تجارت خارجی در ۹ ماهه ۹۱
کاهش ۴۳ درصدی درآمدهای نفتی
بانک مرکزی تازه‌ترین آمارها از وضعیت تراز پرداخت‌ها را در تابستان و پاییز سال گذشته منتشر کرده است؛ گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که تا پایان پاییز سال گذشته در بخش اول یعنی «حساب جاری» که شامل «تجارت كالا، خدمات و پرداخت‌هاي بلاعوض» می‌شود؛ 56 درصد کاهش نسبت به پاییز سال 90 رخ داده است، ضمن اینکه در بخش «حساب سرمایه‌ای»، جایی که جريان سرمايه‌گذاري و وام‌هاي بين‌المللي را نشان مي‌دهد؛ در آذر ماه 91 نسبت به آذر ماه سال 90 وضعیت نه چندان مساعدی وجود داشته و این متغیر نسبت به دوره قبل روند منفی‌تری را تجربه کرده است.
بانک مرکزی همچنین در بخشی از جزئیات تراز پرداخت‌ها، به آمار صادرات و واردات کشور طی 9 ماه اول سال 91 اشاره کرده و گزارش داده است که صادرات نفتی ایران در این دوره نسبت به دوره مشابه سال 90 بیش از 43 درصد کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که در همین دوره، میزان صادرات کالا در مجموع بیش از 33 درصد افت داشته است. هر چند در بخش صادرات غیر‌نفتی ایران در این مدت، رشد بیش از 16 درصدی مشاهده می‌شود.
تراز پرداخت‌ها چیست؟
این آمارها در بخش «تراز پرداخت‌ها» منتشر شده که از سوی بانک مرکزی در دو سرفصل «حساب جاری» و «حساب سرمایه» ارائه می‌شود. «تراز پرداخت‌ها» جدولی است حاوی «مبادلات بدهکار و بستانکار یک کشور با کشورهای دیگر و سازمان‌های بین‌المللی که به شکل مشابه با حساب‌های درآمد و مخارج شرکت‌ها تنظیم می‌شود.»
این مبادلات به دو گروه کلی «حساب جاری و حساب سرمایه» تقسیم می‌شود. اهميت تراز پرداخت‌هاي كشور براي اقتصاددانان و برنامه‌ريزان به این دلیل است كه اطلاعات مهمي را از موقعيت بين‌المللي و همچنين چگونگي ارتباط اقتصاد ملي با كشورهاي ديگر نشان مي‌دهد. مثلا نشان دهنده موقعيت تجارت خارجي كشور، همچنين موقعيت كشور به عنوان قرض‌دهنده و قرض‌گيرنده است؛ به‌علاوه وضعيت تغييرات در موجودي ارز و طلاي كشور را تشريح مي‌كند.
وضعیت حساب جاری
در تعاریف مرتبط با تراز پرداخت‌ها، «حساب جاري» شامل «تجارت كالا، خدمات و پرداخت‌هاي بلاعوض» است. اين حساب علاوه بر معاملات كالايي، معادلات خدمات و پرداخت‌هاي بلاعوض را كه به صورت جاري در اقتصاد اتفاق مي‌افتد در بر مي‌گيرد. حساب جاري از آن رو اهميت دارد كه منابع و مصارف درآمد ملي را منعكس مي‌کند. بانک مرکزی در آمار خود از این بخش به رقم 45 میلیارد و 833 میلیون دلاری حساب جاری در پاییز سال 90 اشاره کرده و افزوده است که این متغیر با گذشت یک سال و در پاییز سال گذشته به 20 میلیارد و 179 میلیون دلار تنزل کرده است. این یعنی 56 درصد کاهش در حساب جاری ایران طی پاییز سال گذشته نسبت به پاییز سال 90.
کاهش 43 درصدی صادرات نفتی
در عین حال اجزای حساب جاری در تراز پرداخت‌ها نیز با کاهش محسوسی مواجه شده است. بر اساس آمار بانک مرکزی، صادرات کالا در 9 ماه اول سال 90 رقمی بالغ بر 110 میلیارد و 831 میلیون دلار بوده که پارسال و در همین مدت زمان، این رقم به 73 میلیارد و 336 میلیون دلار رسیده است. به عبارت دیگر، نزدیک به 34 درصد افت صادرات کالا در پاییز پارسال نسبت به پاییز سال 90 رخ داده است.
بکی از بخش‌های مهم تراز پرداخت‌ها در حساب جاری، صادرات اقلام نفتی است که در گزارش بانک مرکزی شامل: «ارزش نفت خام، گاز طبیعی، میعانات و مایعات گازی صادر شده از سوی شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی گاز ایران و شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و شرکت‌های پتروشیمی است.»
