حناچی؛ نخستین شهردار غیرسیاسی تهران در انتظار حکم
شهریاران سیاسی پایتخت!

محمد توسلی نخستین شهردار تهران بعد از انقلاب عضو نهضت آزادی بود. نبی حبیبی که پنج سال شهردار تهران در دهه ۶۰ بود، عضو حزب مؤتلفه بود. غلامحسین کرباسچی از حزب کارگزاران آمد و ۹ سال شهردار تهران ماند، محمود احمدینژاد اصولگرایی بود که حزب آبادگران ایران اسلامی از جریانهای نواصولگرایی او را به بهشت و از آنجا به پاستور رساند. اگرچه عمر شهرداری احمدینژاد کوتاه و دو سال بود، اما عاقبتبهخیری برایش داشت.


محمد توسلی، عضو نهضت آزادی، نخستین شهردار تهران بود که از سوی دولت موقت منصوب شده بود. در نهایت همه عوارض دولت موقت گریبان نخستین شهردار تهران را هم گرفت. بازرگان باید کشوری را اداره میکرد که مدعی زیاد داشت، این اتفاق بعینه برای توسلی هم افتاده بود. او هم متهم بود که تهران را طاغوتی و لیبرالی اداره میکند.

مثلا خلخالی گفته بود که وضعیت شهرداری تهران از زمان طاغوت بدتر است و به همه شرکتهای مسافربری اخطار داده بود از تهران بروند والا طبق مقررات با آنها رفتار میشود. خلخالی معتقد بود: «آقای توسلی شهردار عمق انقلاب را درک نکرده است».
اتهامات دیگری هم بعدها متوجه توسلی شد. مثلا هیئتی تحت عنوان بررسی شکنجه، مواردی را درباره دادگاه انقلاب مستقر در شهرداری دوران توسلی مطرح و ادعا کرده بود که مقامات قضائی دادسرا را شهردار انتخاب کرده بود. توسلی در جوابیهای که برای روزنامه انقلاب اسلامی نوشت، همه این ادعاها را رد کرد و گفت: اصلا شهرداری نقشی در تعیین اعضای دادگاههای انقلاب نداشته است.
سال ٦٢ نبی حبیبی، عضو مؤتلفه، شهردار شد. وزیر کشور ناطق نوری بود و یک سال بعد انتخابات مجلس برگزار شد. دوران شهرداری حبیبی مقارن با مجلس دوم بود. مؤتلفه از تهران، بادامچیان را روانه مجلس کرده بود و حبیبالله عسگراولادی هم وزیر بازرگانی بود. آن سالها اوج حضور مؤتلفه در سیاست بود.

سال ٦٨ کرباسچی از صندلی استانداری اصفهان یکراست بر صندلی شهرداری تهران نشست. عبدالله نوری همشهری او وزیر کشور هاشمی شده بود. عطریانفر معاون سیاسی وزیر کشور هم پادرمیانی کرده بود و دست آخر هاشمی به کرباسچی میگوید که بیاید و همان روشی را که در اصفهان اجرا کرده، در تهران هم اجرا کند. نوری به جناح چپ تعلق داشت و عطریانفر به مشی اعتدالی هاشمی نزدیکتر بود؛ اما مشی کرباسچی در تهران کاملا با نگاه توسعهگرای هاشمی هماهنگ بود.
بحث جانشین کرباسچی که مطرح شد، اینبار دیگر نهادی تحت عنوان «شورای شهر» بود که باید تصمیم میگرفت. شورا یک فهرست ٧٠نفره تهیه کرده بود که عمده آنها سیاسی بودند. از عطریانفر تا عزتالله سحابی. درنهایت قرعه به نام الویری، عضو سازمان مجاهدین انقلاب افتاد.
دوران شهرداری الویری مقارن بود با نخستین دوره شورای شهر که از قضا همگی هم اصلاحطلب بودند؛ دورهای که پر از درگیری بود و صداوسیما هم آتشبیار معرکه. در نهایت الویریِ سازمان مجاهدین انقلاب استیضاح و برکنار شد و ملکمدنیِ نزدیک به کرباسچی بهجای او نشست. با تمامشدن عمر شورای شهر اول و آمدن اصولگرایان، احمدینژاد به مقام شهرداری تهران رسید. هنوز یک سال از آمدنش به ساختمان بلدیه نگذشته بود که سایت رویداد در مطلبی به نقل از منابع نزدیک به شوراهای هماهنگی نیروهای انقلاب نوشت: «برخی... میکوشند نظر مقامات عالی کشور را به کاندیداتوری احمدینژاد، شهردار تهران، جلب کنند و افرادی نظیر علی لاریجانی، علیاکبر ولایتی و حسن روحانی را از عرصه خارج کنند».

عبدالله رمضانزاده، سخنگوی وقت دولت، بعدا درباره شکست اصلاحطلبان در انتخابات سال ٨٤ گفت: ما از صداوسیما شکست خوردیم. مثال معروفی هم در مقایسه رفتار جناحی صداوسیما داشت و میگفت: یک روز آقای دکتر عارف برای افتتاح کارخانه توربینسازی نیروگاهی رفتند. این اتفاق جزء کارهای بزرگی بود که در دولت اصلاحات انجام و توربینسازی در ایران بومی شد. همان روز آقای احمدینژاد پل هوایی میدان هفتتیر را افتتاح کردند.
دوران کوتاه ریاست احمدینژاد بر شهرداری تهران مملو از درگیریهای سیاسی با دولت وقت بود؛ از کنایههای ترافیکی و دعوا بر سر انتقال نمایشگاه بینالمللی تهران تا مونوریل از چمران به خارج از شهر.
احمدینژاد که رئیسجمهور شد، صندلیاش به رقیب ناکامش در انتخابات ۸۴ رسید. رقیبی که ۱۲ سال بر صندلی پاستور تکیه زد. تهران ۱۲ سال در دست اصولگرایان باقی ماند و قالیباف فرصت کرد تا بدنه شهرداری را از اصولگرایان پر کند؛ تاجاییکه وقتی بالاخره اصلاحطلبان به شهرداری راه یافتند، چندان امکانی برای مانور پیدا نکردند.
مثال معروفی میان کارکنان شهرداری زبانزد بود که «اگر همه کارمندان شهرداری به او رأی میدادند، آرای قالیباف بیش از اینی بود که تابهحال داشته است». حرکات درون دستگاه شهرداری تهران را در سال آخر منتهی به انتخابات میتوان اینگونه رصد کرد؛ او چهار معاون خود را در این سال جابهجا کرد.

شورای شهر که به اصلاحطلبان رسید، از میان گزینههای مختلف که آنها هم عمدتا سیاسی بودند، قرعه به نام محمدعلی نجفی افتاد. وزیر سابق آموزشوپرورش، علوم و همچنین عضو نخستین دوره شورای شهر تهران. نجفی یکی از سه وزیر پیشنهادی کابینه حسن روحانی بود که باوجوداینکه موافقت نیمی از مجلس را جلب کرده بود، با اختلاف یک رأی از مجموع ۲۸۴ رأی موفق به حضور در وزارت آموزشوپرورش نشد.