فرارو- برگشت «کوپن» یکی از بحث‌های داغ اقتصادی اخیر در دنیای مجازی و جمع‌های کوچک خودمانی است. ماجرا باز هم از یک شایعه شروع شده که موتور محرکش اتصال موضوعاتی مثل گرانی‌های اخیر، کمبود کالا‌های اساسی به واسطه احتکار و البته حساسیت مردم است. توقع داشتید چه اتفاقی رخ دهد؟ شایعه راه خودش را پیدا کرد و ظرف مدتی کوتاه در اپلیکیشن‌های موبایلی و فضای مجازی به بحثی داغ مبدل شد.
حالا همه از خودشان می‌پرسند برگشت کوپن‌ها جدی است؟ در جمع‌های خودمانی بزرگتر‌ها برای کوچکتر‌ها خاطره ساعت‌ها ایستادن در صف گوشت و مرغ و برنج و روغن را تعریف می‌کنند و تصویر‌هایی از دهه ۶۰ و ۷۰ مدام جلوی چشم‌شان مرور می‌شود. بی‌تجربه‌ها بازگشت کوپن را به چیز‌هایی از قبیل: کمبود و قحطی ربط می‌دهد و سر کار، در اتوبوس و تاکسی و مترو درباره‌اش حرف می‌زنند. این وسط نقش شبکه‌های ماهواره‌ای را هم نباید دست کم گرفت. بی‌بی‌سی فارسی هفته گذشته با استفاده از چند کارشناس، خبر بازگشت کوپن و کالا کارت را تحلیل کرد. حالا قطعا خیلی‌ها فکر می‌کنند کار تمام شده و از چند روز، چند هفته یا نهایتا چند ماه دیگر دوباره از تلویزیون شماره کوپن‌ها را میخوانند و می‌گویند این برگه متعلق به کدام کالاست. بعد هم باید در صف‌های طولانی چند ساعته بمانیم تا گوشت و مرغ و برنج و روغن سهمیه‌ای بگیریم. واقعا اوضاع همین قدر بد است؟ این گزارش می‌تواند به بخشی از حساسیت‌های به وجود آمده در ذهن شما پاسخ دهد، ابهامات را رفع کند و داستان را به زبان ساده توضیح دهد.
ماجرا از کجا اشتباه گرفته شد؟
موضوع اعطای کوپن الکترونیکی و شارژ کارت‌های یارانه برای خرید کالا‌های اساسی در هفته‌های اخیر از طرف مردم با وسواس بیشتری دنبال می‌شود. اگر در اینترنت جستجو کنید متوجه می‌شوید انوشیروان محسنی بندپی، سرپرست وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اولین کسی بوده که از تامین کالا‌های اساسی در قالب وجه نقد یا کوپن الکترونیک خبر داده است. به گفته او برای طراحی بسته حمایت‌های اجتماعی چند جلسه برگزار شده است و قرار شده برنامه «تامین کالا‌های اساسی» در قالب واریز مبلغی به کارت‌های متصل به حساب یارانه افراد انجام بگیرد.
خیلی‌ها مسئله را تا اینجا دنبال کرده‌اند و احتمالا حوصله‌شان نرسیده بقیه خبر را بخوانند. اشتباه از همین جا رخ می‌دهد. سرپرست وزارت تعاون در ادامه اضافه کرده: «طرح اعطای کوپن الکترونیکی در حد یک ایده است که هنوز نهایی نشده». اظهارات او یک قسمت مهم دیگر هم دارد. اینکه چنین برنامه‌ای «برای حمایت از اقشار محروم و کم‌درآمد جامعه» پیش‌بینی شده است. یعنی برنامه حمایت اجتماعی مستقیم نقدی و غیرنقدی برای پنج دهک است که ظرف هفته‌های آینده عملیاتی می‌شود و این برنامه معطوف به افراد زیر پوشش نهاد‌های حمایتی است که از نظر درآمدی ضعیف هستند.
