۸۹ روز از شناسایی اولین موارد قطعی کرونا در کشورمان می‌گذرد، ویروسی که طی کمتر از سه ماه ۱۱۸ هزار و ۳۹۲ نفر از هموطنان‌مان را مبتلا کرده و همچنان نیز می‌تازد. اما باید پرسید فراز و فرود‌های کووید-۱۹ در ایران ناشی از چه بوده و چگونه می‌توان روند نزولی آن را تداوم بخشید؟
شمار مبتلایان به کووید-۱۹ در جهان از مرز ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر گذشته و هنوز جهان برای این ویروس هیچ دارو و درمان قطعی پیدا نکرده است. در کشور ما نیز تاکنون ۱۱۸ هزار و ۳۹۲ نفر به بیماری کووید-۱۹ مبتلا شده‌اند و متاسفانه از این تعداد۶ هزار و ۹۳۷ نفر نیز جان باخته‌اند. هرچند که روند کلی بروز و شیوع کرونا در کشور کنترل شده و نزولی است، اما همچنان شاهد بروز پیک شدید و وضعیت اضطراری در برخی استان‌ها مانند خوزستان هستیم. حال باید پرسید چرا کرونا در برخی کشور‌ها از جمله کشور ما نزولی شده و حتی روند مراجعه به بیمارستان‌ها کاهش یافته است، در عین حال آیا همچنان احتمال مجدد خطر بروز پیک شدید این بیماری وجود دارد یا باید کرونا را تمام شده فرض کنیم؟
دکتر علی جعفریان-رییس سابق دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتگو با ایسنا، با بیان اینکه اوج درگیری ما با کرونا از نظر میزان مراجعات در اسفند ماه سال ۱۳۹۸، بود، گفت: اولین موردی که در ایران مثبت گزارش شده، در روز آخر بهمن ماه بود. باید توجه کرد که در تاریخ ۱۰ دی ماه ۱۳۹۸ چین شناسایی ویروس کرونا را اعلام کرده بود. سپس سازمان جهانی بهداشت نیز در تاریخ حدود ۱۰ بهمن ماه اعلام کرد که ما با وضعیت اورژانس بهداشت عمومی در سطح بین‌المللی درباره این بیماری مواجه هستیم که از نظر بین‌المللی قابل توجه و نگران‌کننده است. این وضعیت یک گام قبل از اعلام وضعیت پاندمیک محسوب می‌شود. در کشور ما نیز اولین گزارش قطعی از کرونا، ابتدای اسفند ماه بود که نشان می‌دهد ما هم مانند بسیاری از کشور‌های دیگر، در شناسایی موضوع تاخیر داشته‌ایم که البته بلافاصله بعد از شناسایی اعلام شد که تست دو نفری که فوت شده بودند، مثبت بوده است.
فاز سخت کرونا در تهران
وی افزود: بنابراین ما از ابتدای اسفند دچار یک موج بسیار گسترده در زمینه بیماری کووید-۱۹ شدیم که از قم آغاز شد و سپس تهران و گیلان درگیر شدند وهمزمان سایر استان‌ها نیز درگیر بیماری شدند. در تهران در طول اسفند ماه یک فاز بسیار بسیار سخت را گذراندیم. به‌طوری که تعداد بستری بسیار بالا رفت و تعدد زیادی از بیمارستان‌های ما از بیماران کرونایی لبریز شدند.
تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها؛ تصمیم موثر برای مدیریت کرونا
نوروز؛ فرصتی که شاید می‌شد بهتر از آن برای کنترل کرونا استفاده کرد
جعفریان ادامه داد: همچنین در یک مقطعی در برخی شهرها از جمله قم و رشت، حتی دچار کمبود تخت آی‌سی‌یو شدیم. در عین حال مدارس و دانشگاه‌ها به موقع تعطیل شدند و تصمیمی که در این زمینه گرفته شد، بسیار موثر بود. به‌ویژه در زمینه دانشگاه‌ها؛ چراکه باز بودن دانشگاه‌ها به معنای رفت‌وآمد بین شهرهاست. زیرا دانشجویان در سراسر کشور در دانشگاه‌های شهر‌های مختلف درس میخوانند و به طور مرتب نقل و انتقال دارند. تذکرات مختلفی داده شد که مردم مراقبت کنند. همچنین شناسایی شد که ما با چه ویروسی سروکار داریم. باید توجه کرد که کرونا، ویروسی است که از طریق قطرات تنفسی منتقل می‌شود و بر همین اساس بود که در هفته آخر اسفند ماه کشور تقریبا در حالت تعطیل درآمد و ایام نوروز آغاز شد که فرصت خوبی بود و شاید بهتر از این هم می‌توانستیم از تعطیلات نوروز استفاده کنیم. اگر ما قبل از تعطیلات نوروز سفر‌ها را محدود کرده و رفت‌وآمد شهرها را می‌بستیم، شاید پیک‌مان مقداری کنترل شده‌تر می‌بود.
