داریم از ترکیه می بازیم

ترکيه جديد در حال اجراي يک سياست خارجي فعال در جغرافياي عثماني و مناطق پيراموني خويش است. سفر تاريخي عبدالله گل به ارمنستان، سفر اردوغان به عراق و امضاي 48 توافقنامه بين آنکارا و بغداد و سفر بلافاصله اردوغان به تهران با تيمي 200 نفره نشان از اجراي هماهنگ و سازمان يافته اين راهبرد در دو حوزه سياست خارجي و اقتصاد خارجي ترکيه دارد.

سياستي که به نظر مي رسد نگاهي نو به گسترش روابط ترکيه با همسايگانش دارد اما تبايني با نزديکي ترک ها به اتحاديه اروپا و امريکا ندارد.با چنين راهبرد درازمدت و ديپلماسي پرتحرک براي اجراي آن، تصميم گيران کليدي در نظام حکومتي ترکيه تکليف پيش روي کشور خود را روشن کرده اند و سخت و کوشا در پي تحقق آن هستند. اما در اين ميان ما چه راهبردي براي توسعه روابط با همسايگان داريم و به طور خاص براي آينده روابط با ترکيه چه راهبرد و برنامه يي داريم. دکتر اسدالله اطهري کارشناس ارشد امور ترکيه نظرات و ديدگاه هاي خود را در اين باره چنين مطرح کرده است.

-آيا ترکيه نقش همسايگي براي ايران دارد يا نقش يک ميانجي، آيا ترکيه در حال ميانجيگري بين ايران و امريکا است؟
در مورد درست بودن يا نبودن نقش ميانجي ترکيه نبايد بحث کرد بلکه بايد در مورد امکان و امتناع آن صحبت کرد. ديدگاه هاي متفاوتي در اين باره مطرح شده است. ديدگاه اول اين است که ترکيه داراي چند فاکتور شاخص براي انجام اين کار است. با توجه به عضويت ترکيه در ناتو، جايگاهي که اين کشور در امريکا دارد و سطح تاثيرگذاري اش در منطقه، برخي معتقدند ترکيه ايفاگر اين نقش است. اين مساله يي بسيار جدي است.

اردوغان به دعوت اوباما رئيس جمهوري امريکا به واشنگتن مي رود، و بعد از اينکه از تهران برگشت براي ميانجيگري اعلام آمادگي کرد. ديدگاه بعدي اين است که ايران و غرب به طور مستقيم در حال مذاکره هستند و نيازي به ميانجي نيست. سابقه مذاکره هم دارند. ايران در اجلاس بن ساعت ها با مقامات غربي در مورد اوضاع عراق و افغانستان، پرونده هسته يي و مسائل منطقه يي مذاکره مستقيم داشت. اخيراً هم در ژنو رهبران دو کشور از طريق کانال هاي ديپلماتيک با هم به طور مستقيم وارد مذاکره شده اند.

-پس ترکيه چه نقشي در اين زمينه دارد؟
آنچه ترکيه مي تواند انجام دهد، تلطيف روابط ايران و امريکا است. ترکيه نسبت به کشورهاي عربي منطقه حساسيت کمتري به ايران دارد و مي تواند اطلاعات درست و دقيق تري نسبت به کشورهايي مانند امارات متحده عربي و ديگر کشورهاي عربي منطقه ارائه دهد. حساسيتي که عرب ها به پرونده هسته يي ايران دارند ترکيه ندارد. مخصوصاً از زماني که حزب عدالت و توسعه در ترکيه قدرت را به دست گرفته موارد مشترک ميان دو کشور زياد تر شده است. عرب ها با ايران مشکل تاريخي دارند اما تنها وجه اختلاف ما با ترکيه ايدئولوژي متفاوتي است که دو کشور نسبت به اسلامگرايي دارند.

-يعني ترکيه و ايران دو مدل مختلف از اسلام سياسي ارائه مي دهند؟
کاملاً درست است. مدلي که در حال حاضر در ترکيه حاکم است با مدلي که امروز در ايران حاکم است متفاوت و با ديروز ما يکي است. اما اين طور نيست که اين دو مدل با همديگر در تضاد و تعارض باشند، بلکه مکمل يکديگر هستند.براي مثال در حال حاضر در ترکيه مکانيسم حل و فصل منازعه وجود دارد. آنها اعتقاد بيشتري به آشتي دين با مدرنيته دارند. به دموکراسي شدن، برداشت شان از اسلام، نقش زنان و گردش نخبگان نگاه متفاوتي دارند. در ترکيه به منافع ملي اهميت زيادي مي دهند. آنها ايدئولوژي را در منافع ملي دخالت نمي دهند. تعريفي اقتصادي ارائه مي دهند تا ايدئولوژيک. اينها ويژگي هاي خاص اسلامگرايي جديد در ترکيه است.

