شفافیت گمشده در پرونده کارگردان متجاوز سرشناس
در پرونده کارگردان متجاوز سرشناس، شفافیت پشت درهای بسته پنهان مانده است. این فضا در کنار خرده‌فرهنگ‌های رایج امروز ایران، پیچیدگی پرونده‌ها را چند برابر کرده و اکنون ضرورت دارد کلیدی برای گشودن این درهای بسته یافت شود.
فرارو- در آستانه اجرای حکم اعدام کارگردان متجاوز برای دومین بار، ادعاهای تازه همسرش بار دیگر پرونده را به جریان انداخت.
به گزارش فرارو، تابستان ۱۴۰۱ خبر تجاوز یک کارگردان به چهار دختر نوجوان به دادگاه رسید. «فریبا»، دستیار او، با وعده‌های فریبنده می‌گفت اگر می‌خواهید بازیگر موفقی شوید باید نزد این کارگردان آموزش ببینید. او حتی از قدرت‌های ماورایی کارگردان سخن گفته بود و دختران باور کرده بودند قرار است به بازیگرانی اسطوره‌ای تبدیل شوند. با این حال، هنوز نام این کارگردان مشخص نیست و جز چند نام و عدد پراکنده، هیچ شفافیتی در پرونده وجود ندارد.
نیره توکلی، جامعه‌شناس، فعال حقوق زنان، مترجم و مدرس دانشگاه، در گفت‌وگو با فرارو عامل بازدارنده در این نوع پرونده را این چنین بررسی کرد: «بسیاری از پرونده‌های تجاوز و سوءاستفاده در فضای تاریک و پشت درهای بسته شکل می‌گیرند و فقدان شفافیت، فرصتی برای فرار مجرمان و سوءاستفاده‌های سیاسی فراهم می‌کند. به گفته او، عامل بازدارنده متجاوزان، افشاگری، حمایت خانواده‌ها و ایجاد محیط امن برای مطرح شدن مشکلات است، در حالی که فرهنگ آسان‌طلبی و دستیابی سریع به موفقیت، خطرات این روند را تشدید می‌کند.»
فرهنگ رسیدن به پول بادآورده، فریب‌پذیری را تشدید می‌کند
نیره توکلی به فرارو گفت: «پرونده‌هایی مانند ماجرای تجاوز لایه‌های پیچیده‌ای دارند. در فضایی که تبلیغات گسترده و هدفمند وجود دارد، بسیاری ناخواسته یا تحت تأثیر همان تبلیغات، برخلاف منافع ملی خود عمل می‌کنند. در کنار آن، کاستی‌ها و فشارهای موجود، پررنگ‌تر می‌شوند. وقتی کشوری هم‌زمان تحت فشار جنگ و بحران است، این مشکلات شدت می‌گیرند.»
این جامعه‌شناس گفت: «این پدیده البته منحصر به ایران نیست؛ در آمریکا هم با پرونده اپستین مواجه بودیم. او با نفوذ سیاسی برخی افراد را وارد ماجراهایی می‌کرد و سپس علیه آن‌ها سندسازی انجام می‌داد تا در آینده به‌عنوان حربه‌ای سیاسی به کار رود. چنین پرونده‌هایی گاهی دهه‌ها بعد افشا می‌شوند؛ همان‌طور که هنوز درباره چگونگی کشته شدن کندی ابهام و روایت‌های متناقض وجود دارد. مسئله اصلی این است: کدام یک از این روایت‌ها درست و کدام غلط است؟»
وی افزود: «چنین استفاده سیاسی از پرونده‌ها در همه جای جهان دیده می‌شود. ما در کشوری زندگی می‌کنیم که مدام با حقیقتی مواجه می‌شویم که شفاف نیست؛ گاهی چیزی به ما گفته می‌شود، اما در عمل برعکس آن رخ می‌دهد. به همین دلیل، بخشی از اطلاعات عملاً علیه خودشان عمل می‌کنند و حتی فرصت‌های شغلی یا اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.»
وی اشاره کرد: «از سوی دیگر، فرهنگی که در سال‌های اخیر ترویج شده ــ فرهنگ رسیدن به پول بادآورده، میان‌بر زدن و آسان‌طلبی ــ این وضعیت را تشدید کرده است. امید به دستیابی سریع و بی‌زحمت به موفقیت، برخی افراد را به مسیرهای غلط سوق می‌دهد. البته قربانیان را نمی‌توان سرزنش کرد. مسئله اصلی این است که اگر مسیر درست برای دستیابی به موفقیت روشن و درست برآورد نشود، تبلیغات و وعده‌های فریبنده جای آن را پر می‌کنند. در نهایت، ترکیب اطلاعات و ضداطلاعات، فضای بی‌اعتمادی، و استفاده ابزاری سیاستمداران، حتی در مدعی‌ترین دموکراسی‌ها، همگی زمینه‌ای فراهم می‌کنند که چرا چنین فریبکاری‌هایی همچنان مؤثر واقع می‌شود و چرا عده‌ای قربانی آن می‌شوند.»
