پروازهای داخلی گران‌تر از جیب مردم/ وقتی سفر خارجی ارزان‌تر تمام می‌شود

تابستان ۱۴۰۴ در حالی به پایان می‌رسد که سفر برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی دیگر به رؤیایی دست‌نیافتنی تبدیل شده است. گرانی بلیت هواپیما باعث شده میلیون‌ها شهروند سفر هوایی را به‌طور کامل از سبد خانوار حذف کنند؛ واقعیتی تلخ که در کنار مشکلات معیشتی، به سقوط تقاضا و نیمه‌ورشکستگی صنعت گردشگری داخلی دامن زده است.

به گزارش اقتصاد 24، مقایسه ساده‌ای نشان می‌دهد هزینه پرواز به کیش یا مشهد گاهی تنها اندکی کمتر از سفر به استانبول یا ایروان است؛ پدیده‌ای عجیب که از یک‌سو ناتوانی خانواده‌ها برای سفر داخلی را تشدید کرده و از سوی دیگر سرمایه‌های گردشگری ایران را در معرض خطر جدی قرار داده است.

در چنین شرایطی عجیب نیست که خانواده‌ها طبق معمول به دنبال تور‌های داخلی در جزیره کیش یا شهر‌های زیارتی مثل مشهد هستند، اما یک جستجوی ساده در سامانه‌های فروش بلیت هواپیما کافی است تا مسافران متوجه شوند که قیمت پرواز‌های داخلی دیگر چندان «داخلی» به نظر نمی‌رسند.

مقایسه ارقام نشان می‌دهد هزینه سفر به کیش گاهی به اندازه پرواز به استانبول یا حتی ایروان است؛ پدیده‌ای که به‌روشنی ناکارآمدی بازار هوایی ایران را برملا می‌کند.

قیمت پایه بلیت هواپیما در مسیر‌های داخلی

نگاهی به قیمت برخی مسیر‌های پروازی به مقاصد مختلف کشور، اما شاید موضوع را روشن‌تر کند:

تهران – کیش: از حدود ۵ میلیون تومان تا بالای ۶ میلیون تومان

تهران – مشهد: کف قیمت از ۳ میلیون تومان، تا حدود ۵ میلیون تومان

تهران – شیراز: میانگین ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا حدود ۶ میلیون تومان

تهران – بندرعباس: بین ۴.۵ میلیون تومان تا حدود ۶ میلیون تومان

باید توجه کرد که این ارقام به صورت میانگین برای ۳۰ روز آینده است و زمان و نوع پرواز می‌تواند این قیمت‌ها را دچار نوسان کند؛ همچنین تمامی ارقام مربوط به پروازها اکونومی بوده و در صورت تهیه بلیط بیزنس قیمت ها گاه تا بیش از ۷۰ درصد نیز می تواند افزایش یابد.

برای مقایسه ارقام با پرواز‌های خارجی به سراغ چند مقصد با گردشگری بالاتر میان ایرانیان رفته‌ایم و میانیگن قیمت ۳۰ روزه را برآورد کرده‌ایم و باز باید توجه کرد این ارقام نیز بنا به زمان می‌تواند تغییر کند و هم چنین تمامی این پروازها مربوط به ایرلاین‌های داخلی است و برخی از این قیمت‌ها با ایرلاین‌های جایگزین و خارجی نیز می‌تواند گاه تا بیش از ۱۰۰ درصد افزایش قیمت در پی داشته باشد:

تهران – ایروان (ارمنستان): کف قیمت از حدود ۸ میلیون تومان تا ۱۴ میلیون تومان

تهران – استانبول (ترکیه): کف قیمت بین ۹.۶ تا حدود ۱۲ میلیون تومان

تهران – آنکارا (ترکیه): کف قیمت از حدود ۱۴ میلیون تومان تا حدود ۲۵ میلیون تومان

نتیجه این مقایسه ساده، اما عجیب است، سفر داخلی به کیش در برخی تاریخ‌ها تنها چند میلیون تومان ارزان‌تر از پرواز به ترکیه یا ارمنستان تمام می‌شود و به راحتی می‌تواند یکی از شهر‌های ترکیه جایگزین حتی مناسبی برای سفر به مقاصد داخل کشور باشد.

تور‌های مقایسه‌ای؛ کیش در برابر استانبول

 اگر هزینه یک مدل تور، یعنی تور‌های ۴ شب و ۵ روز برای دو نفر (پرواز + هتل) را برای دو مقصد کیش و استانبول کنار هم بگذاریم، تصویر روشن‌تر می‌شود:

 بر مبنای همین جدول نیز به خوبی دیده می‌شود که در نهایت برای یک شهروند شاید طبقه متوسط و رو به بالای اقتصادی ایران که اکنون در اوج بحران‌های اقتصادی هدف اصلی گردشگری داخلی کشور است، قیمت یک تور لوکس کیش با هتل چهار یا پنج‌ستاره، نزدیک به تور اقتصادی استانبول است و همین مساله خود می‌تواند از اصلی‌ترین عواملی باشد که در نهایت در میان گزینه‌های شهروندان ایرانی تور ترکیه حتی متوسط و میان رده آن جایگزین تور لوکس داخل کشور شود.