بیشترین تعداد شناسایی و مرگ ناشی از کرونا در کشور در چه روز‌هایی بوده است؟
رییس سابق دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین گفت: در هر حال وقتی وارد تعطیلات نوروز شدیم، اگر به منحنی‌های ایران در زمینه شیوع کرونا در کشور نگاه کنیم، می‌بینیم که در دو سه روز ابتدایی نوروز هنوز وضعیت خوبی نداشتیم و در هفته اول نوروز حتی تعداد موارد شناسایی‌مان افزایش یافت. به طوری که در تاریخ ۲۰ مارچ (یکم فروردین ماه)، ۱۲۳۷ مورد جدید شناسایی کرده بودیم که در آخر این نوروز حتی به ۳۰۰۰ مورد نیز رسید. البته افزایش تعداد شناسایی ناشی از این بود که تعداد کیت‌هایی که در اختیار داشتیم و میزان تست‌هایمان افزایش یافت. در عین حال منحنی مرگ ومیر ناشی از کرونا در کشور از اواخر اسفند ماه شروع به افزایش کرد و در طول ایام نوروز ادامه یافت. به طوری که بالاترین رقم مرگ و میری که به دلیل کووید-۱۹ در ایران ثبت شده است، ۱۵۸ نفر در روز چهارم آپریل یا ۱۶ فروردین بوده است.
آغاز شیب نزولی کرونا
جعفریان با بیان اینکه در روز‌های نهم و دهم فروردین ماه نسبت به محدود کردن مسافرت‌ها اقدام شد، گفت: اگر این اقدام انجام نمی‌شد، همچنان پیک بیماری در کشور به سمت بالا می‌رفت، اما با این اقدام پیک کرونا در کشور تا حدودی محدود شد. نوروز یک فرصت خدادادی برای کشورمان بود. بر همین اساس از اواخر تعطیلات و تقریبا از تاریخ بیستم فروردین ماه شیب نزولی کرونا در کشور آغاز شد و این شیب نزولی همچنان از نظر تعدا مرگ ادامه دارد. به طوری که در هفته گذشته دو سه روز بود که زیر ۵۰ مرگ ناشی از کرونا در یک روز داشتیم.
پیک خوزستان و روند افزایشی شناسایی کرونایی‌های جدید
وی ادامه داد: این درحالیست که هنوز تعداد شناسایی بیماران جدید بالاست. البته شناسایی موارد جدید کاهشی شده بود، اما با پیکی که در خوزستان اتفاق افتاد، دوباره روند شناسایی موارد جدید مجددا شده و شاهد بالا رفتن تعداد موارد جدید هستیم که البته گفته می‌شود این موضوع مربوط به پیک خوزستان است که مختص دهم اردیبهشت به بعد است که شیب صعودی در این زمینه آغاز شد.
چرا باوجود بازگشایی‌ها، کرونا پیک شدیدی در کشور نزد؟
وی اظهار کرد: بنابراین ما در زمینه کرونا، متناسب با اقداماتی که انجام دادیم، نتیجه می‌گیریم. در هر کجا که کنترل‌ها را اعمال کردیم و به موقع عمل کردیم، نتیجه خوب گرفته‌ایم. هر کجا که این اقدامات را به موقع انجام ندادیم، نتیجه خوبی هم نگرفته‌ایم و از این پس هم همین روند تکرار خواهد شد. به عنوان مثال در فرهنگ ما دست دادن و روبوسی کردن، رایج بوده است. حال ما در پی شیوع کرونا این کار را ترک کرده‌ایم. به نظر من و با توجه به اینکه هنوز واکسن، دارو و درمان قطعی برای درمان کرونا نداریم و علی‌رغم اینکه محدودیت‌هایمان هم کاهش یافته، تقریبا همه جا را بازگشایی کردیم و شهر فعال است، علت اینکه بیماری پیک شدیدی نمی‌زند، این است که اقداماتی مانند دست دادن، روبوسی و تماس نزدیک را که در فرهنگ‌مان رایج بوده است، کنار گذاشتیم. در عین حال یک نکته مهم هم رعایت بهداشت دست و شست‌وشوی آن است.