واقعیت تجاوز ممکن است در کنار حربه و سوءاستفاده باشد
توکلی گفت: «هر زنی در طول زندگی خود با شکل‌های مختلفی از تعرض و تجاوز جنسی ــ از کلامی تا جسمی و روانی ــ روبه‌رو می‌شود. وقوع چنین رخدادهایی کاملاً محتمل است، اما پرسش اصلی این است: چرا چنین اتفاقاتی رخ می‌دهد؟ نقش حمایت خانواده در این میان بسیار مهم است. بسیاری از مشکلات زمانی پدید می‌آید که فرد تنهاست و پشتیبانی ندارد؛ یا حتی از همان قدم نخست، کاری که انجام می‌دهد از سوی خانواده تأیید نمی‌شود.»
وی افزود: «بنابراین در حالی که واقعیت وقوع تجاوز برای زنان انکارناپذیر است، در سوی دیگر ماجرا نیز می‌تواند پای حربه و سوءاستفاده در میان باشد. چنین مواردی در همه جای دنیا دیده می‌شود؛ جایی که همچنان فرادستان و فرودستان وجود دارند و این حربه به مرور رو به تکرار و نخ‌نما شدن می‌رود. نمونه بارز آن در جنبش‌های بین‌المللی مانند «می‌تو» دیده شد؛ جایی که برخی روایت‌ها با یکدیگر تناقض داشتند.»
مشکل اصلی، اقدامات پشت درهای بسته و فقدان شفافیت است
توکلی گفت: «در مورد این موقعیت می‌توان گفت که مشکل اصلی ناشی از آن است که برخی افراد بدون رعایت حریم، اقدامات خود را پشت درهای بسته انجام می‌دهند. بسیاری از مسائل که باید شفاف و در ملا عام مطرح شود، در این سال‌ها پشت درهای بسته پیش رفته و مشکل ایجاد کرده است. این وضعیت باعث می‌شود قواعد و قانون حاکمیت نداشته باشند. اگر مسائل فرهنگی با شفافیت و از سوی دولت و نهادهای ذی‌ربط مطرح شود، افرادی که به دنبال فرصت‌های شغلی هستند می‌پرسند: «چرا این موضوعات علنی نیست؟» البته پاسخ به این پرسش بستگی به شخصیت فرد و میزان تأثیر تبلیغات و فشارهای محیطی دارد. فشارها می‌توانند افراد را وادار کنند علیه ارزش‌ها عمل کنند یا به دام بیفتند. در این میان، به هیچ وجه نمی‌توان قربانی را سرزنش کرد.»
وی افزود: «با این حال، فرهنگ آسان‌گیری که تبلیغ شده و جوانان را تشویق به دستیابی سریع به خواسته‌ها بدون زحمت می‌کند، مشکل را پیچیده‌تر کرده است. در تمام جهان برای رسیدن به خواسته‌ها نیاز به تلاش است، اما در ایران گاهی خرده‌فرهنگ‌هایی تزریق شده که ارزش فرد را بیش از حد می‌داند و او را به مسیرهای غلط سوق می‌دهد. طبیعی است که هر کسی بخواهد به شهرت یا موفقیت برسد، اما این فرهنگ می‌تواند مخرب باشد. به عنوان مثال، گاهی یک زن شاعر برای دیده شدن شعرهایش از زیبایی چهره خود بهره می‌برد یا رفتارهایی می‌کند که توازن را به هم می‌زند. در واقع، برخی افراد استفاده ابزاری را پذیرفته‌اند و مخاطبان و جامعه فرهنگی نیز به آسان‌طلبی کشیده می‌شوند.»
عامل بازدارنده متجاوز، افشاگری است
این مدرس دانشگاه گفت: «با این حال، این صحبت‌ها هرگز رفتار مجرمانه افراد را توجیه نمی‌کند؛ مقصر حتمی همان کسانی هستند که جرم را مرتکب می‌شوند. عامل بازدارنده برای متجاوز، افشاگری، حمایت خانواده‌ها و ایجاد محیط امن برای مطرح کردن مشکلات است. در کنار آن، امکان راستی‌آزمایی ضروری است تا از سوءاستفاده جلوگیری شود و چنین مسائلی به حربه‌ای برای کسب شهرت یا ابزار سیاسی تبدیل نشود. در این شرایط، اگر کسی جرمی مرتکب شود، باید بهای سنگینی پرداخت کند.»
وی افزود: «در یک تجربه در انجمن جامعه‌شناسی، وقتی موج افشاگری آغاز شد، عده‌ای مخالف و عده‌ای موافق بودند. در نهایت دادگاه فرد را مقصر شناخت، اما برخی ادعا کردند که این یک حربه سیاسی است. نکته مهم این است که در میان انبوه افراد، ناگهان نام یک نفر بیرون می‌آید و به عنوان مقصر معرفی می‌شود. گاهی هیچ گوش شنوایی برای مطرح شدن مسائل وجود ندارد و گاهی همه گوش‌ها شنوا می‌شوند. تا زمانی که شفافیت کم باشد و یک بام و دو هوا حاکم باشد، برخی افراد منحرف می‌توانند فرار کنند و بگویند ادعاها انگ یا حربه سیاسی بوده است. شفافیت می‌تواند معیار راستی‌آزمایی و سنجش همدلی افراد با جامعه باشد و نقش مهمی در پیشگیری از این اتفاقات ایفا کند.»