از سوی دیگر باید توجه داشت که حتی این ارقام در مورد سفر به برخی از شهر‌های ساحلی دیگر در ترکیه که اخیرا بسیار میان ایرانیان پرطرفدار شده است می‌تواند کمتر نیز باشد.

دلایل افزایش عجیب قیمت بلیت هواپیما

از عمده‌ترین دلایل افزایش قیمت تور‌ها در ایران و گاه حتی نجومی شدن این ارقام نیز دو مساله قیمت هتل در ایران است که به شکل عجیبی نسبت به خدمات گران‌تر است و مورد دیگر نیز مساله قیمت بلیت هواپیما در سفر‌های داخلی است که در مقایسه با بلیط هواپیما، کاملا گران تصور می‌شود.

در این میان باید به دلایل قیمت بالای بلیط‌های هواپیما داخلی نیز پرداخت:

نبود رقابت واقعی

بازار پرواز داخلی در ایران انحصاری یا شبه‌انحصاری است. چند ایرلاین محدود با ناوگان کوچک و پرهزینه عملاً قیمت‌ها را تعیین می‌کنند.

ناوگان فرسوده و هزینه نگهداری بالا

میانگین عمر هواپیما‌های ایران بالای ۲۰ سال است. تحریم‌ها دسترسی به قطعات را محدود کرده و هر تعمیر و خرید با چند واسطه و چند برابر هزینه انجام می‌شود.

ساختار یارانه‌ای معکوس

 اگرچه سوخت یارانه‌ای به ایرلاین‌ها تعلق می‌گیرد، اما این یارانه بخش کمی از هزینه‌ها را پوشش می‌دهد. در عمل، بلیت داخلی به جای ارزان شدن، سهم بیشتری از هزینه سفر را به خود اختصاص داده است.

تقاضای فشرده در مقاصد داخلی

باید توجه داشت که به‌خاطر محدودیت‌های سفر خارجی (ویزا، ارز و…) بسیاری از خانواده‌ها به سفر داخلی رو می‌آورند. این تقاضای متمرکز با عرضه محدود پرواز‌ها تلاقی می‌کند و قیمت را بالا می‌برد و از سوی دیگر بحران کمبود هواپیما در ایران از همیشه جدی‌تر شده است. اکنون ایرلاین‌هایی با تنها یک هواپیما وجود دارند که به صورت اسمی بلیت می‌فروشند به صورت رسمی آن را کنسل می‌کنند.

اثر نرخ ارز بر قیمت بلیت هواپیما

هم چنین پرواز‌های خارجی با نرخ دلاری محاسبه می‌شوند و کف قیمت آنها روی عددی ثابت باقی می‌ماند (مثلاً ۳۰۰ تا ۳۵۰ دلار).

همین روند باعث می‌شود که با افزایش ریالی قیمت داخلی و نبود رقابت، هزینه پرواز داخلی به پرواز خارجی نزدیک می‌شود.

پیامد‌ها برای گردشگری داخلی

در این بین باید توجه کرد که این وضعیت یک زنگ خطر جدی برای اقتصاد گردشگری ایران است. وقتی یک خانواده ایرانی می‌بیند هزینه سفر به کیش با استانبول یا ایروان تفاوت چندانی ندارد، انگیزه برای سفر داخلی کاهش می‌یابد.

نتیجه این روند آن است که با خروج گردشگر از کشور، افت درآمد هتل‌ها و مراکز خدماتی داخلی و تضعیف صنعت گردشگری ملی رقم می‌خورد.

از سوی دیگر نیز بالا بودن قیمت بلیت داخلی به این معناست که طبقه متوسط عملاً از سفر داخلی کنار گذاشته می‌شود و گردشگری در ایران بیش از پیش به کالایی لوکس تبدیل می‌گردد.

پرواز‌های داخلی ایران به دلیل انحصار، ناوگان فرسوده، تحریم‌ها و مدیریت ناکارآمد قیمتی، امروز به سطحی رسیده‌اند که در مقایسه با سفر خارجی توجیه اقتصادی خود را از دست می‌دهند.

این روند نه‌تنها بار مالی سنگینی بر دوش خانوار‌ها گذاشته، بلکه صنعت گردشگری داخلی را نیز به سمت رکود سوق می‌دهد و اگر اصلاحات جدی در ساختار حمل‌ونقل هوایی ایران صورت نگیرد، باید پذیرفت که برای بسیاری از ایرانی‌ها سفر به استانبول و ایروان «منطقی‌تر» از سفر به کیش و مشهد خواهد بود.