آیا رابطه ترامپ و ماسک به بن‌بست رسیده است؟

فرارو- جاش داوسی خبرنگار ارشد مسائل بین الملل روزنامه وال استریت ژورنال

به گزارش فرارو به نقل از روزنامه وال استریت ژورنال، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، اخیراً در جلسه‌ای با مشاورانش نسبت به وعده جنجالی ایلان ماسک، میلیاردر سرشناس فناوری ابراز تردید کرده است؛ وعده‌ای مبنی بر کاهش یک تریلیون دلار از هزینه‌های دولت. به‌گفته منابع دولتی، ترامپ با لحنی کنایه‌آمیز پرسیده است: «یعنی همش چرند بود؟» او نسبت به توانایی ماسک برای تحقق چنین کاهش عظیمی از مسیر « وزارت کارامدی دولت» ابراز شک و تردید کرده است.

طرح دیوانه‌وار ماسک برای انقلاب اداری آمریکا!

این ماجرا بازتابی از لحظات آشکار تردید و نارضایتی دونالد ترامپ و مشاوران ارشدش نسبت به عملکرد چهارماهه ایلان ماسک در دولت است؛ دوره‌ای پرفرازونشیب که سایه تنش‌های آن از خاورمیانه تا جلسات کابینه و حتی اتاق بیضی شکل کاخ سفید گسترده شده است. همزمان، این نارضایتی نشان‌دهنده نگرانی عمیق‌تری نسبت به موانعی است که سرعت پیشبرد برنامه‌های ماسک را کند کرده‌اند؛ از گره‌های حقوقی گرفته تا پیچ‌وخم‌های بوروکراتیک. با این حال، ترامپ علاقه‌اش به ماسک را حفظ کرده و برنامه دیدارهای بعدی میان آن دو همچنان پابرجاست؛ هفته گذشته نیز شام مشترکی داشتند. به‌درخواست رئیس‌جمهور، روز جمعه مراسمی دوستانه در اتاق بیضی برگزار شد تا دو مرد در فضایی گرم، یکدیگر را مورد ستایش قرار دهند.

به‌گفته کارکنان کاخ سفید، ترامپ در توصیف ایلان ماسک به مشاورانش گفته است: «او پنجاه درصد نابغه است و پنجاه درصد پسر بچه.» یکی دیگر از مقامات دولتی نیز نقل کرده که ترامپ در توصیفی دیگر گفته: «نود درصد نابغه است، ده درصد پسر بچه!» گفت‌وگوهای آن دو در مهمانی‌های شام باشگاه ترامپ اغلب طولانی و پراکنده بود، اما به روایت برخی منابع، شوخ‌طبعی خاص ماسک گاهی ترامپ را سردرگم می‌کرد. رئیس‌جمهور روز جمعه با لحنی آمیخته به مزاح و دلبستگی گفت: «ایلان واقعاً نمی‌رود؛ او رفت‌و‌آمد خواهد داشت.» ماسک در پاسخ به درخواست‌ها برای اظهار نظر، سکوت اختیار کرده است.

برای مدتی، رابطه دونالد ترامپ و ایلان ماسک به یکی از محوری‌ترین مناسبات در سیاست معاصر آمریکا تبدیل شد. ایلان ماسک با صرف حدود ۳۰۰ میلیون دلار برای کمپین انتخاباتی ترامپ، نقشی کلیدی در بازگشت او به کاخ سفید ایفا کرد. در مقابل، ترامپ دسترسی بی‌سابقه‌ای به ساختار عظیم دولت فدرال در اختیار ماسک گذاشت و اختیارات گسترده‌ای به او داد؛ با این وعده که وی بتواند نظم اداری را از اساس دگرگون کند. به‌گفته مدافعان ماسک، او توانست مجموعه‌ای از اصلاحات را رقم بزند؛ از کاهش کمک‌های خارجی گرفته تا کوچک‌سازی ساختار دولت؛ اقداماتی که بدون تعهد بی‌وقفه او به نهاد نوپای «DOGE» یا وزارت کارامدب دولتی، بعید بود به ثمر بنشینند.

