نقش آیت‌الله سیستانی در شکست داعش در عراق

فرارو- سجاد زند؛ سرلشکر قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران در سخنانی یکی از مهمترین عوامل شکست داعش در عراق را آیت الله سید علی سیستانی اعلام کرده است. این اولین بار نیست که از نقش مرجع تقلید بزرگ شیعیان در جنگ عراق سخن گفته می‌شود.

به گزارش فرارو، سلیمانی در این باره گفت: «پیروزی در موصل برخاسته از یک مرد در خانه‌ای محقر است یعنی آیت‌الله سیستانی؛ این فقیه حکیم و موقعیت‌شناس نه تن‌ها حامی شیعه بود بلکه حامی تک تک مردم عراق است. این مرجع جوانان عراق را به خروش وادار کرد و با فتوایش گروه‌های حشدالشعبی را به وجود آورد. خون جوانان شیعه برای نجات جوانان اهل سنت روی زمین ریخت و کار جوانان عراقی در حمایت از مردم بی‌نظیر بود که همه این‌ها تاثیر فتوای آیت‌الله سیستانی است.»

پیش از این حیدر عبادی نخست وزیر عراق نیز پس از باز پس گیری مسجد نوری در موصل طی پیامی از نقش آیت الله سیستانی در پیروزی بر داعش تجلیل کرده بود.

عبادی در پیام خود تاکید کرد: «ما از مقام مرجعیت بخاطر پشتیبانی‌ها و حمایت‌های مستمر ۳ ساله گذشته از نیروهای مسلح عراق که پیروزی‌های بزرگ را بر علیه تروریسم خلق کرد، تشکر می‌کنیم.»

عبادی همچنین دعوت مرجعیت عراق را از همه آحاد ملت برای زندگی مسالمت آمیز و دوری از درگیری‌های فرقه‌ای مورد تجلیل قرار داد و تصمیم‌های تاریخی ایشان و در راس آن فتوای جهاد کفایی را الگویی در دفاع از ملت و کشور عراق دانست و گفت: «این فتوا عراق را نجات داد و راه پیروزی‌ها را بر تروریست‌ها هموار کرد.»

نقش آیت الله سیستانی در جنگ علیه داعش در عراق چه بود؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش باید به اتفاقات سال ۲۰۱۴ در عراق اشاره کرد. زمانیکه گروه تروریستی داعش به طور برق آسایی توانست نیمی از عراق را تصرف کند.

تشکیل حشد شعبی
۲۲ خرداد سال ۹۳ پس از آنکه داعش تا مرز ایران پیش روی کرد و به نزدیکی بغداد و شعر‌های مذهبی نجف، کربلا و سامرا رسید. شیخ مهدی کربلایی نماینده آیت‌الله علی سیستانی، مرجع عالی شیعیان عراق در خطبه‌های نماز جمعه کربلا گفت: «واجب است شهروندانی که قادر به حمل سلاح هستند، از کشور، ملت و مقدسات خود دفاع کنند و داوطلبانه برای این هدف مقدس به نیروهای امنیتی بپیوندند.»

این تقاضای شفاهی نماینده آیت‌الله سیستانی به عنوان فتوای جهاد آیت‌الله سیستانی تفسیر شد. پس از آن هزاران نفر از عراقی‌ها با ثبت نام در نیروهای موسوم به «جیش الشعبی»، نیروهای دفاع مردمی به نیروهای مسلح در عراق پیوستند. هزاران داوطلب در نقاط مختلف عراق به دفاتر در نظر گرفته شده در شهر‌های مختلف هجوم بردند و به ارتش تازه تاسیس پیوستند.

روزنامه‌های عراق، تصاویر شمار زیادی از داوطلبان عراقی را که سوار بر کامیون‌ها، برای کمک به ارتش عراق اعزام می‌شدند، منتشر کردند. آیت‌الله سیدمرتضی قزوینی یکی از روحانیون برجسته کربلا، برای رویارویی با داعش لباس رزم بر تن کرد و تصاویری از او در حالی که سلاح در دست داشت، منتشر شد.

به این ترتیب نیروی تازه‌ای برای مبارزه با داعش شکل گرفت. نیروی که به پشتوانه فتوای "جهاد کفایی" از همبستگی مناسبی نیز برخودار بود. در آن روز‌ها ارتش عراق در وضعیت بسیار بدی به سر می‌برد. نیروهای نظامی این کشور با تمام امکانات مدرنی که در اختیار داشتند نتوانسته بودند مانع پیشروی شبه نظامیان داعش شوند. به گونه‌ای که تصاویر رقت باری از فرار نظامیان عراقی در موصل منتشر شده بود.