چه کنیم تا کرونا از کنترل خارج نشود؟
جعفریان با بیان اینکه از ابتدای شناخت ویروس کرونا، سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که شست‌وشوی مداوم دست‌ها یکی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری است، گفت: ممکن بود هموطنان‌مان در طول ۲۴ ساعت سه یا چهار بار بیشتر دست‌هایشان را نشویند، اما در حال حاضر مرتب مراقبت می‌کنند؛ بنابراین تا زمانیکه ما این اقدامات را ادامه دهیم، می‌توانیم انتظار داشته باشیم که به میزان محدود با بیماری مواجه باشیم و روند بیماری در کشور به گنه‌ای باشد که از کنترل خارج نشود.
کرونا از بین می‌رود؟
وی تاکید کرد: کرونا از بین نرفته و از بین نخواهد رفت. کرونا مانند آنفلوآنزا و سرماخوردگی با ما خواهد بود. منتها ویروسی مانند سرماخوردگی مشکلی برای افراد ایجاد نمی‌کند و بعد از چند روز بهبود می‌یابد، درحالیکه ویروسی مانند آنفلوآنزا خطر مرگ و میر دارد و ویروسی مانند کرونا شاید ۱۰ برابر آنفلوآنزا خطر مرگ داشته باشد و البته میزان آلوده‌کنندگی کرونا هم بسیار بالاست؛ بنابراین اگر می‌خواهیم بدانیم، چه اتفاقی می‌افتد، پاسخ‌مان بستگی به اقداماتی دارد که انجام می‌دهیم. به طوری که اگر ملاحظات بهداشتی را رعایت کنیم، بهداشت دست را رعایت کنیم، تماس فیزیکی را به حداقل برسانیم، فاصله‌گذاری فیزیکی را تا حد ممکن حفظ کنیم، بیماران و افرادی که از بیماران مراقبت می‌کنند، از ماسک استفاده کنند، در مکان‌هایی مانند وسایل حمل و نقل عمومی که نمی‌توانیم فاصله‌گذاری فیزیکی را رعایت کنیم، از ماسک استفاده کنیم و... و حداقل در طول یکی دو سال آینده این موارد را رعایت کنیم تا به نقطه‌ای برسیم که تغییری در واکسیناسیون یا درمان کرونا اتفاق بیفتد، می‌توانیم وضعیت را مدیریت و کنترل کنیم.
فعلا هیچ درمان قطعی برای کرونا وجود ندارد
جعفریان افزود: باید توجه کرد که فعلا هیچ دارویی برای کرونا نداریم که به طور قطعی موثر باشد. آنفلوآنزا دارو دارد و دارویش تا درصد زیادی موفق است،، اما کرونا اینطور نیست و همه دارو‌هایی که برای کرونا استفاده می‌شود، ممکن است تا حدودی تاثیر داشته باشند که تاثیرات هیچ یک ثابت شده و قطعی نیست. مکانیزم و روند تولید واکسن هم به گونه‌ای است که یکی دو سال طول می‌کشد. در عین حال اگر واکسن هم در کشور دیگری تولید شود، اینکه چه زمانی در اختیار کشور ما قرار بگیرد، یک پروژه دیگر است. ما یا باید خودمان به صورت انبوه واکسن تولید کنیم و یا کشور دیگری آن را تولید کند. واکسن کرونا در هر کشوری که تولید شود، طبیعتا آن کشور ابتدا مردم خودش را پوشش می‌دهد؛ بنابراین ما باید با کرونا کنار بیاییم. به این معنا که مراقبت کنیم که افراد مسن، افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، افراد پرخطر مبتلا نشوند و بقیه هم اگر مبتلا می‌شوند، به گونه‌ای مدیریت شده مبتلا شوند که سیستم درمانی کشور قادر به پاسخگویی باشد.