تماس‌های عصبی ماسک با کاخ سفید: چرا رئیس‌جمهور شخصاً وارد ماجرا شد؟

آخرین تنش میان ماسک و کاخ سفید، هزاران کیلومتر دورتر از واشنگتن و در فاصله‌ای حدود ۷۰۰۰ مایلی رخ داد؛ جایی که ماسک از توافقی به‌شدت برآشفته شد؛ توافقی که به رهبری رقیب دیرینه‌اش یعنی سم آلتمن از اوپن ای آی شکل گرفته بود و قرار بود در جریان سفر ریاست‌جمهوری علنی شود. در واکنش، ماسک با دست‌کم سه مقام کاخ سفید تماس گرفت و همین تماس‌ها کافی بود تا ماجرا به اطلاع ترامپ برسد و او شخصاً درگیر ماجرا شود.

برای آرام کردن ایلان ماسک، برنامه سفر ریاست‌جمهوری دچار تغییراتی شد. به‌گفته منابع آگاه، ترامپ در ابتدا قصد داشت توافق صورت‌گرفته را همراه با سم آلتمن و سایر مقامات در یک سخنرانی عمومی اعلام کند، اما برای دلجویی از ماسک، این اعلام رسمی به مدت یک هفته به تعویق افتاد و آلتمن نیز در هیچ رویداد عمومی در کنار رئیس‌جمهور ظاهر نشد. هم‌زمان، فشارهای ناشی از حضور در دولت بر ماسک سنگینی کرده است. به‌گفته مقامات ارشد، او در محافل خصوصی صراحتاً گفته است: «باید این فشار را از روی خودم و شرکت‌هایم بردارم»؛جمله‌ای که به‌روشنی نشان از انگیزه‌اش برای ترک دولت دارد. شرکت تسلا در سه‌ماهه نخست سال با افت ۷۱ درصدی سود خالص روبه‌رو شده و اسپیس‌ایکس نیز با مجموعه‌ای از شکست‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کند.

در یکی از جلسات کابینه در بهار امسال، ایلان ماسک ناگهان ایستاد و با لحنی تند خطاب به وزرای کابینه و مقامات ارشد گفت که آن‌ها درکی از میزان آسیب واردشده به خودروهایش و دشواری‌های کسب‌وکارش ندارند. این اظهارات غیرمنتظره، حاضران جلسه را غافلگیر کرد. پام باندی، دادستان کل در پاسخ گفت: «ما هر مجرمی را که بتوانیم، بازداشت و محاکمه خواهیم کرد.» در حالی که ماسک به مشاوران کاخ سفید اطمینان داده در آینده از ترامپ در عرصه سیاسی حمایت خواهد کرد، مشاوران رئیس‌جمهور می‌گویند وعده او برای ارسال چک ۱۰۰ میلیون دلاری به کمیته اقدام سیاسی ترامپ هنوز عملی نشده است. در مقابل، ماسک نیز برخی اعضای دولت را متهم کرده که در اجرای واقعی اصلاحات در واشنگتن، آن‌چنان که وعده داده بودند، جدی عمل نکرده‌اند.

مشاوران ترامپ، همکاری با ایلان ماسک را «سواری طوفانی» توصیف می‌کنند؛ تجربه‌ای پرتنش با چهره‌ای که گاه شب‌ها را در کاخ سفید می‌گذراند، نیمه‌شب پیام می‌فرستاد و با تصمیمات ناگهانی‌اش، چه در نشست‌های خصوصی و چه در اظهارات عمومی، مقامات ارشد دولت را غافلگیر می‌کرد. به‌گفته دستیاران کاخ سفید، ماسک بارها با مقاماتی چون سوزی وایلس، رئیس دفتر کاخ سفید و مدیران دفتر ارتباطات وارد تنش شد؛ چرا که اقدام به کاهش‌های چشمگیر در هزینه‌های دولتی می‌کرد، بی‌آن‌که از قبل هماهنگی صورت گیرد.

