اولین واکنش ایران به اقدام تحریمی آمریکا علیه بندر چابهار

مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه گفت: لغو معافیت‌های تحریمی بندر چابهار توسط دولت آمریکا با هدف غیرقانونی ممانعت از همکاری و مشارکت دیگر کشورها در امر سرمایه گذاری و توسعه این بندر صورت گرفته است.

 به گزارش ایرنا، وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده است که معافیت تحریمی بندر چابهار را که در سال ۲۰۱۸ با هدف بازسازی افغانستان و توسعه اقتصادی منطقه صادر شده بود، لغو می‌کند. این تصمیم که از ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵ لازم‌الاجرا خواهد شد، می‌تواند هرگونه فعالیت مرتبط با این بندر را مشمول تحریم‌های موسوم به «قانون آزادی ایران و مقابله با گسترش سلاح‌های هسته‌ای» (IFCA) قرار دهد. لغو این معافیت در ادامه سیاست فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران ارزیابی می‌شود، اما پیامدهای آن از ابعاد دو جانبه ایران – هند فراتر رفته و به سطح رقابت‌های ژئوپلیتیکی در منطقه گره خورده است.

بندر چابهار نخستین بندر آب‌عمیق ایران در دهانه دریای عمان است که نقشی کلیدی در اتصال ایران به مسیرهای تجارت بین‌المللی ایفا می‌کند. این بندر برای هند به‌عنوان مسیر جایگزین دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی، اهمیتی راهبردی دارد و بخشی از کریدور بین‌المللی شمال–جنوب (INSTC) محسوب می‌شود که از اقیانوس هند تا روسیه و اروپای شمالی امتداد دارد. چابهار در عین حال تنها ۱۴۰ کیلومتر با بندر گوادر پاکستان فاصله دارد؛ بندری که با سرمایه‌گذاری چین توسعه یافته است.

ایران و هند بیش از دو دهه است که همکاری در پروژه چابهار را آغاز کرده‌اند و طی سال‌های اخیر دهلی‌نو از این مسیر برای ارسال گندم و کمک‌های بشردوستانه به افغانستان استفاده کرده است. اما روند توسعه این بندر به دلیل فشارهای مداوم آمریکا و تحریم‌های یکجانبه با کندی روبه‌رو شده و اکنون لغو معافیت تحریمی واشنگتن می‌تواند ضربه‌ای جدی به آینده این همکاری وارد کند.

چابهار از نگاه بسیاری از تحلیلگران تنها یک پروژه اقتصادی نیست، بلکه ابزاری برای ایران جهت کاهش اثر تحریم‌ها و برای هند فرصتی برای عبور از محدودیت‌های ژئوپلیتیکی ناشی از برخی رقابت های منطقه ای محسوب می‌شود. از همین رو، لغو معافیت آمریکا نه‌تنها تهران، بلکه دهلی‌نو را نیز با چالش‌های جدیدی در محاسبات راهبردی‌اش مواجه خواهد ساخت.

این اقدام تازه در شرایطی صورت می‌گیرد که ایالات متحده در اسفندماه سال گذشته نیز معافیت عراق برای واردات گاز و برق از ایران را لغو کرده بود. مجموعه این تصمیم‌ها نشان می‌دهد سیاست واشنگتن در قبال ایران دیگر محدود به عرصه‌های هسته‌ای یا نظامی نیست، بلکه با هدف قرار دادن مسیرهای حیاتی اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ای، دامنه فشار را به حوزه‌های راهبردی گسترده‌تر کشانده است.

در عین حال، موضوع چابهار برای هند از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است؛ سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، توافق‌های سه‌جانبه میان ایران، هند و افغانستان، و جایگاه این بندر در نقشه راه ترانزیتی منطقه باعث شده است دهلی‌نو چابهار را نه صرفاً یک پروژه اقتصادی، بلکه بخشی از موازنه راهبردی خود در برابر رقبای منطقه ای خود بداند. از این منظر، فشار آمریکا می‌تواند هند را در موقعیتی پیچیده میان روابط با واشنگتن و ضرورت‌های راهبردی منطقه‌ای قرار دهد. با این حال، به دلیل جایگاه خاص چابهار برای هند و نقش این پروژه در معادلات ترانزیتی و موازنه‌سازی منطقه‌ای، اعلام وزارت خارجه آمریکا همچنان با ابهاماتی در خصوص نحوه اجرا و میزان اثرگذاری همراه است.

محمدرضا بهرامی، مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه در پاسخ به پرسشی در خصوص خبر اعلام شده از سوی وزارت امور خارجه ایالات متحده گفت: موضوع لغو معافیت‌های تحریمی بندر چابهار توسط دولت آمریکا صرفا با هدف تحت فشار قرار دادن ایران و ایجاد مانع بر سر توسعه اقتصادی سیستان و بلوچستان نیست بلکه با هدف غیرقانونی ممانعت از همکاری و مشارکت دیگر کشورها در امر سرمایه گذاری و توسعه این بندر صورت گرفته است.

بهرامی با تاکید بر اینکه این امر از این جهت اهمیت دارد که بندر چابهار نماد همکاری جنوب-جنوب بین ایران و برخی کشورهای منطقه برای تسهیل دسترسی‌های جغرافیایی و نیز توسعه تجارت و ترانزیت در سطح منطقه بوده است، گفت: بدیهی است جمهوری اسلامی ایران و شرکای اقتصادی و تجاری آن با درک اهمیت همکاری‌های فیمابین، بدون توجه به مداخلات غیر منطقی و ضد توسعه‌ای آمریکا، به همکاری‌ها برای پیشبرد طرح توسعه بندر چابهار به‌عنوان یکی از طرح‌های توسعه ملی و منطقه ای ادامه خواهد داد.