مذاکرات هسته‌ای در تنگنای بی‌اعتمادی؛
ایران، اروپا و آمریکا؛ آیا «مذاکره» خواهد شد؟
حملات آمریکا و اسرائیل گرچه برنامه هسته‌ای ایران را کند کرده‌اند، اما نتوانسته‌اند زیرساخت‌های هسته ای را نابود کنند. اروپا همچنان بر گفت‌وگو با تهران تأکید دارد، اما فضای سیاسی بسته و بی‌ثباتی سیاست‌های آمریکا، روند مذاکرات را دشوار کرده است. دیپلمات‌ها هشدار می‌دهند بدون توافق جدید، کنترل بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران غیرممکن خواهد بود؛ در حالی که تهران همکاری با آژانس را کاهش داده و اختلافات درباره برنامه موشکی نیز پابرجاست.
فرارو- الن فرانسیس رئیس دفتر بروکسل در روزنامه واشنگتن پست.
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه واشنگتن پست، تحلیل‌های اولیه در پایتخت‌های اروپایی حاکی از آن است که هرچند حملات نظامی آمریکا توانسته‌اند حرکت برنامه هسته‌ای ایران را کند کنند، اما برخلاف ادعاهای دونالد ترامپ، این ضربات منجر به انهدام کامل زیرساخت‌های هسته ای ایران نشده است. آنچه مقامات اروپایی را بیش از آسیب‌های فنی نگران می‌کند، بر باد رفتن امید به احیای یک توافق تازه با تهران در آینده‌ای نزدیک است.
دیپلماسی در سایه جنگ؛ چرا اروپا هنوز معتقد به گفت‌وگو با تهران است؟
به باور دیپلمات‌های اروپایی، تنها مسیر قابل‌اعتماد برای مهار فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی، تداوم گفت‌وگو و راهکارهای دیپلماتیک است؛ مسیری که پس از حملات اسرائیل و آمریکا، به‌مراتب دشوارتر و پیچیده‌تر از گذشته شده است. اروپایی‌ها معتقدند این عملیات نظامی، انگیزه‌های تازه‌ای برای رهبران ایران به‌وجود آورده تا مسیر اتمی خود را به شکلی پنهانی‌تر و دور از چشم جامعه جهانی ادامه دهند.
در این فضا، دونالد ترامپ طی روزهای اخیر با موضع‌گیری صریح اعلام کرد: «هیچ برنامه‌ای برای ایران ندارم» و حاضر به مذاکره با تهران نیست؛ استدلال او این بود که «زیرساخت‌های هسته‌ای ایران به‌طور کامل نابود شده‌اند». این موضع‌گیری در حالی است که او تنها چند روز پیش‌تر، از احتمال آغاز مذاکرات جدید با ایران در همین هفته سخن گفته بود.
سه دیپلمات اروپایی، که نخواستند نام‌شان فاش شود، بر پایه گزارش‌های محرمانه امنیتی تأکید کرده‌اند که حملات اخیر، فضای سیاسی در ایران را به شدت بسته و سرد کرده و حتی ممکن است این پیام را به نظام ایران مخابره کند که تنها مسیر بازدارندگی واقعی، حرکت به سمت توسعه توانمندی ساخت سلاح هسته‌ای است.
با وجود چنین شرایط مبهم و نامساعدی، دیپلمات‌های اروپایی همچنان امید خود را برای از سرگیری گفت‌وگوها با تهران از دست نداده‌اند. آنان بر این باورند که حملات نظامی اخیر، جمهوری اسلامی را در موقعیتی آسیب‌پذیر قرار داده و شاید همین آتش‌بس شکننده، فرصتی هرچند محدود برای آغاز دوباره مذاکرات باشد. با این حال، مقامات اروپا نیز اذعان دارند که بازگرداندن ایران و آمریکا به میز گفت‌وگو و تحقق توافقی جامع و چندجانبه با مشارکت قدرت‌های بزرگ جهانی، چالشی سهمگین و کاری بس دشوار خواهد بود.
