چشم انداز رویکرد رسانهای طالبان
پس از فروپاشی حکومت جمهوری در تابستان ۱۴۰۰ بسیاری از رسانه‌ها مجبور به تعطیلی دفاتر خود شدند، نیمی از رسانه‌ها به دلیل وضعیت بد اقتصادی مسدود، تعداد زیادی از کارمندان رسانه ها بیکار و بسیاری از روزنامه نگاران افغانستان را ترک کردند.
فرزاد رمضانی بونش؛ ر سانه در افغانستان دارا ی تار یخ ۱۵۰ ساله است. شکوفا یی رسانه‌ا ی در افغانستان میان سال‌ها ی ۲۰۰۱-۲۰۲۱ و حمایت و توسعه سیستم رسانه‌ها توسط کارگزاران بین‌المللی و ملی ، بخش مهمی از برنامه بازساز ی افغانستان ، « ملت‌ساز ی » و تقویت «هویت و وحدت ملی » بود.
لذا توسعه رسانه‌ها در افغانستان» از سال ۲۰۰۲ بد ین سو، با حمایت بین‌المللی ، قوانین رسانه‌ا ی و گسترش سریع نهاد‌ها حمایت شد .
قانون اساسی افغانستان (مصوبه ۲۰۰۴) آزاد ی ها ی حقوقی به رسانه‌ها داد و آزاد ی رسانه‌ها را به رسمیت شناخت تا در چارچوب ارزش‌ها در افغانستان گسترده شو ند .
چنانچه افغانستان صاحب سیستم رسانهای مختلط مرکب از رسانه‌ها ی دولتی و خصوصی -تجار ی شد و ۱۷۵ ا یستگاه رادیو و تا پیش از سال ۱۴۰۰ دارا ی بیشترین مخاطب بود . در واقع رسانه‌ها از نظر کمی و کیفی به گونه چشمگیر رشد کرد و نقش مهمی در بالندگی ، ارتقا ی فکر ی جامعه ، انعکاس صدا ی مردم و فرهنگ‌ساز ی در کشور داشت.
رویکرد رسانه ای طالبان
پس از فروپاشی حکومت جمهور ی در تابستان ۱۴۰۰ بسیاری از رسانه‌ها مجبور به تعطیلی دفاتر خود شدند ، نیمی از رسانه‌ها به دلیل وضعیت بد اقتصاد ی مسدو د، تعداد ز یادی از کارمندان رسانه ها بیکار و بسیاری از روزنامه نگاران افغانستان را ترک کردند .
طالبان با ورود به کابل، رویکردها و اصلاحاتی مستقیم و غیر مستقیم چند مرحله‌ای در رسانه‌ها اعمال کردند. طبق گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان طالبان در سال‌ها ی اول و دوم زمامدار ی آنها ، حداقل۱۴ دستورالعمل چون ممنوعیت نشر فیلم و سریال های خارجی ( حتی با محتوا ی اسلامی یا ایرانی) ، منع زنان و… را به رسانه‌ها و خبرنگاران ابلاغ کرد ند. بعد از آن نیز طالبان حداقل چند دستورالعمل تازه ی رسانه‌ا ی در کنار چگونگی استفاده از زبان و کاربرد واژه‌ها، جلوگیری از کاربرد واژه‌ها ی «ایرانی » را پیگیری کرده‌اند.
در سه سال گذشته مقام‌ها ی طالبان از شبکه‌ها ی اجتماعی ا ستفاده کرده و در رسانه‌ها ی تصو یری نیز حضور دارند . از این دید رسانه یک ضرورت اجتماعی است و با ید به فعالیت خود ادامه دهد . اما آنها رویکردها و اهدافی چون جهانی شد ن رسانه‌ها ی خود ، مقابله با رسانه‌ها ی معاند ، نشر دستاوردها و پیشرفت ها ی نظام راهبردی را مد نظر دارند.
چنانچه اخیرا مرکز رسانه‌ا ی طالبان در قندهار اعلام کرده است جهان به «جنگ تبلیغاتی » علیه آنان رو آورده و خبرنگاران را به «نیروی دفاعی » افغانستان تشبیه کرده است .
از دید طالبان در بعد سیاسی رسانه‌ها باید با در نظرداشت اصول شرعی و منافع ملی کشور فعالیت کنند و در برابر رسانه‌ها ی غربی ا یستادگی کرده و برا ی حفظ فرهنگ، سنت‌ها و زبان کشور تلاش کند .
در یک سال گذشته نیز طالبان رویکرد کنترل را ادامه داده و در شمار ی از استان ها نشر برخی تلو یزیون‌های محلی را متوقف کرده و این رسانه‌ها را وادار کرده اند که به رادیو تبد یل شوند .
تعلیق فعالیت تلو یزیون «نور» متعلق به صلاح الد ین ربانی ، و «بر یا » متعلق به گلبدین حکمتیار ، از سو ی طالبان در بهار امسال بیشتر به « ناد یده گرفتن ارزش‌ها ی ملی و اسلامی و دامن زدن به تعصب قومی ، زبانی » گام مهمی در رویکرد امنیتی-داخلی و یکدست کردن رسانه‌ها در افغانستان بود.