اگر هنوز متوجه ماجرا نشده‌اید، چاره‌ای جز مرور حرف‌های احمد میدری معاون رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نداریم. او در یک برنامه تلویزیونی از توزیع کوپن الکترونیکی برای خرید کالا‌های اساسی خبر داده و گفته با اعطای کوپن الکترونیکی یا کالا کارت از رسیدن کالا‌های اساسی به دست مصرف کننده نهایی اطمینان حاصل می‌شود تا شاید از این طریق، توزیع یارانه ارزی بهینه‌تر شود. او هم تاکید می‌کند که تخصیص کوپن الکترونیکی در حد یک پیشنهاد از سوی این وزارتخانه در دولت بوده و هنوز نهایی و قطعی نشده است. ضمن اینکه، چون اجرای آن به تصویب دولت نرسیده هنوز جزئیات طرح کوپن الکترونیکی مشخص نیست. با این حال به گفته میدری زیرساخت‌های اجرای طرح کوپن الکترونیکی در وزارت کار آماده شده و این وزارتخانه منتظر تصویب طرح در دولت است.
جزییات طرح کوپن الکترونیکی
در لابلای چیز‌هایی که جسته و گریخته از مسئولان وزارتخانه و مقامات بانکی نقل شده، می‌توان بعضی جزییات را درباره اجرای طرح کالا کارت یا همان کوپن الکترونیکی خودمان پیدا کرد. مثلا گفته شده در جلسات مابین وزارت کار و بانک مرکزی پیشنهاد کرده‌اند کارت یارانه افراد به «کالا کارت» تبدیل شود و افراد با مراجعه به فروشگاه‌های موردنظر و کشیدن کارت یارانه، سهمیه کالا‌های اساسی خود دریافت کنند. این سهمیه شامل مرغ و گوشت، برنج و روغن و لبنیات است و تنها می‌توان آن‌ها را از فروشگاه دریافت کرد. همچنین نقل قول‌هایی درباره تعداد افراد مشمول این طرح وجود دارد که می‌تواند کل ماجرا را توضیح دهد. احمد میدری معاون رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را باید به عنوان منبع خبر در نظر بگیریم.
او در چند گفتگو و مصاحبه اعلام کرده بر اساس برآورد‌های انجام شده، کالا کارت قرار است برای ۱۰میلیون نفر صادر شود. ۱۰ میلیون نفر عدد زیادی است؟ جمعیت فعلی کشور چیزی در حدود ۸۲ میلیون نفر برآورد می‌شود، اما شما فعلا این عدد‌ها را در ذهن‌تان داشته باشید تا بعدا سراغ‌شان برگردیم. داشتیم جزییات احتمالی طرح کالا کارت را مرور می‌کردیم. به اینجا رسیدیم که بر اساس شنیده‌های غیررسمی در حال حاضر می‌دانیم کوپن الکترونیکی قرار است سالی چند نوبت شارژ شود. در این طرح، افراد دریافت کننده به پول نقد دسترسی ندارند و کالا‌ها شامل اقلام ضروری مثل گوشت و مرغ و برنج و روغن در فروشگاه‌های مشخص به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد.
از این نظر طرح اعطای کوپن الکترونیکی به نوعی همان طرح اعطای سبد رایگان غذایی به دو دهک جامعه است که است که مدت‌ها قبل علی ربیعی، وزیر سابق تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره‌اش حرف زده بود. طرح اعطای سبد رایگان غذایی به دو دهک جامعه برای اولین بار در راستای حمایت غذایی خانوار‌ها و دهک‌های پایین جامعه، پیشنهاد شد. هدف آن هم مشخص است؛ پوشش فقر غذایی!
آنطور که ربیعی گفته بود بر اساس این طرح برای افراد به‌طور مستقیم سبد غذا تعریف کرده و برنامه‌ای دنبال می‌شود که در آن به دست کم به دو دهک سبد غذای رایگان داده شود. در این برنامه قرار بود خوراک و غذا با نرخ امروز تعیین و تثبیت شود و دولت از زندگی اجتماعی و معیشتی مردم محافظت کند تا خوراک و غذای آن‌ها دستخوش تحریم‌ها نشود. بعد از رفتن ربیعی از وزارتخانه، ظاهرا راه و روشش ادامه دارد. پس در ظاهر اسم طرح عوض شده و با عنوان اعطای کوپن الکترونیکی دوباره به فضای خبری برگشته است. در عمل همچنان مجریان برای تامین کالا‌های اساسی و مصرفی اقشار محروم و کم درآمد تلاش می‌کنند و چون خود طرح قصد دارد عوض تزریق پول نقد تورم‌زا، کالا به دست مخاطبان برساند، از سوی کارشناسان و فعالان اقتصادی هم مورد استقبال قرار گرفته است.