فتوای آیت الله سیستانی باعث شد که حدود ۴۰ گروه نظامی که بیشتر آن‌ها متشکل از نیروهای مردمی بودند با یکدیگر متحد شوند و "حشد شعبی" را شکل دهند. با وجود اینکه اکثریت حشد شعبی را گروه‌های شیعه تشکیل می‌دهد، اما در بین آن‌ها نیروهای بسیج سنی مذهب، ایزدی و مسیحی نیز وجود دارد.

ابو مهدی مهندس(سمت چپ) و هادی عامری(سمت راست) از فرماندهان حشد شعبی

گردان‌های عاشورا به رهبری عمار حکیم، سازمان بدر به رهبری هادی عامری، عصائب اهل حق به رهبری قیس خزعلی، گردان‌های سلام به رهبری مقتدی صدر، گردان‌های امام علی به رهبری شبل زیدی، گردان مسیحی بابلیون به رهبری ریان کلدانی از مهمترین شاخه‌های حشد شعبی هستند.

حشد شعبی به عنوان یکی از نیروهای مسلح عراق شناخته می‌شود که تحت فرماندهی نخست وزیر حیدر عبادی به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح عراق است. مجلس عراق در آذر ماه سال ۹۵ قانونی را تصویب کرد که نیروهای حشد شعبی را در این کشور به عنوان بخشی از نیروهای مسلح عراق به رسمیت شناخت.

در چارت سازمانی این گروه فالح فیصل رئیس هیئت حشد شعبی است و ابو مهدی مهندس فرمانده میدانی این گروه است.

حشد شعبی از حمایت تمام قد ایران برخوردار است. به گونه‌ای که در جنگ با داعش تمام سلاح‌های این گروه از سوی ایران تامین می‌شد. حتی ایران در ابعاد مستشاری و مشورتی نیز کمک‌های فراوانی به حشد شعبی کرد.

سرلشکر سلیمانی در این باره می‌گوید: «مهندس ابو مهدی که شهید زنده است با ٤٠ سال مبارزه توانست انبارهای تسلیحاتی را در دست خود بگیرد؛ جمهوری اسلامی مثل امریکا نبود که پول عراق را بگیرد، اما وقت ضرورت اسلحه ندهد؛ به محض اینکه نخست وزیر عراق درخواست کرد ایران جنگنده‌های سوخو ٢٤ عراقی را برایشان فرستاد، ما با افتخار سرباز ابو مهدی هستیم و این جبهه را حق می‌دانیم و سربازی در آن افتخار است.» او همچنین تاکید کرد وزارت دفاع ایران "به صورت سه شیفت برای عراق سلاح تولید و به آنجا ارسال کرد. "

به این ترتیب در سه سال اخیر حشد شعبی یکی از ارکان اصلی در جنگ با داعش بوده است. حشد شعبی در آزاد سازی آمرلی، ضلوعیه، بلد، دیالی، نقش اصلی را ایفا کرد.

اما شاید مهمترین عملیات حشد شعبی آزاد سازی تکریت بود، شهر صدام حسین و یکی از پایگاه‌های اصلی داعش. داعش تکریت اطراف تکریت را مین گذاری کرده بود که با پیشتازی حشد شعبی نیروهای مسلح عراق از میدان مین عبور کردند و شهر را پس گرفتند.

حشد شعبی در آزادسازی رمادی، فلوجه و و نهایتا موصل نیز نقش مهمی ایفا کرد. این گروه توانست محاصره موصل را کامل کند، پس از آن نیروهای ارتش عراق وارد موصل شدند.

نقش اخلاقی آیت الله سیستانی در جنگ با داعش
در کشورهایی همچون عراق که تقابل‌های فرقه‌ای سابقه‌ای دیرینه‌ای دارد و همچنان این تقابل‌ها در گوشه و کنار آن دیده می‌شود، طبیعی است که در وضعیت بحرانی جنگ نیز ممکن است رفتارهای فرقه‌ای پیش بیاید. در جنگ با داعش نیز گزارش‌های مختلفی در این باره منتشر شد. هر چند که برخی از این گزارش‌ها اغراق شده بود، اما رنگی از واقعیت داشت.

آیت الله سیستانی با اشراف کامل به خطاهای احتمالی نیروهای نظامی در جنگ وارد میدان شد و سعی کرد که خطا رفتارهای غلط را کاهش دهد.

