بازسازی سوریه یا توازن جدید قدرت در منطقه خلیج فارس؟

فرارو-تصمیم آمریکا برای رفع تحریم‌ها علیه سوریه، که توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در تاریخ ۱۳ مه ۲۰۲۵ (۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۴) طی سفر به عربستان سعودی اعلام شد، نقطه عطفی در سیاست خارجی آمریکا نسبت به دولت جدید سوریه به رهبری احمد الشرع (معروف به ابومحمد الجولانی) است. این تصمیم، که از دید تحلیلگران حوزه سیاست خارجی، به درخواست عربستان سعودی انجام شده، با هدف حمایت از ثبات و بازسازی اقتصادی سوریه پس از بیش از یک دهه جنگ داخلی است.

به گزارش فرارو، رفع تحریم‌های آمریکا، که از سال ۱۹۷۹ اعمال شده و با قانون سزار در سال ۲۰۱۹ تشدید شده بود، فرصت‌های اقتصادی و انسانی مهمی برای سوریه به عنوان کشوری فراهم می کند که با شرایط وخیمی مواجه است.

بر اساس گزارش دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل (OCHA)، ۱۲.۹ میلیون سوری با ناامنی غذایی شدیدی مواجهند و این در حالیست که در برخی نقاط سوریه قطعی برق و مشکلات معیشتی نیز وجود دارد.

رفع تحریم‌ها، همراه با مجوز عمومی شش‌ماهه وزارت خزانه‌داری آمریکا، امکان انجام معاملات با نهادهای حکومتی سوریه و حمایت از فعالیت‌های مرتبط با انرژی، از جمله تأمین نفت و گاز طبیعی را فراهم می‌کند. افزون بر همه این ها این اقدام با تبعات مثبت دیگری برای سوریه همراه خواهد شد:

بهبود دسترسی به خدمات اساسی و بازسازی و احیای اقتصادی

حل مشکل تحریم ها، مجوز عمومی تأمین برق و سوخت را تسهیل می‌کند، که برای رفع کمبود انرژی در سوریه حیاتی است. به عنوان مثال، طرح قطر برای تأمین گاز طبیعی از طریق اردن، که اخیرا، مورد تأیید واشنگتن قرار گرفته، می‌تواند دسترسی به برق را افزایش دهد و خدمات ضروری مانند بیمارستان‌ها و تصفیه‌خانه‌های آب را پشتیبانی کند.

یک نکته مهم دیگر، بازسازی سوریه است که به ۲۵۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار نیاز دارد، مبلغی که دولت موقت بدون کمک خارجی قادر به تأمین آن نیست. با لغو تحریم ها و تعهد عربستان سعودی برای پرداخت بدهی‌های سوریه به بانک جهانی، راه را برای دریافت کمک‌های مالی برای بازسازی زیرساخت‌ها و خدمات عمومی هموار می‌کند. همچنین رفع تحریم‌ها موانع قانونی برای سرمایه‌گذاری کشورهای خلیج فارس و سازمان‌های بین‌المللی را در بخش‌هایی مانند بهداشت، آموزش و حمل‌ونقل را برمی‌دارد.همه این ها شاید بتواند تغییراتی در وضعیت آوارگان سوزی نیز داشته باشد.

بازگشت پناهجویان و تسهیل ارسال کمک‌های بشردوستانه

سوریه تا سال 2024،  ۵.۶ میلیون پناهجوی سوری در خارج و ۶.۷ میلیون آواره داخلی (بر اساس داده‌های سازمان ملل) ثبت کرده است. بنا بر بررسی های نهادهای حقوق بشری، وضعیت وخیم اقتصادی مانع بازگشت اغلب مهاجران، به میهنشان است. رفع تحریم‌ها و بهبود شرایط زندگی می‌تواند بازگشت پناهجویان را تشویق کند به سوریه بازگشته و فشار بر کشورهای میزبان مانند ترکیه، اردن و لبنان را کاهش دهد.