شما که غریبه نیستید، با حال و روز فعلی اقتصاد ایران یکی از ایده‌ها چاپ پول، تزریق نقدینگی و انتقال حس عادی بودن به مردم است. وقتی همه چیز در اختیار دولت است، چرا از آن به نفع خود استفاده نکند؟ مشابه همین اتفاق در ونزوئلا رخ داد. اوایل بحران دولت که از سوی مخالفان خود زیر فشار بود، تصمیم گرفت پول چاپ کند و آن را دست مردم برساند. در نتیجه مردم سرخوش، سرگرم خرج کردن پول‌ها و خرید مایحتاج خود شدند. نتیجه این ایده وحشتناک بود و به تورم دامن زد. کار به جایی رسید که الان می‌بینید؛ مردم برای خرید یک عدد مرغ، کیلویی به فروشنده پول می‌دهند و ارزش پول ملی ونزوئلا به شکل شگفت‌انگیزی افت کرده است.
مخاطبان کالا کارت چه کسانی هستند؟
حالا می‌دانیم کالا کارت یا کوپن الکترونیکی قرار است چگونه کار کند. عدد‌های ۱۰ میلیون و ۸۲ میلیون خاطرتان هست؟ دومی تعداد حدودی جمعیت کشور در حال حاضر است و اولی را به عنوان تعداد افراد پیش‌بینی شده در طرح کالا کارت می‌شناسند. در ادامه خواندید که مجریان طرح می‌گویند دریافت کنندگان کالا کارت نه همه مردم ایران، بلکه قشر فقیر و کم‌درآمد است. از سال‌ها پیش چنین جمعیتی شناسایی شده و زیر چتر حمایتی سازمان‌های بهزیستی و کمیته امداد قرار گرفته است، اما اگر عدد دقیق را بخواهید کار پیچیده می‌شود.
پرویز فتاح رئیس کمیته امداد امام خمینی (ره) همین چند وقت پیش جمعیت تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی را نزدیک به ۱۱ میلیون نفر است و به شکل طبیعی تعدادی هم در صف بررسی و پذیرش قرار می‌گیرند. یعنی همان ۱۱، ۱۲ یا ۱۳میلیون نفری که قرار است زیر پوشش طرح کوپن الکترونیکی قرار بگیرند. اهمیت زیادی دارد که بدانید این افراد پیش از این هم در زمان دریافت یارانه نقدی، مقداری بیشتر از حد معمول دریافت می‌کردند و مثل بقیه سرپرستان خانوار به حساب آن‌ها پول نقد و قابل برداشت واریز می‌شده است. اما حالا کالا کارت ورق را به نفع اقتصاد، به نفع اوضاع کشور و البته خود دریافت کنندگان برمی‌گرداند. می‌پرسید چطور؟ مثال ونزوئلا یادتان هست؟ با الکترونیکی شدن حمایت‌های دولتی، دیگر پول نقد به جامعه تزریق نمی‌شود. جمعیت زیر پوشش طرح در عوض به شکل غیرنقدی اعتباری دریافت می‌کنند که آن را تنها می‌توان در فروشگاه‌های مشخص شده و تنها برای دریافت کالا‌هایی مشخص و ضروری مثل گوشت و برنج و روغن خرج کرد و ...
شاید تا چند وقت دیگر تورم بالاتر برود، شاید محاسبه‌ها غلط از آب دربیاید و در آنچه که حالا با عنوان «جنگ اقتصادی» می‌شناسیم شکست بخوریم، ولی برای برنده شدن قطعا راهی جز در کنار هم بودن و کنار هم ماندن نداریم. اینکه شایعه‌ها را باور نکنیم، رفتار‌های اقتصادی‌مان را بر اساس منطق و توصیه‌های کارشناسان و به دور از هیجان پیش بریم هم قطعا می‌تواند کمک‌مان کند!
