آغاز سناریوی اسنپ‌بک؛ ورود تنش‌ها میان ایران و غرب به مرحله تازه
«کل این ماجرا یک طنز تلخ دارد؛ سه قدرت اروپایی بندی از برجام را فعال کرده‌اند که حق غنی‌سازی اورانیوم را برای ایران به رسمیت می‌شناسد، اما آن را به خدمت خواست آمریکا برای توقف کامل غنی‌سازی گرفته‌اند. تناقض‌ها و ریاکاری‌ها در این موضوع بسیار زیاد است.»
کارشناسان می‌گویند تصمیم کشورهای اروپایی برای اعمال تحریم‌های «اسنپ‌بک» علیه ایران می‌تواند تنش‌های بین‌المللی را تشدید کند، در حالی‌که ترس از یک جنگ منطقه‌ای بر خاورمیانه سایه افکنده است.
به گزارش ایرنا به نقل از الجزیره، روز پنجشنبه، آلمان، فرانسه و بریتانیا، فرآیند ۳۰ روزه بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران را آغاز کردند. آن‌ها این اقدام را به دلیل «نقض‌های قابل توجه» توافق ۲۰۱۵ برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران توجیه کردند.
«آنچه در پیش است، سناریوی اسنپ‌بک است که در آن تحریم‌ها بازمی‌گردند و ایران به احتمال زیاد واکنش نشان خواهد داد.» این را رایان کاستلو، مدیر سیاست‌گذاری در شورای ملی ایرانیان آمریکایی (NIAC) گفت.
او در ادامه ادعا کرد: «این تنش‌ها می‌تواند پس از حملات اسرائیل به ایران در اوایل امسال به خشونت تازه‌ای منجر شود. این مثل یک دومینوی دیگر است که در مسیر شعله‌ور شدن دوباره جنگ ژوئن سقوط می‌کند.» ایالات متحده که در ژوئن، سه تأسیسات هسته‌ای ایران را به عنوان بخشی از حمله اسرائیل بمباران کرده بود، از اقدام کشورهای اروپایی استقبال کرد. با این حال، دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، همچنان ادعا می‌کند که باب گفت‌وگو با ایران را باز نگه داشته است.
«ایالات متحده همچنان برای تعامل مستقیم با ایران، به‌منظور یافتن راه‌حلی صلح‌آمیز و پایدار برای مسئله هسته‌ای ایران، آماده است.» این را مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در بیانیه‌ای گفت. «اسنپ‌بک با آمادگی صادقانه ما برای دیپلماسی در تضاد نیست، بلکه آن را تقویت می‌کند.» با این حال، کاستلو یادآور شد که ایران پیش از آغاز جنگ ۱۲ روزه اسرائیل بر سر میز مذاکره حضور داشت. قرار بود دوری از مذاکرات هسته‌ای میان مقامات ایران و آمریکا در ۱۵ ژوئن برگزار شود، اما دو روز پیش از زمان تعیین‌شده، بمباران اسرائیل بر تهران آغاز شد و مذاکرات به‌طور نامحدود به تعویق افتاد.
کاستلو معتقد است که برای بازگشت به مذاکرات هسته‌ای، آمریکا و اروپا ابتدا باید اعتماد از دست‌رفته ایران را بازسازی کنند. او به الجزیره گفت: «احساس غالب در ایران این است که آن مذاکرات یک فریب بوده است، اینکه اسرائیل با حمایت آمریکا، فارغ از آنچه در میز مذاکره می‌گذشت، به ایران حمله می‌کرد،. بنابراین هم اروپایی‌ها و هم آمریکا باید این واقعیت را در نظر بگیرند.»
اسنپ‌بک چیست؟
بحران کنونی ریشه در تصمیم ترامپ برای خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۸، در نخستین دوره ریاست‌جمهوری‌اش دارد. توافق ۲۰۱۵، که به طور رسمی «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) نام داشت، ایران را ملزم می‌کرد برنامه هسته‌ای خود را محدود کند و در مقابل، تحریم‌های بین‌المللی علیه اقتصادش لغو شود. برای اطمینان از امکان مجازات سریع ایران در صورت نقض توافق، در متن توافق مکانیزم «اسنپ‌بک» گنجانده شد تا مجموعه‌ای از تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل دوباره اعمال شود.