برای مدتی، دستیاران ارشد ترامپ تنها از طریق رسانه‌ها یا اطلاع‌رسانی‌های پراکنده وزرای کابینه از عملکرد وزارتخانه موسوم به «DOGE» باخبر می‌شدند؛ حتی زمانی که این نهاد صدها نفر را اخراج کرد یا برای دسترسی به اطلاعات حساس سایر نهادها اقدام نمود. برخی منابع همچنین می‌گویند ماسک با مسئولان منابع انسانی بر سر نحوه گزینش اعضای تیم خود نیز دچار تنش شد؛چرا که معتقد بود کاخ سفید نباید در انتخاب نیروهای او در DOGE دخالت کند.

دامنه تنش‌ها چنان بالا گرفت که دونالد ترامپ ناچار شد شخصاً مداخله کند و از سوزی وایلس، رئیس دفتر کاخ سفید خواست تا نقش فعال‌تری در مدیریت تعاملات با ایلان ماسک ایفا کند. به‌گفته منابع مطلع، مقام‌های ارشد کاخ سفید از ماسک و تیمش خواسته بودند تا پیشاپیش آن‌ها را در جریان تصمیم‌ها و برنامه‌های خود قرار دهند تا بتوانند در مواجهه با رسانه‌ها از مواضع دولت دفاع کنند. با این حال، ماسک گاه به کارکنانش می‌گفت که «لزومی ندارد همه چیز را بدانند.» در نهایت، پس از هفته‌ها تنش، او با برگزاری جلسات منظم با وایلس موافقت کرد.

یکی از لحظات پرتنش در روابط ماسک و کاخ سفید زمانی رقم خورد که او در ماه فوریه، سناتور جمهوری‌خواه تاد یانگ از ایندیانا را در یک پست شبکه اجتماعی «عروسک دست دولت پنهان» توصیف کرد؛ اظهارنظری که خشم ترامپ و تیمش را برانگیخت. مشاوران رئیس‌جمهور روزها تلاش کرده بودند تا یانگ را برای حمایت از نامزدی تولسی گابارد به‌عنوان رئیس اطلاعات ملی متقاعد کنند و گمان می‌بردند که موفق شده‌اند. اما پست جنجالی ماسک تهدیدی برای فروپاشی این تلاش‌ها بود. به‌گفته منابع آگاه، جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور  شخصاً وارد عمل شد و در تماسی با ماسک نقش میانجی را ایفا کرد. در نهایت، ماسک پست را حذف کرد. یکی از مشاوران کاخ سفید گفت: «بعدش فقط داشتیم خسارت‌ها را جمع‌وجور می‌کردیم.»

دخالت بی‌محابای ایلان ماسک در رقابت انتخاباتی دیوان عالی ایالت ویسکانسین نیز نارضایتی‌هایی را در میان کارکنان کاخ سفید برانگیخت. به باور تیم ترامپ، نامزد مورد حمایت ماسک و حزب جمهوری‌خواه ایالتی یعنی برد شیمِل عملاً شانسی برای پیروزی نداشت و این رقابت به‌سرعت در حال تبدیل شدن به رفراندومی علیه ماسک و حتی خود ترامپ بود. اما ماسک این نگرانی‌ها را رد کرد و مدعی شد نظرسنجی‌های اختصاصی‌اش نشان می‌دهد شیمِل شانس دارد. پس از حضور در یک نشست عمومی مشترک با شیمِل، ترامپ ناخشنود از عملکرد او، به مشاورانش گفت که دیگر تمایلی به همکاری ندارد، چرا که شیمِل نتوانست پاسخی قانع‌کننده درباره مسئله سقط‌جنین ارائه دهد. در نهایت، شیمِل با اختلافی چشمگیر شکست خورد.