بانک مرکزی در این بخش از کاهش 7.43 درصدی صادرات نفتی ایران طی 9 ماهه اول پارسال نسبت به 9 ماه اول سال 90 خبر داده است. بر اساس گزارش بانک مرکزی، صادرات نفت ایران در 9 ماه اول سال 90 رقمی بالغ بر 5.92 میلیارد دلار بوده که در 9 ماه اول پارسال این میزان به 52 میلیارد و 81 میلیون دلار کاهش یافته است. این در حالی است که بنا به آمارهای بانک مرکزی، صادرات غیر‌نفتی ایران در این مدت به 21 میلیارد و 285 میلیون دلار رسیده که نسبت به پاییز سال 90 بیش از 16 درصد رشد کرده است.
کاهش واردات گاز و فرآورده‌های نفتی
بانک مرکزی همچنین گزارش داده که واردات انواع کالاها نیز تا پاییز سال گذشته 49 میلیارد و 921 میلیون دلار بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل خود، حدود 15 درصد کاهش پیدا کرده است، اما نکته قابل توجه، کاهش واردات گاز و فرآورده‌های نفتی در دوره مورد بررسی است. بنا به آمار بانک مرکزی، تا پاییز سال گذشته یک میلیارد و 683 میلیون دلار گاز و فرآورده‌های نفتی وارد شده که نسبت به دوره مشابه در سال 90 نزدیک به 34 درصد کاهش پیدا کرده است.
وضعیت حساب سرمایه
بخش دوم تراز پرداخت‌ها، یعنی «حساب سرمایه» جريان سرمايه گذاري و وام‌هاي بين‌المللي را نشان مي‌دهد ؛ به عبارت دیگر «ميزان مطالبات و بدهي‌ها و تغييرات آنها» از طریق «حساب سرمایه» مشخص مي‌شود. مطالبات خارجي «حقوقي است كه واحدهاي اقتصادي كشور نسبت به ثروت خارج از كشور دارا هستند و بدهي‌هاي خارجي، آن قسمت از ثروت داخل كشور است كه خارجيان نسبت به آن داراي حق هستند.»
افزايش دارايي‌هاي داخلي در تملك شهروندان يا دولت‌هاي خارجي و كاهش دارايي‌هاي خارجي در تملك شهروندان و دولت، سبب ورود ارز به سمت كشور شده و در ستون بستانكار ثبت مي‌شود؛ در مقابل، كاهش دارايي‌هاي داخلي در تملك شهروندان و دولت‌هاي خارجي و افزايش در دارايي‌هاي خارجي در تملك شهروندان و دولت، ارز را از كشور خارج كرده و در ستون بدهكار قرار مي‌دهد. بانک مرکزی در این بخش از آمارهای مربوط به «تراز پرداخت‌ها» عنوان کرده که حساب سرمایه در 9 ماه ابتدایی سال 90 منفی 9 میلیارد و 365 میلیون دلار بوده است.
اما در 9 ماه اول سال گذشته این رقم به منفی 10 میلیارد و 798 میلیون دلار رسیده است. به عبارت دیگر 1.10 درصد رقم منفی آن بیشتر شده و وضعیت نامساعدتری پیدا کرده است. حساب سرمایه در بهار سال 90 منفی 11 میلیارد و 365 میلیون دلار بوده است. این در حالی است که این رقم در بهار پارسال به منفی 2 میلیارد و 421 میلیون دلار رسیده بود و با توجه به این آمارها، در آن زمان این متغیر وضعیت بهتری پیدا کرده بود.
افزایش دقت در آمار تراز پرداخت‌ها
براساس نحوه ثبت «تراز پرداخت‌ها»، مجموع بدهكاري‌ها و بستانكاري‌ها باید «برابر» شود، اما به دلیل بروز اشتباهات و از قلم افتادگي‌ها يا ثبت نشدن برخي معاملات، اختلاف آماري ايجاد مي‌شود. از اين رو براي ايجاد «توازن» در تراز پرداخت‌ها ثبت يك قلم ضرورت مي‌يابد. اين یک قلم، «حساب اشتباهات و قلم افتادگي‌ها» نام دارد.
بر اساس آمارهای بانک مرکزی در این بخش، میزان از قلم افتاده‌ها در پاییز سال 90، منفی 23 میلیارد و 224 میلیون دلار بوده است، اما پاییز سال گذشته این رقم به منفی یک میلیارد و 301 میلیون دلار رسیده است. به عبارت دیگر، 4.94 درصد از میزان منفی بودن این متغیر کم شده و دقت در آمارگیری‌ها بیشتر شده است.