این مکانیزم به هر یک از طرف‌های توافق، آمریکا، بریتانیا، آلمان، فرانسه، روسیه یا چین، اختیار می‌داد روند احیای شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت را آغاز کنند. مکانیزم اسنپ‌بک غیرقابل وتو است؛ به این معنا که روسیه و چین، متحدان ایران نمی‌توانند مانع بازگشت تحریم‌ها شوند.
در سال ۲۰۲۰، آمریکا تلاش کرد بند اسنپ‌بک برجام را فعال کند، اما این تلاش شکست خورد زیرا واشنگتن دیگر طرف توافق نبود. از زمان خروج آمریکا در ۲۰۱۸، ایران به تدریج برنامه هسته‌ای خود را گسترش داده، هرچند مقامات ایرانی تأکید دارند که به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیستند.
تصمیم روز پنجشنبه برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به نظر می‌رسد با زمان انقضای بند اسنپ‌بک در اکتبر یعنی ۱۰ سال پس از اجرایی شدن برجام هماهنگ شده باشد. کارشناسان می‌گویند دولت‌های پاریس، لندن و برلین عملاً بندی از توافقی کنارگذاشته‌شده را فعال کرده‌اند تا تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را تضمین کنند.
سینا طوسی، عضو ارشد مرکز سیاست بین‌الملل، می‌گوید که اسنپ‌بک برای تضمین پایبندی همه طرف‌ها به برجام طراحی شده بود، اما قدرت‌های اروپایی اکنون از آن برای فشار بیشتر بر ایران استفاده می‌کنند. او به الجزیره گفت: «رویکرد کلی آمریکا و اروپا نسبت به ایران صرفاً زور است، اینکه حق با قدرت است. هیچ چیزی درباره سوابق حقوقی و هنجارهای بین‌المللی اهمیت ندارد. آن‌ها فقط می‌خواهند از این ابزار برای بازگرداندن یک‌جانبه تحریم‌ها علیه ایران استفاده کنند.»
اروپا چه می‌خواهد؟
فرانسه، آلمان و بریتانیا سه شرط را برای به تعویق انداختن شش‌ماهه تحریم‌های اسنپ‌بک مطرح کرده‌اند:
۱. ازسرگیری گفت‌وگوی مستقیم ایران با آمریکا
۲. بازگرداندن همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
۳. افشای محل جدید اورانیوم غنی‌شده پس از حملات آمریکا و اسرائیل
نویسنده این مطلب در ادامه ادعا می‌کند برخی گزارش‌های آمریکایی حاکی از آن است که ذخایر اورانیوم زیر تأسیسات هسته‌ای آسیب‌دیده مدفون شده، اما ایران ممکن است پیش از بمباران، مواد را منتقل کرده باشد.
تروئیکای اروپایی می‌خواهند تهران بدون گرفتن تضمین از آمریکا و اسرائیل برای عدم تکرار حمله، دوباره به میز مذاکره بازگردد. تهران نیز پس از آنکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نتوانست حملات آمریکا و اسرائیل را که ایران نقض حقوق بین‌الملل می‌داند محکوم کند، همکاری کامل خود با این نهاد را تعلیق کرد. اوایل ماه جاری، ایران اجازه داد برخی بازرسان آژانس به کشور بازگردند، اما این نهاد هنوز به تأسیسات غنی‌سازی ایران دسترسی پیدا نکرده و خسارات را ارزیابی نکرده است.
در خصوص اورانیوم، ایران نگران است که افشای محل ذخایر تنها باعث شود آمریکا یا اسرائیل آن‌ها را بمباران کنند. کاستلو به الجزیره گفت: «اگر محل آن اورانیوم غنی‌شده به‌طور آشکار برای جهان، از جمله آمریکا و اسرائیل، مشخص شود، آنگاه هدفی آشکار برای حملات بعدی آمریکا یا اسرائیل خواهد بود تا برنامه ایران را بیشتر به عقب بیندازند. بنابراین تا زمانی که این خطر رفع نشده، ایران به سختی می‌تواند با چنین توافقی موافقت کند.»