رقص دیپلماتیک با ترامپ؛ اروپا در دام بی‌ثباتی سیاست‌های آمریکا
در میان بی‌ثباتی رفتاری دونالد ترامپ و تمایل همیشگی‌اش به رقم‌زدن توافق‌های ناگهانی، دیپلمات‌های اروپایی به خوبی دریافته‌اند که مواضع رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند هر لحظه تغییر کند. با این حال، حتی اگر ترامپ مجدداً برای مذاکره با تهران پیش‌قدم شود، این نگرانی جدی در اروپا وجود دارد که بار دیگر آن ها کنار گذاشته شوند و فرآیند دیپلماتیک خارج از کنترل آنها پیش برود. هنوز مشخص نیست که رهبران اروپا تا چه اندازه توان تأثیرگذاری بر تصمیمات فردی ترامپ را دارند؛ فردی که تنها یک ماه پیش، بدون هماهنگی با شرکای سنتی، همدست عملیات نظامی اسرائیل شد و بعد نیز به‌تنهایی آتش‌بس را اعلام کرد.
از منظر تهران، برداشته‌شدن بخشی از تحریم‌ها یا تخفیف فشارهای اقتصادی، می‌تواند انگیزه‌ای برای حرکت به سمت یک توافق پایدار ایجاد کند. با این حال، سران اروپایی خوب می‌دانند که قادر نیستند به ایران اطمینان بدهند که ایالات متحده یا اسرائیل در آینده از اقدام نظامی یک‌جانبه دست خواهند کشید. مقامات اروپا می‌گویند پس از بمباران گسترده اسرائیل که مسیر مذاکرات آغازشده توسط ترامپ را به هم زد و سپس فرمان حمله هوایی آمریکا به سه سایت اتمی ایران صادر شد، محاسبات مقامات تهران تغییر جدی کرده است.
میشل دوکلو، دیپلمات سابق فرانسه و تحلیلگر ارشد اندیشکده «مونتنی» در پاریس، اعتقاد دارد اکنون بیش از همیشه امکان دارد رهبران جمهوری اسلامی به شکلی پنهان مسیر تولید تسلیحات هسته‌ای را دنبال کنند. او همچنین بر این باور است که تمایل تهران برای بازگشت به مذاکرات، به توازن تازه قدرت در ساختار حاکمیتی ایران و همین‌طور منافع اقتصادی احتمالی توافق با آمریکا وابسته خواهد بود.
در سوی دیگر معادله، دوکلو پیش‌بینی می‌کند که ترامپ نیز در نهایت به این نتیجه خواهد رسید که باوجود اقدامات اخیر، هنوز موفق به از بین بردن کامل ظرفیت هسته‌ای ایران نشده است و شاید ناگزیر شود به گزینه مذاکره دوباره فکر کند. با این وجود، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، از احتمال احیای مذاکرات در آینده نزدیک ابراز تردید کرد. او تأکید داشت که جمهوری اسلامی برای تصمیم‌گیری به زمان بیشتری نیاز دارد و از ایالات متحده خواست که تعهد دهد در روند گفت‌وگوها دست به حمله مجدد نزند. عراقچی در گفت‌وگو با شبکه سی‌بی‌اس تصریح کرد: «بعید می‌دانم مذاکرات به این زودی آغاز شود»، هرچند خاطرنشان کرد که درهای دیپلماسی هیچ‌گاه به طور کامل بسته نیست.
بازی هسته‌ای پس از فردو و نطنز
جمهوری اسلامی ایران همواره بر ماهیت غیرنظامی و صلح‌آمیز فعالیت‌های هسته‌ای خود پافشاری کرده است. بر اساس توافق برجام که در سال ۲۰۱۵ با میانجی‌گری دولت اوباما و حضور قدرت‌های اروپایی، روسیه و چین به امضا رسید، ایران متعهد شد از تلاش برای تولید سلاح اتمی فاصله بگیرد. اما با خروج ناگهانی دولت ترامپ از این توافق، اروپا در میدان حفظ برجام تنها ماند.
