، 21037میلیوندلار خرید ارز، 21925میلیوندلار فروش ارز، 23691میلیوندلار حوالجات ارزی و 22900میلیون دلار سایر فعالیت‌های ارزی توسط 29 بانک و موسسه مالی فعال کشور انجام شده است.
1388: در سال 88 جمعا 42303میلیون دلار ال‌سی، 2978میلیوندلار ضمانتنامه، 25528میلیوندلار خرید ارز، 21662میلیوندلار فروش ارز، 32020میلیوندلار حوالجات ارزی و 19685میلیوندلار سایر فعالیت‌های ارزی جمع مبادلات ارزی بانک‌های کشور را به خود اختصاص داده است.
1389: 48559میلیوندلار اعتبارات اسنادی، 3086میلیوندلار ضمانتنامه، 15761میلیوندلار خرید ارز، 20163میلیوندلار فروش ارز، 40000میلیوندلار حوالجات ارزی و 19045میلیوندلار سایر فعالیت‌های ارزی، جمع مبادلات ارزی سال 1389 را به خود اختصاص داده است.
1390: در این سال بانک‌ها و موسسات مالی روی هم‌رفته 53874میلیوندلار اعتبارات ارزی و 3063میلیوندلار ضمانتنامه ارزی صادر کردند. 14585میلیوندلار ارز خریدند و 22907میلیوندلار ارز فروختند. 31902میلیوندلار حواله صادر کرده و 25068میلیوندلار هم سایر فعالیت‌های ارزی داشتند.
1391: سال گذشته نیز جمعا 28835میلیوندلار ال‌سی صادر شده، 2629میلیوندلار ضمانتنامه ارزی صادر شده است، 10382میلیوندلار ارز خریداری شد و 14726میلیوندلار ارز فروخته شده است. 17748میلیوندلار حوالجات ارزی و 55727میلیوندلار سایر فعالیت‌های ارزی، دیگر سرفصل‌های مبادلات ارزی در این سال بودند. طبق خوداظهاری بانک‌ها در بیلان سالانه‌شان، طی پنج‌سال گذشته به ترتیب بانک‌های: ملت (8975)، تجارت (5819)، رفاه کارگران (4960)، ملی (3180)، سامان (2908)، توسعه صادرات (1507)، پارسیان (1490)، پاسارگاد (879)، مسکن (669)، کارآفرین (635)، سپه (506)، اقتصاد نوین (490)، سرمایه (239)، شهر (230)، سینا (127)، پست بانک (117)، موسسه انصار (50)، توسعه صادرات (20) و دی (2) میلیاردریال از محل مبادلات ارزی سود کسب کردند و بانک صادرات نیز اظهار داشته که طی این پنج‌سال 480میلیاردریال از این محل زیان دیده است.
این زیان نتیجه سال 1390 است، در این سال این بانک طبق اطلاعاتی که منتشر کرده است، 2970میلیاردریال از محل مبادلات ارزی دچار زیان شده است. البته بانک سرمایه نیز در سال 87 با زیان چهارمیلیاردریالی و در سال 90 با زیان 17میلیاردریالی، بانک پارسیان در سال 88 با زیان 93میلیاردریال، بانک اقتصاد نوین در سال 88 با زیان 71میلیاردریالی نیز مواجه بودند.
بانک شهر: بدون فعالیت، صاحب سود!
متاسفانه اطلاعات ارایه‌شده توسط موسسات بعضا ناقص هستند، برای مثال در بخش مبادلات ارزی بانک شهر (جدول شماره پنج) که خود این بانک در همایش بانکداری اسلامی منتشر کرده است، هیچ مبادله‌ای وجود ندارد و تمامی بخش‌ها برابر صفر ذکر شدند، اما در بیلان مالی این بانک در بخش درآمدهای غیرمشاع ذیل ردیف نتیجه مبادلات ارزی در سال 1391 سود 230میلیاردریالی درج شده است، اگرچه در مقایسه با سایر درآمد‌ها این رقم چندان پراهمیت نمی‌نماید، اما به نظر می‌رسد یک بانک در ارایه آمار و ارقام باید دقت بیشتری به خرج دهد تا راه هرگونه سوءتفاهم از بین برود.
66درصد مبادلات تجاری در ابهام
در اینجا یک مقایسه ساده انجام خواهیم داد. برای واردات و صادرات (در ایران به جز صادرات نفتی که حجم بسیار بزرگی را در مبادلات تجاری به خود اختصاص می‌دهد) یا به ال‌سی، یا ضمانتنامه یا حواله نیاز است. جمع حجم خدمات ارایه‌شده در این سه فصل توسط بانک‌ها و موسسات کشور در سال‌های 1387، 1388، 1389، 1390 و 1391 به ترتیب عبارت است از: 53، 61، 69، 57 و 30میلیارددلار. از دیگر سو جمع واردات و صادرات غیرنفتی ما طبق اطلاعات ارایه‌شده توسط گمرک ج.ا.ا در همین سال‌ها به ترتیب عبارت است از: 74، 77، 91، 96 و 86میلیارددلار. به عبارتی در سال‌های 87 تا 91 کل خدمات ارزی مورد نیاز مبادلات تجاری توسط کل بانک‌ها و موسسات مالی اعتباری معتبر کشور به ترتیب: 71، 79، 76، 59 و 34درصد ارزش مبادلات تجاری کشور بوده است.
این یعنی با همین اطلاعات ناقص و نصفه‌ونیمه، چیزی حدود 66درصد مبادلات تجاری ما در آخرین سال مورد ذکر در این گزارش، توسط منابعی جز بانک‌ها تامین شده‌اند. این موضوع زمانی که بدانیم هر بانک کشور هم‌اکنون شرکت‌های صرافی وابسته به خود دارد و طرف‌های معامله در خارج از کشور برای خود ایجاد کرده پر بیراه هم نیست.
این یعنی با همین اطلاعات ناقص و نصفه‌ونیمه، چیزی حدود 66درصد مبادلات تجاری ما در آخرین سال مورد ذکر در این گزارش، توسط منابعی جز بانک‌ها تامین شده‌اند. این موضوع زمانی که بدانیم هر بانک کشور هم‌اکنون شرکت‌های صرافی وابسته به خود دارد و طرف‌های معامله در خارج از کشور برای خود ایجاد کرده پر بیراه هم نیست.
این عدم‌اطلاع شفافیت را از بین برده و خود زمینه و بستر مناسب برای ایجاد فساد را فراهم می‌کند. در این شرایط باید به امانتداری این منابع یا محافل امیدوار بود و چاره‌ای دیگر نیست. یعنی کاغذپاره‌ها، خود بستر لازم ایجاد فساد را فراهم کردند.
برای دیدن در ابعاد بزرگ‌تر کلیک کنید.
برای دیدن در ابعاد بزرگ‌تر کلیک کنید.
