بهره هاي ترکیه از نقش آفريني در پرونده هسته ای ایران

بعد از سفر رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، به تهران که امضای توافقنامه هسته ای از سوی سه ضلع ترکیه، برزیل و ایران را به دنبال داشت، ترکیه نقش قابل توجهی در مسئله هسته ای ایران پیدا کرده است.

این موضوع را می توان به وضوح در دو حرکت از سوی دولتمردان ترکیه مشاهده کرد؛ نخست واکنش تند اردوغان و احمد داود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه به موضوع پیش نویس قطعنامه جدید و تشدید تحریم ها علیه ایران و دوم، نامه اردوغان به سران 26 کشور از جمله کشورهای دائم و غیر دائم شورای امنیت.

او در این نامه تاکید کرده که توافق تهران می تواند مسئله هسته ای ایران را به روش دیپلماتیک و از راه گفت و گو حل کند. علاوه بر این دو حرکت، باید به مذاکرات تلفنی اردوغان نیز اشاره کرد. او در گفت و گوی مستقیم با بارک اوباما، رییس جمهور آمریکا، ولادیمیر پوتین، نخست وزیر روسیه، بشار اسد، رییس جمهور سوریه، الهام علی اف، رییس جمهور آذربایجان، شيخ حمد بن خليفه آل ثاني، امیر قطر، و یورگو پاپاندرو، نخست وزیر یونان سعی کرده تا دلایل حمایت از توافق تهران و جلوگیری از صدور قطعنامه جدید را به روسای این کشورها گوشزد کند.

از مجموع این تحرکات معلوم می شود که اردوغان در مسئله هسته ای ایران بیشتر از گذشته ظرفیت نقش آفرینی یافته و سعی می کند تا از این ظرفیت به خوبی استفاده کند، اما این پرسش خود به خود مطرح است که ترکیه در مسئله هسته ای ایران چه بهره ای دارد که اردوغان به این صورت وارد چنين معرکه ای سخت شده است؟

قبل از هر چیز روشن است که اردوغان سعی می کند تا از توافق به دست آمده در برابر صدور قطعنامه علیه ایران حمایت کند، چرا که صدور قطعنامه می تواند منجر به منتفی شدن توافق تهران و در نتیجه بی حاصل ماندن تلاشهای ترکیه شود. به عبارت دیگر، اردوغان توافق تهران را به منزله حاصل تلاش ها و رایزنی هایش برای حل موضوع تبادل سوخت و در نهایت حل دیپلماتیک هسته ای ایران می داند و سعی می کند که موانع را در نتیجه بخش بودن تلاشهایش مرتفع کند.

باید توجه داشت که مسئله هسته ای ایران در طول چند سال اخیر مبدل به موضوع پیچیده ای در شورای امنیت و یکی از حساس ترین مسائل منطقه شده و در مسیر پر فراز و نشیب خود به مرحله ای رسیده که ترکیه برای حل دیپلماتیک آن جایگاهی یافته است.

اگر توافق تهران به نتیجه برسد و بتواند راهی برای حل نهایی پرونده هسته ای ایران در شورای امنیت بگشاید، آن گاه ترکیه توانسته است به یکی از بازیگران اصلی در این فرایند تبديل شود. این دست آورد برای اردوغان به معنای پیروزی بزرگ دیپلماتیک او است زیرا او توانسته در موضوعی جنجالي و غامض وارد شود و از طریق مذاکره و دیپلماسی آن را حل کند در حالي كه اين مسئله تا كنون نه با تحریم و نه با تهدید حل نشده است.

نتیجه چنین دست آوردی بر ارتقاء جایگاه منطقه ای و بین المللی ترکیه خواهد افزود زیرا که از یک سو به کشورهای منطقه ثابت می کند برای حل مسائل و منازعات منطقه ای می توانند به ابتکار ترکیه اعتماد کنند و از سوی دیگر، به قدرتهای بین المللی و به خصوص اتحادیه اروپا نشان می دهد که ترکیه مناسب ترین دروازه برای ورود به خاورمیانه است؛ نکته ای که دولت ترکیه در سالهای اخیر به شدت بر آن تاکید کرده است.