چرا مرگ و میر کرونایی‌ها در کشور کاهش یافته است؟
وی درباره چرایی کاهش مرگ و میر ناشی از کرونا در کشور، اظهار کرد: بیمارانی که بدحال می‌شوند نیاز به مراقبت در آی‌سی‌یو دارند. ما در یک مقطعی در بسیاری از شهرها، به نسبت بیماران کرونایی، امکانات آی‌سی‌یو نداشتیم. وقتی بیمارستان سرریز می‌شود و بیمارستان پر می‌شود، دیگر نمی‌تواند به مردم ارائه خدمت دهد و در نتیجه روند مرگ هم افزایش می‌یابد. این درحالیست که در حال حاضر بار مراجعه به بیمارستان‌ها کاهش یافته است. به عنوان مثال در بیمارستان امام خمینی (ره) در هفته دوم اسفند ماه که آی‌سی‌یو‌های محدودی داشتیم، بیمارانی را داشتیم که در بخش بستری بودند، اما نیاز به آی‌سی‌یو داشتند. در آن زمان طبیعتا میزان مرگ و میر بالاتر رفت و مسئولان بیمارستان به محض مشاهده این وضعیت، اعمال الکتیو جراحی را متوقف کردند و فعالیت‌های بیمارستان به موارد اورژانس محدود شد و ۱۰۰ تخت آی‌سی‌یو و بقیه ظرفیت و امکانات بیمارستان را به کرونا اختصاص دادیم. از آن زمان میزان مرگ و میر مان کاهش یافت. زیرا بیماری که نیازمند آی‌سی‌یو بود، در این بخش بستری می‌شد. البته تجربه کادر درمان هم در کاهش مر گ. و میر بی‌تاثیر نبوده است و پزشکان متخصص بیهوشی و مراقبت‌های ویژه ما اطلاعات‌شان خیلی بهتر از دو ماه قبل است.
جعفریان ادامه داد: البته باید توجه کرد که بیماران کرونایی که در آی‌سی‌یو هم بستری می‌شوند، درصدی از مرگ و میر را دارند. در همه جای دنیا بیماران کرونایی که در آی‌سی‌یو بستری می‌شوند، ۵۰ درصد مرگ و میر دارند. منتها ما توانستیم بیماران بدحال را به آی‌سی‌یو منتقل کنیم. البته اظهاراتی هم مبنی بر ضعیف شدن ویروس هم مطرح شده است و این موضوع را در کاهش مرگ و میر دخیل دانسته‌اند،، اما این اظهارات هنوز اثبات نشده است که آیا ویروس به سمت ضعیف شدن تغییر ژنتیکی می‌کند یا خیر.
آینده بشر با کرونا
وی با اشاره به احتمال همزمانی پیک کرونا و آنفلوآنزا در پاییز امسال، اظهار کرد: باید توجه کرد که در زمینه کرونا با چیزی مواجه شدیم که در ۱۰۰ سال اخیر در ایران بی‌سابقه است. در دنیا هم به عنوان یک بحران ناشی از سلامت بعد از جنگ جهانی دوم تلقی می‌شود. به طوری که دبیرکل سازمان ملل هم اعلام کرد که بعد از جنگ جهانی دوم، تاکنون در دنیا چنین بحرانی نداشتیم. کرونا چند نکته دارد؛ اول اینکه بیماری به سرعت منتشر می‌شود. دوم اینکه میزان کشندگی نسبتا بالایی دارد و سوم اینکه هیچ درمان قطعی برای آن نداریم. در کنار این در نظر بگیرید که این بیماری به رفتار ما هم وابستگی زیادی دارد. نتیجه هم این شده که در کشور ما که یک کشور اسلامی است بعد از ۱۴۰۰ سال مساجد که محور تجمع افراد بوده، بسته شده است. این نشان می‌دهد که ما با مساله‌ای جدی و جدید مواجهیم که سابقه نداشته است و هنوز هم زود است برای اینکه بفهمیم آینده ما با این ویروس به چه صورت است.
۲ روش کنترل کرونا و آنفلوآنزا در پاییز
رییس سابق دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: در عین حال باید توجه کرد که در ویروسی مانند آنفلوآنزا هم که واکسن داریم بنا بر دلایل قیمت و میزان تولید آن باز هم مصرف آن محدودیت‌هایی دارد و توصیه می‌شود که افراد در معرض خطر آن را تزریق کنند. در عین حال واکسن آنفلوآنزا هم به صورت ۱۰۰ درصد از فرد محافظت نمی‌کند. در عین حال آنفلوآنزا سرجایش هست و کرونا هم که فعلا وجود دارد، بنابراین اگر ملاحظات کافی و لازم را در پاییز نداشته باشیم، دچار مشکل می‌شویم. به هر اندازه که مردم عقب‌نشینی کنند، در ریسک بالاتری قرار می‌گیریم و به هر اندازه که کرونا را جدی بگیرند و موارد بهداشتی را رعایت کنند، ما در ریسک کمتری قرار می‌گیریم؛ بنابراین یک روش این است که مانند کشور کره جنوبی هرکسی را که علامت‌دار شد، تست کنیم و به محض یافتن یک مورد مثبت افراد در تماس با او را هم تست کنیم و تمام موارد مثبت را برای مدت دو هفته قرنطینه کنیم. این یک روش است که بسیار هم موفق بوده است. به طوری که از نظر تعداد مبتلا کره جنوبی بعد از چین دومین کشور بود، اما در حال حاضر به شدت کاهشی بوده و وضعیت پایدارتری نسبت به سایر کشور‌ها پیدا کرده است و کل مواردی که شناسایی کرده، ۱۰ هزار نفر است. البته این روش بسیار پر هزینه بوده و در عین حال افراد مثبت هم باید از سایر افراد جامعه جدا شوند.