آیت الله سیستانی در قامت یک مرجع دینی در جنگ با داعش توصیه‌های اکید اخلاقی ارائه کرد که بسیار موثر واقع شد. او در سال ۲۰۱۵ مجموعه توصیه‌هایی به عموم نیروهای نظامی شرکت کننده در جنگ با گروه داعش از جمله نیروهای ارتش عراق و نیروهای مردمی حشد شعبی صادر کرد.

این توصیه‌ها در بیست بند شامل قواعد اخلاقی در صحنه جنگ بود. از جمله مهمترین موارد این قواعد، نهی از تندروی، مثله کردن، کشتن کهنسالان و زنان و خردسالان، بریدن درختان، تعدی به جان و مال غیر نظامیان، هدف قرار دادن مظنونین پیش از اطمینان یافتن از وضع آنان، دشنام‌گویی به دشمن، آسیب رساندن یا آزار اسیران، بدرفتاری با غیر مسلمانان، کافر شمردن مسلمانان حتی اگر از گروه داعش باشند و توصیه‌های کلی و مکرر به رعایت اخلاق انسانی در همه جوانبش است.

او در آغاز عملیات آزادسازی فلوجه نیز توصیه‌های گذشته خویش را تکرار کرده و بر مراعات دقیق و کامل آن‌ها توسط سربازان عراقی تاکید کرد.

آیت الله سیستانی در خرداد ماه سال ۹۵ به شکل ویژه‌ای در عملیات باز پس گیری فلوجه به نیروهای نظامی توصیه کرد که "خویشتنداری خود را حفظ کنند. "

شیخ عبدالمهدی کربلایی، نماینده آیت الله سیستانی در آن زمان گفت که این مرجع شیعیان بر لزوم رعایت "آداب جهاد" تأکید کرده و گفته که این آداب حتی در جنگ با غیرمسلمانان هم باید رعایت شود.

علی معموری پژوهشگر مسائل اسلامی در این باره می‌گوید: "توصیه‌های اخلاقی آیت الله سیستانی در کاهش موارد نقض حقوق بشر در خلال جنگ با داعش تاثیر فراوان داشته و زمینه همراهی کشورهای سنی منطقه با عراق در جریان مبارزه با داعش یاری رسانده است."
نقش سیاسی آیت الله سیستانی
در سال ۲۰۱۴ و در همان ابتدای جنگ با داعش عراق با بحران سیاسی نیز مواجه بود. افزایش اختلافات بر سر عملکرد نخست وزیر وقت یعنی نوری مالکی باعث شد که آیت الله سیستانی توصیه به تغییر نخست وزیر کرد. پس از آن فواد معصوم رییس جمهور عراق حیدر عبادی را به عنوان نخست وزیر معرفی کرد که با اعتراض نوری مالکی همراه بود، اما آیت الله سیستانی برای حفظ وحدت عراق از نوری مالکی خواست کناره گیری کند.

ورود به موقع آیت الله سیستانی به مسئله مانع شد که وضعیت پیچیده عراق پیچیده‌تر شود.

پس از پیشروی داعش در عراق بسیاری از گروه‌های عراق معتقد بودند که عملکرد ضعیف نخست وزیر وقت نوری مالکی در این پیشروی و اشغال عراق توسط داعش بسیار موثر بوده است.

آیت الله سیستانی در مقطعی دیگر بازهم مجبور به توصیه سیاسی شد. این اتفاق سال گذشته و در میانه بحران سیاسی در بغداد رخ داد.

فروردین سال ۹۵ مقتدی صدر برای حیدر عبادی، نخست وزیر عراق ضرب الاجلی ۲۴ ساعته تعیین کرد تا کابینه‌اش را "ترمیم" کرده و سیاست‌هایی برای مبارزه با فساد اعلام کند.

این مسئله باعث گسترش اختلافات در بغداد شد تا جایی که حتی هواداران صدر به پارلمان عراق و ساختمان نخست وزیری حمله کردند. در این مقطع باز هم با ورود آیت الله سیستانی به ماجرا غائله مقتدی صدر فروکش کرد.

مرجع تقلید شیعیان عراق با دخالت مثبت خود مانع از گسترش بحران شد. پس از فروکش کردن بحران سیاسی بهار و تابستان سال گذشته بود که دولت حیدر عبادی توانست زمینه های باز پس گیری موصل از داعش را فراهم کند.