تا کنون بیشتر سازمان های حقوق بشری و امدادرسان بین المللی، به دلیل ترس از نقض قوانین آمریکا، امکان همکاری با حاکمیت سوریه را نداشتند. معافیت سوریه از تحریم های  آمریکا به نهادهای مختلف امکان کمک برای بازسازی ویرانه ها و کمک به خانواده هایی را می دهد که نیاز به حمایت دارند.اگرچه همه این اطلاعات نوید بخش یا شاید امیدوار کننده به نظر برسد اما شرایط پیچیده تر از لغو تحریم ها است و باید دید دولت حاکم در سوریه تصمیم دارد در ادامه چه رفتاری نشان دهد.

چشم‌انداز تحریرالشام در اتحادیه عرب

به قدرت رسیدن تحریرالشام در سوریه، این گروه را به رهبری بالفعل سوریه تبدیل کرده، اما پیشینه اعضای تحریرالشام به عنوان شاخه سابق القاعده ، پرسشهایی درباره چگونگی پذیرش آنان در لیگ کشورهای عرب یا همان اتحادیه عرب منطقه ایجاد می کند.  در اتحادیه عرب، متشکل از ۲۲ کشور عضو، سال گذشته میلادی، عضویت سوریه را پس از ۱۲ سال تعلیق بازگرداند تا با اسد تعامل کند. با سقوط اسد، جولانی به دنبال کسب مشروعیت از طریق تعامل با کشورهای خلیج فارس مانند عربستان، قطر و امارات است. فشار عربستان برای رفع تحریم‌های آمریکا و طرح بازپرداخت بدهی‌های سوریه نشانه حمایت قوی از دولت جولانی است. امارات و اردن نیز، تمایل به تعامل با تحریرالشام را در صورت همسویی با منافع منطقه‌ای نشان می‌دهند.

البته اگرچه حمایت کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، شانس تحریرالشام را افزایش می‌دهد، اما نقش غالب ترکیه به عنوان حامی تحریرالشام و ارتش ملی سوریه (SNA) ممکن است با واکنش منفی کشورهایی مانند اردن، که از جاه‌طلبی‌های نئوعثمانی ترکیه نگران‌اند، مواجه شود. توانایی تحریرالشام در مدیریت این پویایی‌ها و ارائه حکمرانی مؤثر جایگاه بلندمدت آن در اتحادیه عرب را تعیین خواهد کرد.

سیاست های آمریکا در قبال جولانی

دیدار اخیر ترامپ و جولانی، از دید برخی تحلیلگران منطقه، یک نقطه عطف دیپلماتیک است. تصمیم آمریکا برای لغو جایزه ۱۰ میلیون دلاری برای دستگیری جولانی در تابستان سال گذشته میلادی،  را شاید بتوان گام نخست این بهبود روابط دانست. تصمیم ترامپ برای کاهش تحریم‌ها و دیدار با جولانی، به تعبیر کارشناسان منطقه ای، نشان‌دهنده رویکردی عمل‌گرایانه و معامله‌محور است که ثبات منطقه‌ای و معاملات اقتصادی را بر ملاحظات ایدئولوژیک ترجیح می‌دهد. رویترز گزارش می‌دهد که تصمیم ترامپ تحت تأثیر ولیعهد عربستان بود که قرارداد سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری را تضمین کرد .

اما اگرچه این دیدار جایگاه جهانی جولانی را ارتقا می‌دهد و به بازسازی تصویر او به عنوان یک سیاستمدار کمک می‌کند ، این اقدام خطر ایجاد تنش با اسرائیل را افزایش می دهد. واشنگتن‌پست در گزارشی در این باره اشاره می‌کند که این موضوع ترامپ را در تقابل با متحد کلیدی خود قرار می‌دهد و می‌تواند اتحادهای منطقه‌ای را پیچیده کند.

با وجود همه این ها با توجه به سوابق تیره و تار جولانی، باید دید قرار است وی، چه استفاده ای از این تصمیم گیری های جدید داشته باشد و آیا می تواند متضمن آینده روابط خود با ترامپ و اتحادیه  عرب باشد یا خیر؟