جنگ داخلی در کاخ سفید؛ ماسک مشاور ترامپ را «احمق تر از گونی آجر» خطاب کرد

ترامپ از انتقادات علنی ایلان ماسک علیه برخی اعضای کابینه‌اش و به‌ویژه از حملات لفظی شدید او به پیتر ناوارو، مشاور تجاری‌اشناخشنود بود. ماسک در یکی از اظهارات تندش، ناوارو را «احمق» و «کم‌هوش‌تر از یک گونی آجر» توصیف کرده بود؛ توصیفی که حتی در فضای پرتنش دولت نیز غیرمعمول تلقی می‌شد. به‌گفته مقامات کاخ سفید، رئیس‌جمهور در یکی از جلسات کابینه از شدت لحن انتقادی ماسک نسبت به سایر اعضای دولت به‌وضوح متعجب شده بود. در همین حال، برخی کارکنان کاخ سفید نسبت به کتی میلر، دستیار ارشد ماسک نیز احساس نارضایتی داشتند؛ چرا که او اغلب به‌گونه‌ای سخن می‌گفت که گویی مواضع رسمی ماسک را بیان می‌کند. ماسک رابطه نزدیکی با استفان و کتی میلر داشت و خارج از فضای رسمی نیز با آن‌ها معاشرت می‌کرد.

به‌گفته یکی از مقامات کاخ سفید، پس از آن‌که ایلان ماسک بدون هماهنگی گسترده اقدام به کاهش شدید بودجه در آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا کرد، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه به کاخ سفید هشدار داد که برای اداره موثر وزارتخانه‌اش نیاز به کنترل کامل بر ساختار سازمانی دارد. همزمان، تنش دیگری میان ماسک و شان دافی، وزیر حمل‌ونقل بر سر مدیریت کنترل‌کنندگان ترافیک هوایی شکل گرفت.

در پشت صحنه، ماسک نگرانی عمیقی نسبت به تعرفه‌های تجاری جدید ترامپ معروف به «تعرفه‌های روز آزادی»ابراز می‌کرد و آن‌ها را فاجعه‌بار برای اقتصاد جهانی می‌دانست. به‌گفته منابع مطلع، ماسک از مدیران ارشد کسب‌وکار خواست با رئیس‌جمهور تماس بگیرند و او را نسبت به پیامدهای منفی این سیاست‌ها آگاه کنند. همچنین، در جلسات خصوصی با برخی از مشاوران ترامپ نیز علیه این تعرفه‌ها لابی کرد و گلایه داشت که رئیس‌جمهور در این زمینه از مشاورانی نادرست مشورت می‌گیرد. با این حال، مشاوران به او صریحاً گفتند که ترامپ به این سیاست اعتقاد دارد و قصد عقب‌نشینی ندارد.

در ماه آوریل، دونالد ترامپ به‌شدت از گزارشی خشمگین شد مبنی بر اینکه ایلان ماسک در پنتاگون جلسه‌ای محرمانه و سطح بالا درباره چین برگزار کرده است. به‌گفته مشاوران، این یکی از معدود دفعاتی بود که رئیس‌جمهور تا این اندازه از اقدامات ماسک ابراز ناراحتی کرده بود. دو مقام دولتی فاش کردند که ترامپ این اقدام را «تعارض منافع» توصیف کرده و به دستیارانش هشدار داده بود که ماسک نباید نقشی در جلسات محرمانه وزارت دفاع ایفا کند.

در هفته‌های پایانی حضور ایلان ماسک در دولت، تصمیمات او در وزارت بهداشت و خدمات انسانی که با مخالفت‌هایی در بال غربی کاخ سفید روبه‌رو شد و همچنین حملات علنی‌اش به لایحه مالیاتی کنگره، خشم و نارضایتی بیشتری را در میان مقامات کاخ سفید برانگیخت. با این حال، به‌گفته منابع مطلع، دونالد ترامپ در برابر انتقادهای ماسک از طرح مالیاتی، واکنش ملایم‌تری نسبت به برخی مشاورانش نشان داد.

حضور فیزیکی ماسک نیز به‌تدریج کاهش یافت. در آغاز، تقریباً پنج تا هفت روز در هفته در کاخ سفید بود، اما این حضور به سه روز در هفته تقلیل یافت و در نهایت، فقط گه‌گاه در آنجا دیده می‌شد. روز جمعه، در واپسین حضور رسمی‌اش، ماسک در اتاق بیضی در کنار رئیس‌جمهور ایستاده بود؛ گاه با دستانی در حالت ضربدری و کبودی‌ای مشهود در اطراف چشمش. ترامپ با نگاهی به او گفت: «دولت گاهی کمی خشن می‌شود.»