یکی از دیپلمات‌های ارشد اروپایی تصریح می‌کند که چارچوب هرگونه مذاکرات جدید، به شکل جدی به برآورد میزان خسارت واردشده به زیرساخت‌های هسته ای ایران و ارزیابی ظرفیت باقی‌مانده این کشور وابسته خواهد بود؛ امری که مستلزم زمان و بررسی‌های دقیق‌تری است. طبق گزارش‌های اولیه، حملات اخیر آمریکا به مراکز کلیدی همچون فردو، نطنز و سایت هسته‌ای اصفهان، آسیب‌های چشمگیری وارد کرده، اما هنوز نتوانسته کل پروژه هسته‌ای ایران را به طور کامل از کار بیندازد.
کارشناسان معتقدند این حملات زیرساخت هسته‌ای ایران را به شدت تخریب کرده است، هرچند هنوز اختلاف نظرهایی درباره حجم دقیق خسارت و مدت لازم برای بازسازی وجود دارد. ارزیابی‌های اولیه اروپایی‌ها حکایت از آن دارد که تهران احتمالاً پیش از حملات، بخش مهمی از ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را جابه‌جا کرده بود.
مقام‌های اروپایی هشدار داده‌اند که ایران نباید از پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی خارج شود یا بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اخراج کند. این در حالی است که تهران طی روزهای اخیر برخی همکاری‌های فنی با آژانس را به حالت تعلیق درآورده است؛ هرچند رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، تأکید کرده که تا این لحظه هیچ یک از بازرسان این نهاد از ایران اخراج نشده‌اند. همچنین از آغاز حملات اسرائیل به ایران در ماه گذشته، مأموران آژانس اجازه حضور فیزیکی در تأسیسات اتمی ایران را نداشته‌اند.
شکست دیپلماسی اروپا؛ چرا گفت‌وگوهای ژنو به نتیجه نرسید؟
یکی از دیپلمات‌های اروپایی بر این باور است که اقدام اخیر ایران در کاهش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به احتمال زیاد تلاشی برای افزایش اهرم فشار در مذاکرات آینده است. به گفته او، موضع ایالات متحده درباره چگونگی تعامل با تهران همچنان در ابهام و چندگانگی باقی مانده. این مقام اروپایی تصریح می‌کند: «در حال حاضر، باید منتظر بمانیم تا ببینیم تحولات آتی در تهران و واشنگتن چگونه رقم می‌خورد.»
در حالی که اروپایی‌ها اعلام کرده‌اند فارغ از رویکرد واشنگتن، مسیر گفت‌وگو با ایران را باز نگه می‌دارند، حمله نظامی آمریکا که درست یک روز پس از دیدار مقامات اروپایی با عباس عراقچی در ژنو انجام شد، نشان داد ابتکار دیپلماتیک اروپا به تنهایی قادر به حل بحران نیست. روشن است که این تلاش‌ها برای تحقق هدف اصلی اروپا یعنی دستیابی به توافقی جدید برای مهار برنامه هسته‌ای ایران کافی نخواهد بود.
دیپلمات‌هایی که نقش محوری در شکل‌گیری توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ داشتند، می‌گویند خروج یک‌جانبه دولت ترامپ از برجام، انگیزه ایران برای افزایش سطح غنی‌سازی را دوچندان کرد. اکنون این گروه هشدار می‌دهند که بدون توافق جدید، هیچ چارچوبی برای نظارت و مهار فعالیت‌های هسته‌ای تهران باقی نمی‌ماند. در این میان، شکاف میان مواضع دو طرف همچنان عمیق است: در مذاکرات گذشته، ادامه غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران برای اهداف غیرنظامی مطرح بود؛ اما حالا کاخ سفید خواهان توقف کامل غنی‌سازی است و برخی کشورهای اروپایی نیز این خواسته را تأیید می‌کنند.
فرانسه نیز تأکید دارد که برنامه موشک‌های بالستیک ایران باید به یکی از محورهای مذاکرات آینده تبدیل شود؛ مطالبه‌ای که تهران به‌شدت با آن مخالف است و همچنان بر حق غیرقابل مذاکره خود برای غنی‌سازی محدود اورانیوم با مصارف صلح‌آمیز و دفاع از توان موشکی‌اش اصرار دارد.