نتیجه بخش بودن توافق تهران و حل مسئله هسته ای ایران از این طریق نتایج داخلی نیز برای اردوغان به دنبال خواهد داشت. او به این وسیله توانایی های سیاسی خود را به رقبای داخلی اثبات خواهد کرد که در احزاب لائیک و لایه هایی از ارتش حضور دارند و این امر به معنای تایید مدیریت سیاسی او در داخل ترکیه است.

از سوی دیگر، حل مسئله هسته ای ایران از طریق دیپلماتیک راهی است برای دستیابی ترکیه به توانایی های هسته ای. اردوغان در کنفرانس خبری مشترک با هاشم تاچی، نخست وزیر کوزوو، انجام فعالیت های غنی سازی اورانیوم برای اهداف صلح آمیز را حق همه کشورها دانست و گفت؛ «ما نیز با روسیه درباره‌ی مساله‌ی هسته‌ای توافقاتی انجام داده‌ایم و زمانی‌که نیروگاه هسته‌ای خود را راه ‌اندازی کنیم به غنی‌سازی اورانیوم نیاز داریم. تنها مساله این است که باید این انرژی را در اهداف صلح‌آمیز به کار بریم».

این سخنان اردوغان نشان می دهد که ترکیه برای فعالیت های هسته ای خود برنامه های بلند مدتی در نظر گرفته و در این میان، حل و فصل دیپلماتیک پرونده هسته ای ایران دروازه ورود او به این برنامه ها است.

در صورت حل وفصل مسئله هسته ای ایران از این طریق، ترکیه بهتر می تواند فعالیتهای هسته ای خود را توسعه داده و به غنی سازی اورانیوم دست بیابد. علاوه بر این، ایران توانمند هسته ای محرک لازم برای ترغیب اتحادیه اروپا به تجهیز هسته ای ترکیه به عنوان شریک و احتمالا عضو اتحادیه می باشد.

علاوه بر این نکات باید توجه داشت که اردوغان یک احتمال را از نظر دور نداشته و آن این که پرونده هسته ای ایران در نهایت لاینحل نخواهد ماند و امکان پذیرش ایران هسته ای از سوی غرب وجود دارد. بنابر این، ترکیه نیز در این رهگذار نباید از قافله عقب مانده و باید خود را برای چنین نتیجه ای آماده کند و به عبارت دیگر، در صورت پذیرش ایران هسته ای از سوی غرب، لازم است که ترکیه از هم اکنون جایی در کنار ایران هسته ای برای خود فراهم کرده باشد.

ورود ترکیه در مسئله هسته ای ایران و بهره هایی که از این رهگذر به دست می آورد به معنای برد ترکیه در این وادی نیست و باید توجه داشت که ترکیه در مقطع فعلی بزرگترین کمک را به ایران برای حل دیپلماتیک پرونده اش و خروج از بحران فعلی کرده است. در اینجا باید توجه به جایگاه منطقه ای و بین المللی ترکیه داشت که با کشورهای منطقه و اروپا و آمریکا و حتی روسیه از مناسباتی خوب برخوردار است. فعالیت های اخیر ترکیه باعث شده تا مخالفت با صدور قطعنامه جدید تنها از سوی ایران و همراهان سنتی اش شنیده نشود، بلکه ترکیه نیز به این جرگه پیوسته و آنکار به موازات تهران سیاستی مشابه را در پیش گرفته است. همین امر ایران را از تنگنای فعالیت های دیپلماتیک خود برای حل دیپلماتیک مسئله خارج می کند و مخالفت با تحریم ایران از زبان کشوری نیز شنیده شود که در میان کشورهای غربی گوشی برای شنیدن آن وجود دارد.

در واقع، ورود ترکیه در مسئله هسته ای ایران را باید از منظر همکاری منطقه ای دو کشور دانست که منافع بلند مدتی را برای هر دو در پی دارد.