استعفا در مجلس؛ از ژست تا اعتراض

فرارو - محمدجواد فتحی، نماینده اصلاح‌طلب مردم تهران اعلام کرد که در نامه‌ای خطاب به هیات رئیسه مجلس از نمایندگی مردم استعفا داده است. او گفت: دو هفته پیش متن استعفایی خدمت مجلس دادم. اگر استعفا اعلام وصول شود، در آن فرصت حرفم را می‌زنم. فتحی درباره دلیل این استعفا گفت: «حدود دو، سه هفته پیش در کمیسیون تصویب شد آیین دادرسی کیفری برای سه، چهار سال آزمایشی تصویب شود، اما متأسفانه با پیام‌هایی که از این طرف، آن طرف آمد، این دو قانون در کمیسیون به صورت دائمی تصویب شد.»

او اضافه کرد: در روز انتخابات هیئت‌رئیسه که این دو لایحه به این شکل مطرح شد و رأی آورد، به لاریجانی گفتم تصویب آزمایشی به دلیل مشخص‌شدن ایرادات این قوانین بود. با چه توجیهی بدون رفع ایرادات به صورت دائمی آن را تصویب کردیم؟ متأسفانه با یک رأی بیشتر این قوانین به صورت دائمی تصویب شد. این عضو فراکسیون امید ادامه داد: رأی‌آوردن یک طرح و لایحه کار بسیار سختی است. گاهی اینکه برخی همکاران ما بفهمند این موضوع را نمی‌فهمند، سخت است. مثلا چطور بگوییم شمایی که دکترای کشاورزی داری، نباید در امر قضائی ورود کنی. این حقوق‌دان همچنین گفت: بعد از تصویب دائمی قانون، ناگهان با اعلام نظر قوه قضائیه و مشخص‌کردن ۲۰ نفر از وکلا و هجمه‌های که از سوی جامعه به سوی قانون‌گذاری صورت گرفت، مواجه شدیم. فتحی ادامه داد: من متنی آماده کردم که تبصره حذف شود و سعی در جمع‌کردن امضا داشتم که هیچ‌کس حاضر به امضا نبود و اگر بود، شرایط به گونه‌ای بود که در صحن رأی نمی‌آورد. در نهایت تصمیم گرفتیم که این تبصره با قانون سال ۹۲ جایگزین شود.

استعفای نمایندگان مجلس ششم چشم گیرترین استعفای نمایندگان پارلمان در ایران بوده است. اما ردصلاحیت در دوره هفتم دلیل نمی‌شود که نمایندگان در پنج دوره گذشته مجلس استعفا نداده باشند.

تازه انقلاب شده بود و در زمان مبارزات انقلاب، برای پر کردن سمت‌های اجرایی ساز و کار حزبی پیش بینی نشده بود. به این ترتیب مجلس برای روسای دولت‌ها مثل کنکور شده بود. در مجلس اول که همزمان با ترور‌های مسئولان اول انقلاب بود، ۱۷ نماینده استعفا دادند که وارد دستگاه اجرایی شوند. در کنار این ۱۷ نفر، چهار نفر از نمایندگان یعنی گلزاده غفوری، محمد کرمی، احمد سلامتیان و احمد غضنفرپور هم به دلیل غیبت بیش از یکصد ساعت در جلسات مجلس، مستعفی شناخته شدند. در مجلس دوم فقط چهار نماینده استعفا دادند که فقط دلیل استعفای اکبر پرهیزگار (نماینده تبریز) به دلیل پذیرش پست استانداری آذربایجان شرقی ثبت شده است.

در مجلس سوم هم هفت نفر از نمایندگان استعفا دادند که ۶ نفر مورد از این استعفا‌ها برای پذیرش سمت دیگر بود. اما استعفای عبدالمجید شرع پسند نماینده کرج متفاوت از این ۶ استعفا بود. شرع پسند در مجلس دوم در ۲۵ سالگی به نمایندگی رسید و لقب جوان‌ترین نماینده را گرفت. در انتخابات مجلس سوم افرادی همچون حسن روحانی علیه انتخاب وی سخنرانی کردند، ولی با این وجود او به عنوان نفر اول به نمایندگی انتخاب شد. او در سال ۶۸ از نمایندگی استعفا داد. او دلایل استعفایش را موارد زیر اعلام کرده بود:


این دلایل برای استعفا آن هم در چهلمین روز درگذشت بنیان گذار جمهوری اسلامی باعث به هم ریختن فضای سیاسی کشور شد.

۱۲۳ نفر استعفا دادند
در مجلس چهارم و پنجم به ترتیب دو و سه نماینده مستعفی داشت که هر پنج استعفا به دلیل قبول پست دولتی بود. اما آخرین باری که صحن مجلس شورای اسلامی شاهد استعفای اعتراضی وکلای ملت بود به مجلس ششم برمی‌گردد. این دوره مجلس شورای اسلامی تنها دوره‌ای از پارلمان بود که نمایندگان به صورت دست جمعی به استعفا اقدام کردند. نمایندگان علت تحصن و استعفای خود را نظارت استصوابی شورای نگهبان عنوان کرده بودند. در روند انتخابات مجلس هفتم، حدود ۴ هزار نامزد انتخابات که شامل ۸۲۰ نماینده مجلس ششم می‌شد را با رد صلاحیت رو به رو کرد. این موضوع باعث شد ۱۳۹ نفر از نمایندگان برای اعتراض به رد صلاحیت‌های انجام شده در مورد کاندیدا‌های مجلس هفتم در مجلس بست بنشینند و دست جمعی استعفا دهند. تعداد ۱۲۳ استعفا ثبت شده است که شاخص‌ترین استعفادهندگان عبارتند از: بهزاد نبوی، محسن آرمین، احمد بورقانی، فاطمه حقیقت جو، محمدرضا خاتمی، صفایی فراهانی، حسین لقمانیان، رجبعلی مزروعی، موسوی خوئینی و محسن میردامادی.