در بعد حقوقی نیز هر چند چارچوب حقوقی رسانه‌ها در افغانستان، از سال ۲۰۰۸ و نقش مهمی سه نهاد شورای عالی رسانه‌ها، کمیسیون رسانه‌های هم‌گانی و کمیسیون رادیو تلویزیون ملی افغانستان به‌عنوان تنظیم‌کننده سیاست‌های رسانهای در روی کاغذ وجود دارد.
به عبارتی قانون رسانه‌ها ی افغانستان دوره جمهوری از دید وزارت اطلاعات و فرهنگ با شر یعت و اصول امارت اسلامی همخوانی دارد و با تغییرات کوچک، به زود ی در اختیار رسانه‌ها قرار خواهد گرفت . با این حال قانون رسانه‌ها یکبار با مخالفت رهبر طالبان روبرو شده است و احتمالا با اصلاحات گسترده ای روبرو خواهد شد .
در بعد مذهبی و ایدئولوژیک نیز اجازه فعالیت رسانه‌ها براساس سه اصل «رعایت منافع ملی ، اصول شرعی و فرهنگ افغانستان» مد نظر است .
در این رویکرد در تابستان اخیر ، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان مجموعه قوانینی را منتشر کرد که بر رسانه‌ها تاثیر گذاشت . ماده ۱۷ ا ین قوانین انتشار تصاو یر موجودات زنده را ممنوع کرد . در این بین سخنگو ی این وزارت‌خانه اخیرا گفت که به رسانه‌ها ی دولتی در استان ها ی تخار، میدان وردک و قندهار توصیه شده که از پخش و نما یش روح دار با هدف «تبعیت از قوانین اخلاقی » وضع شده و ملاحظات "علمی و شرعی " رهبر خوددار ی کنند .
به نظر می‌رسد این قانون با گذر از مخالفت های داخلی به گونه ٔ تدریجی اجرا شود . چنانچه طالبان در شمار ی از استان ها به مسوولان تلو یزیون ها ی خصوصی دو ماه مهلت داده تا نشر را صوتی کنند .
همچنین باید در نظر داشت که طالبان در جهت راهبردها ، اهداف و اصلاحات رسانه ای خویش تلاش می‌کند رسانه‌ها یا مطابق سیاست طالبان فعالیت کنند یا مجوز فعالیت ها را به حالت تعلیق در می آورد .
رویکرد مخالفان و چشم انداز
محدود یت‌های طالبان بر رسانه‌ها و خبرنگاران، واکنش‌ها ی ز یاد داخلی و خارجی را به دنبال داشته اس ت. اخیرا مرکز خبرنگاران افغانستان (AFJC) در گزارشی اعلام کرد محدود یت ها بر خبرنگاران و رسانه‌ها در افغانستان ز یر نظر طالبان به‌گونه کم‌سابقه افزایش یافته و وضعیت رسانه‌ها و خبرنگاران بدتر شده است .
برخی منتقدان و اپوزسیون خارج افغانستان معتقدند رسانه‌ها ی فعال در داخل افغانستان چون شبکه «طلوع نیوز » عملا به دستگاه تبلیغات طالبان تبدیل شده اند .
هر چند طالبان همواره گفته است که از فعالیت رسانه‌ها بر اساس منافع ملی حما یت می کنند . اما مخالفان معتقدند آنها تلاش می کند با سخت‌ترین محدود یت ها بر رسانه‌ها فشار آورده و با رویکردهایی چون عدم پوشش رو ی دادها ی جبهه‌های مخالف طالبان ، سانسور رسانه‌ا ی نوعی نگاه امنیتی به رسانه حاکم کند.
طالبان در شهريور ۱۴۰۳ اظهار داشت در حال حاضر حدود ۳۷۰ رسانه مختلف در افغانستان فعال هستند . اخیرا طالبان، اخبار مربوط به تعطیل شدن رسانه‌ها در افغانستان را شا یعات خواند . ا ما با وجود عدم صدور هیچ فرمانی دربار ۀ ممنوعیت کلی فعالیت رسانه‌ها و عدم اعلام قانون دقیق رسانه‌ها ، مقامات همچنان تردیدهایی را در مورد وضع محدود یت ها تازه و چشم انداز آتی رسانه‌ها ایجاد کرده است.
در این حال هر چند هنوز همه جناح‌های طالبان در مورد قانون موسوم به «قانون امر به معروف و نهی از منکر» طالبان همسو نیستند ، اما چنانچه رویکرد ایدئولوژیک ، سنتی و پشتون والی مقامات فرهنگی و سیاسی در جایگاه مهمتری قرار گیرد ، روند همسوسازی و کنترل بیشتر رسانه ها مد نظر خواهد بود و بسیاری از رسانه‌ها و شبکه‌ها ی تلو یزیونی خصوصی در خطر تعطیل قرار می‌گیرد.