اسلامي که در ترکيه حاکم است چيزي شبيه به دموکرات مسيحي ها در اروپا است که بين مسيحيت و مدرنيته و سياست آشتي ايجاد کرده اند. در واقع مدلي اينچنيني در ترکيه در حال ارائه است؛ دين و مدرنيته، دين و سياست در کنار هم. در زمينه اسلام سياسي روي متون اسلامي که توسط نويسندگان ايراني مانند دکتر علي شريعتي و شهيد مطهري نوشته شده، کار مي کنند. اين متون را ترجمه کرده اند و از آن استفاده مي کنند. ولي باز تاکيد مي کنم در تعارض با هم نيستند.

-آيا مواضع اردوغان نسبت به اسرائيل باعث نزديکي ترکيه به ايران شده است؟
نگاه ترکيه تا پيش از اين به غرب و اسرائيل بود اما در حال حاضر قصد دارد مشکلاتش در منطقه را به صفر برساند. شما ببينيد مشکلات خود را با ارمنستان چگونه حل مي کند. نگاه ترکيه به کشورهاي همسايه و اسلامي منطقه و بهبود روابطش با کشورهاي خاورميانه است و در اين زمينه حزب عدالت و توسعه بسيار خوب عمل کرده است.

-پس در اين زمينه ها از ايران پيشي گرفته است؟
بله در اين زمينه ما داريم مي بازيم. استراتژي منطقه يي که «داود اوغلو» وزير خارجه ترکيه نوشته، پيش از اين در ايران تحت نام «ايران منطقه يي» نوشته شده است ولي آنها به آن عمل کردند. آنها ترانزيت انرژي و گاز به اروپا را دست گرفتند. شرکت سام تيرو ترکيه به ايران اجازه داد سالانه تا سقف 35 ميليارد متر مکعب در سال از ترکيه گاز صادر کند. آنها احداث خطوط لوله را به بخش خصوصي واگذار کرده اند.

-اينکه ترکيه قصد دارد گاز عراق را به اروپا برساند مانعي براي تجارت گاز ايران به اروپاست؟
بله، همين طور است. خط باکو- تفليس- ترکيه، قرارداد گازي روسيه و ترکيه و قرارداد گازي ايران و ترکيه از جمله پيشرفت هايي است که اين کشور در زمينه انتقال انرژي داشته است. ما شاهد بوديم که در اجلاس نابوکو حتي از ايران دعوت به عمل نيامد. اينها تنها بعد اقتصادي پيشي گرفتن ترکيه از ايران است. ترکيه ميان سوريه و اسرائيل ميانجيگري مي کند و با ارمنستان همکاري مي کند. از بعد امنيتي نيز رئيس امنيت کابل و فرمانده ايساف در افغانستان است. در ابعاد ديگر شاهد لغو ويزاي گردشگري ترکيه با سوريه بوديم. کشوري که در دهه 90 تا آستانه جنگ با ترکيه پيش رفته بود.

ترکيه همچنين قراردادهاي تجاري زيادي با کشورهاي عربستان و حاشيه خليج فارس بسته است. اين کشور عضو گروه 20 و عضو غيردائم شوراي امنيت است. تمام اين مسائل باعث مي شود ما در سطح منطقه عقب بيفتيم. موقعيت هاي ما را مي گيرد و رقيب سرسختي براي ايران محسوب مي شود. اما در خصوص بحث هسته يي بر خلاف کشورهاي عربي، جانب ايران را مي گيرد. ترکيه معتقد است فعاليت هاي هسته يي ايران صلح آميز است. حتي کمک کرد کنفرانسي در استانبول براي حل مساله هسته يي ايران تشکيل شود. حتي در کنفرانس وين و ژنو جانب ايران را گرفت. در مجموع ترکيه در تلطيف روابط ايران و غرب تاثيرگذار است.

-چه چيزي ترکيه و ايران را در مورد پ ک ک و پژاک به هم نزديک کرده است؟
به عقيده من طرح آشتي که ترکيه پيش گرفته است براي حل مساله کردها موثر است. در واقع اين مسائل را نبايد به شکل غيرامنيتي و نظامي حل کرد.