پیامدهای اسنپ‌بک
با این حال، سه بازیگر اروپایی استدلال می‌کنند که این شروط ضروری است، زیرا مدعی هستند که برنامه هسته‌ای ایران «تهدیدی آشکار علیه صلح و امنیت بین‌المللی» محسوب می‌شود. آن‌ها در بیانیه‌ای گفتند: «امروز عدم پایبندی ایران به برجام روشن و عمدی است و سایت‌های مهم هسته‌ای در ایران خارج از نظارت آژانس قرار دارند. ایران هیچ توجیه غیرنظامی برای ذخایر بالای اورانیوم غنی‌شده خود ندارد که همچنین مورد حسابرسی آژانس نیست.»
تهران این استدلال را رد کرده و می‌گوید تروئیکای اروپایی نخستین کسانی بودند که با پذیرش تصمیم آمریکا در ۲۰۱۸ برای بازگرداندن تحریم‌های ثانویه، توافق ۲۰۱۵ را نقض کردند. اکثر کشورها و شرکت‌های جهان از ترس تحریم شدن خودشان، تحریم‌های آمریکا را رعایت می‌کنند.
نویسنده این گزارش در ادامه ادعا می‌کند که اقتصاد ایران هم‌اکنون تحت فشار شدید تحریم‌های آمریکا با پیامدهای جهانی قرار دارد اما تحریم‌های سازمان ملل، از جمله تحریم تسلیحاتی، می‌تواند زمینه‌ساز تحریم‌های یک‌جانبه کشورهای دیگر شود. همچنین می‌تواند بیش از پیش اعتماد به اقتصاد ایران را تضعیف کند. ریال ایران پس از اعلامیه روز پنجشنبه به شدت سقوط کرد. طوسی به الجزیره گفت: «به دلیل اسنپ‌بک شاهد کاهش بیشتر ارزش پول هستیم؛ این شوک روانی دیگری به اقتصاد است.»
تغییر موضع اروپا
از ابتدای قرن بیست‌ویکم، کشورهای اروپایی به‌عنوان وزنه تعادلی در برابر سیاست‌های تندروانه واشنگتن علیه ایران دیده می‌شدند. با وجود پایبندی به تحریم‌های آمریکا، رهبران اروپایی در ۲۰۱۸ صریحاً با خروج ترامپ از برجام مخالفت کردند. اما از زمان بازگشت ترامپ به قدرت در ژانویه، فرانسه، آلمان و بریتانیا ظاهراً رویکرد سخت‌گیرانه‌تری علیه تهران اتخاذ کرده‌اند.
در ژوئن، قدرت‌های اروپایی نه تنها جنگ بدون دلیل اسرائیل علیه ایران را محکوم نکردند، بلکه به نظر می‌رسید از آن حمایت می‌کنند. صدراعظم فریدریش مرتس حتی گفت که آلمان و غرب از این حمله بهره‌مند می‌شوند. او گفت: «این کار کثیفی است که اسرائیل به جای همه ما انجام می‌دهد.»
تریتا پارسی، معاون اجرایی اندیشکده «کوئینسی» که از دیپلماسی حمایت می‌کند، گفت موضع جدید اروپا در قبال ایران با رابطه گسترده‌تر آن با آمریکا گره خورده است. او توضیح داد که ایران متهم است پهپاد در اختیار روسیه برای جنگ اوکراین گذاشته و اروپا اکنون تهران را تهدید می‌بیند. پارسی همچنین یادآور شد که تقریباً همه تجارت میان اروپا و ایران توسط تحریم‌های آمریکا از بین رفته است.
او در مصاحبه‌ای تلویزیونی با الجزیره گفت: «ایران برای اروپایی‌ها اهمیت چندانی ندارد. بنابراین انجام کاری که موجب جلب نظر عناصر تندرو در دولت ترامپ شود، برای اروپا ارزشمند است به‌ویژه با توجه به اینکه روابط فراآتلانتیکی فعلی به شدت تحت فشار است.»
در حال حاضر، تنش‌های هسته‌ای ادامه دارد. آمریکا همچنان خواستار برچیدن برنامه هسته‌ای ایران است، در حالی که تهران بر حفظ غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور پافشاری می‌کند. سینا طوسی گفت: «کل این ماجرا یک طنز تلخ دارد؛ سه قدرت اروپایی بندی از برجام را فعال کرده‌اند که حق غنی‌سازی اورانیوم را برای ایران به رسمیت می‌شناسد، اما آن را به خدمت خواست آمریکا برای توقف کامل غنی‌سازی گرفته‌اند. تناقض‌ها و ریاکاری‌ها در این موضوع بسیار زیاد است.»