استعفا با ژست اعتراض
در مجلس ششم هیچ نماینده‌ای برای گرفتن سمت دیگر از سنگر نمایندگی خارج نشد و این نوع استعفا در دوره‌های دیگر حفظ شد. داود دانش جعفری، محمد عباسی، منوچهر متکی و عبدالرضا مصری به پست وزارت و سید احمد موسوی به معاونت پارلمانی رئیس جمهور منصوب شدند. استعفا‌های اعتراضی نمایندگان از مجلس ششم به بعد برای چند دوره به پایان رسید، اما گاه تهدید و گاه ژست استعفای اعتراضی از سوی برخی نمایندگان هنوز بر جا مانده بود. روح الله حسینیان، عضو جبهه پایداری دی ماه ۸۸ استعفای خود را تقدیم هئیت رئیسه مجلس کرد و دلیل آن را احساس ضعف و سرشکستگی در مبارزه با اصلاح طلبان عنوان کرد، اما کماکان صندلی نمایندگی خود را حفظ کرد. در مجلس اصولگرای نهم مهدی سنائی از سمت نمایندگی استعفا داد و سفیر ایران در روسیه شد تا نخستین استعفا در مجلس نهم به ثمر بنشیند. ژست استعفا در این دوره از مجلس هم کماکان حفظ شده بود. تیر سال ۹۴، ۱۸ نماینده مردم استان فارس در مجلس شورای اسلامی، در اعتراض به انتصاب محمدعلی افشانی به عنوان شهردار فارس تهدید به استعفا کردند، اما در نهایت آن‌ها هم بر تصمیم خود نماندند.

از بهزاد نبوی تا مهدی کوچک زاده
اگر اعتراض به ردصلاحیت‌ها باعث استعفای دست جمعی نمایندگان در آخرین روز‌های مجلس اصلاح طلب ششم بود در مجلس اصولگرای نهم مهدی کوچک زاده در واکنش به امحای مقادیری سیب زمینی دست استعفا زد. تعداد آرای اولیه بهزاد نبوی در انتخابات مجلس ششم یک میلیون و ۱۴۸ هزار و تعداد آرای کوچک زاده کمتر از ۳۶۸ هزار عدد بود. همین آرای پایین او بود که باعث می‌شد منتقدین جریان سیاسی حامی کوچک زاده آرای آن‌ها را با آرای یک خیابان از تهران مقایسه کنند. شاید اندک بودن همین تعداد رای بود که باعث شد کوچک زاده بر استعفای خود بر سر سیب زمینی هم نماند.

استعفای مطهری ژست نبود
البته از زمان مجلس ششم تا مجلس دهم فقط یک استعفای اعتراضی بود که نه ژست بلکه بسیار جدی می‌نمود. علی مطهری در مجلس هشتم دست به کار شد تا محمود احمدی نژاد را برای سوال به مجلس بکشاند. اما تعلل هیات رئیسه مجلس وی را به استعفا واداشت. مطهری برعکس برخی از همکارانش استعفای خود را پس نگرفت، اما دیگر نمایندگان حاضر در صحن مجلس با وداع فرزند آیت الله مطهری از خانه ملت مخالفت کردند. چه بسا اگر آن نمایندگان تصمیم دیگری گرفته بودند علی مطهری اکنون نایب رئیس مجلس نبود.

فتحی می‌ماند؟
حالا هم اگر محمدجواد فتحی تحت تاثیر دیگر نمایندگان مجلس از اقدام خود منصرف نشود، باز هم باید منتظر دیگر همکاران خود باشد. در ماده ۹۴ آیین‌نامه داخلی مجلس در توضیح روند استعفای نمایندگان آمده است: «ابتدا تقاضاى استعفا قرائت شده و سپس شخص متقاضى استعفا یا نماینده دیگرى به تعیین او تقاضاى دفاع خواهد کرد. مدت قرائت تقاضاى استعفا و توضیح نماینده متقاضى استعفا حداکثر نیم ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز حداکثر نیم ساعت مى‏توانند صحبت کنند و پس از آن رأى‏ گیرى به عمل مى‏آید. در صورت تصویب تقاضاى استعفا مراتب از طریق هیأت رییسه به وزارت کشور اعلام مى‏شود تا طبق قانون انتخابات اقدام کند. اما اگر نماینده متقاضى استعفا براى طرح تقاضاى استعفاى خود در مجلس حاضر نشود و کسى را هم براى دفاع از خود تعیین نکند متن تقاضاى استعفا قرائت و در صورت وجود مخالف حداکثر به مدت ۱۵ دقیقه صحبت خواهد کرد و سپس رأى‏گیرى به عمل مى ‏آید». حالا چشم‌ها یک بار دیگر به تصمیم محمدرضا عارف و فراکسیون اوست.