جعفریان ادامه داد: یک راه دیگر هم این است که اعلام کنیم تا حدی که سیستم درمانی می‌تواند پوشش دهد، بیماری را کنترل کنیم. این اقدامی است که به عبارتی اکنون آن را انجام می‌دهیم. به این معنا که به‌گونه‌ای بیماری را کنترل کنیم که تعداد بیماران از ظرفیت سیستم درمانی‌مان بالاتر نرود. یعنی به صورتی حرکت کنیم که از سقف سیستم بهداشتی و درمانی بالا نزند و مردم دچار کمبود تخت بستری و آی‌سی‌یو نشوند؛ بنابراین در پاییز که احتمالا با توجه به اینکه سرماخوردگی‌ها افزایش یافته و ممکن است ترشحات تنفسی آلودگی بیشتری ایجاد کنند، باید منتظر یک پیک جدید آنفلوآنزا و کرونا باشیم، اما پیک جدید حتما باید کنترل شده باشد. در غیر این صورت ممکن است حوادثی که در رشت و قم اتفاق افتاد، تکرار شود.
نادیده گرفتن شواهد علمی حتی نخست وزیر انگلیس را هم به آی‌سی‌یو کشاند
رییس سابق دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه در داستان کرونا چند اتفاق خوب هم افتاده است، همچنین گفت: یکی این است که دنیا مجبور شد بر اساس شواهد علمی عمل کند. متوجه شدیم که نمی‌توان با روش‌های غیر علمی و بی‌پایه و اساس با کرونا برخورد کرد. دیدیم که هم در کشور ما و هم در بسیاری از کشور‌های دنیا این اقدام را انجام دادند و چه اتفاقاتی افتاد. آقای بوریس جانسون-نخست وزیر انگلیس بعد از کرونا اعلام کرد که من با همه دست می‌دهم، این کار را کرد، به کرونا مبتلا شد و حتی تا آی‌سی‌یو هم رفت؛ بنابراین افرادی که نپذیرفتند که در این وضعیت شواهد علمی لازم‌الاجراست، دچار مشکل شدند؛ بنابراین بسیار مهم است و ما باید یاد بگیریم که بر اساس شواهد علمی رفتار کنیم. در عین حال باید توجه کرد که شواهد علمی هم هیچ‌گاه ۱۰۰ درصد نیستند و ابطال‌پذیرند. علوم تجربی ماهیتا ابطال‌پذیرند؛ بنابراین باید بر اساس بهترین شواهد علمی موجود عمل کنیم که این موضوع در کرونا خیلی خودش را نشان داد و همه کسانی که در مقابل تعطیلی‌ها مقاومت می‌کردند، مجبور شدند تعطیل کنند. این اتفاق نه‌تن‌ها در ایران، بلکه در همه جای دنیا رخ داد.
جعفریان در پایان صحبت‌هایش گفت: نکته دیگر این است که در این شرایط شایعه به شدت در فضای عمومی و رسانه‌های اجتماعی ایجاد می‌شود. یعنی اطلاعات غلطی که گاهی اوقات از بیماری بدتر می‌شوند. دبیر کل سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که با چهار برنامه و با شبکه‌هایی مانند گوگل، فیس‌بوک، توییتر و... هماهنگی کنند تا اجازه ندهند که اطلاعات غلط درباره کرونا نشر داده شود و این شبکه‌ها به اطلاعاتی که از سوی آنها منتشر می‌شود، ورود کنند. در شرایط شیوع کرونا چه درباره بیماری، چه درباره تظاهرات آن و چه درباره درمان‌هایش اطلاعات عجیب و غریبی ارائه می‌شد و حتی رییس جمهور یک کشور هم اعلام کرد که برای پیشگیری از کرونا فلان ماده را تزریق کنید و مسائل عجیب و غریب اینچنینی؛ بنابراین باید فضای جامعه را به سمتی بریم که مردم از شواهد علمی درست استفاده کنند و مسائل غیرمستند و اثبات‌نشده به عنوان واقعیت در ذهن مردم وارد نشود.
