تحریم نفتی ایران چه تاثیری روی آینده بازار جهانی دارد؟

 

فرارو- میثم شاوردی* ؛ نخستین دور تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران در خصوص خرید و فروش دلار و فلزات گرانبها مدتی است که آغاز شده است. دور بعدی تحریم‌ها در ماه نوامبر بر روی فروش نفت ایران تاثیر مستقیم گذاشته و به نظر میرسد اثرات شدیدی بر اقتصاد ایران داشته باشد. بدون شک دونالد ترامپ رییس جمهور ایالات متحده در مقایسه با باراک اوباما رویکرد شدیدتر و تهاجمی تری را در پیش گرفته و اثرات این رویکرد از روز ۵ نوامبر و با آغاز تحریم فروش نفت ایران شکل تازه‌ای به خود خواهد گرفت.

 

به گزارش فرارو، در این میان، اما اتحادیه اروپا رویکرد کاملا متفاوتی را در مقایسه با ترامپ در پیش گرفته و اعلام کرده که به تبادلات تجاری خود با ایران علیرغم تحریم‌های یک جانبه آمریکا ادامه خواهد داد، اما نکته‌ی مهم در این میانه این است که خریداران اروپایی نفت ایران، شرکت‌های اروپایی و چندملیتی نفتی هستند و نه دولت‌های اروپایی که طرف قرارداد برجام با ایران می‌باشند و براساس قوانین تجاری اتحادیه اروپا، دولت‌ها نمیتوانند شرکت‌های خصوصی را ملزم یا مجبور به خرید نفت یا هر کالایی از کشور‌های دیگر کنند مخصوصا که بسیاری از شرکت‌های بزرگ حمل و نقل و بیمه محموله‌های نفتی از اکنون اعلام کرده اند که حاضر به بیمه محموله‌های نفتی ایران با آغاز تحریم‌ها نیستند. در شکل زیر میتوانید درصد صادرات نفت ایران به کشور‌های مختلف را در ماه ژوئن ببینید.

با شروع تحریم‌های نفتی احتمالا چین به عنوان اصلیترین خریدار نفت ایران که حدود ۲۶% از کل نفت ایران را وارد میکند باقی خواهد ماند. حال سوال این است که کاهش صادرات نفت ایران پس از خروج آمریکا از برجام به چه شکلی بوده است؟ لازم به توضیح است که هر جا در این یادداشت از نفت نام برده میشود منظور نفت و میعانات گازی می‌باشد. در ماه ژوئن صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران ۴۳۰ هزار بشکه در روز نسبت به ماه آوریل (یک ماه قبل از خروج آمریکا از برجام) کاهش یافت که کاهش حدود ۱۵ درصدی را نشان میدهد.

 

رویال داچ شل و توتال هم خرید نفت ایران را متوقف کرده اند و سایر پالایشگاه‌های اروپایی نیز این روند را در پیش گرفته اند. طبق آمارها، اتحادیه اروپا خرید نفت خود از ایران را در ماه جولای به حدود ۲۲۰ هزار بشکه در روز رسانده که کاهش حدود ۴۱ درصدی نسبت به ماه آوریل را نشان میدهد و اصلا عجیب نیست اگر آن‌ها خرید نفت ایران را در ابتدای ماه نوامبر و با آغاز تحریم‌های نفتی آمریکا به صفر برسانند. ترکیه هم روند مشابهی را در پیش گرفته و طبق گفته وزیر اقتصاد ترکیه، این کشور خرید نفت را به حدود ۱۳۰ هزار بشکه در روز در ماه جولای رسانده که کاهش ۴۵ درصدی نسبت به ماه آوریل را نشان میدهد. در آسیا، کره جنوبی واردات نفت خود از ایران را از اواخر ماه ژوئن کاملا متوقف کرده است.

 

در امارات متحده عربی هم وضعیت مشابهی وجود دارد و دو محموله‌ی نفتی آخر ایران در حال تخلیه در امارات بوده، اما شرکت ملی نفت امارات در حال تامین منابع نفتی خود از جا‌های دیگر مانند الجزایر، گینه، آمریکا و روسیه است. ژاپن هم به نظر نمیرسد قصد مخالفت با آمریکا را داشته باشد همان طور که در زمان تخریم‌های نفتی ایران در دوره اوباما واردات نفت خود از ایران را به شدت کاهش داد در این زمان هم به نظر میرسد رویکرد مشابهی در پیش بگیرد.

 

اگرچه مقامات ژاپن در حال رایزنی با همتایان آمریکایی خود برای گرفتن معافیت‌هایی جهت خرید نفت ایران هستند، اما این مذاکرات چندان ثمربخش به نظر نمیرسد و احتمالا ژاپن هم خرید نفت خود از ایران را در ماه نوامبر به صفر خواهد رساند. در مورد هند و چین وضعیت کمی فرق دارد. هند نه تنها خرید نفت را کاهش نداده بلکه افزایش خرید هم داشته است. مقامات هندی اعلام کرده اند که در حال رایزنی و گغتگو با آمریکا برای گرفتن معافیت‌های موارد خاص جهت حرید نفت ایران هستند هرچند اعلام کرده اند حتی در صورت تایید این معافیت‌ها هم باید میزان خرید نفت خود از ایران را بعد از ماه نوامبر به مقدار زیادی کاهش دهند هرچند رساندن آن به صفر چندان عملی به نظر نمیرسد.

 

مقامات چینی هم اعلام کرده اند علیرغم اینکه خرید نفت خود از ایران را افزایش داده اند و در مقایسه با ماه آوریل حدود ۱۰۵ هزار بشکه نفت یا ۱۵ درصد بیشتر در ماه جولای از ایران خریداری کرده اند (۸۳۸ هزار بشکه در روز)، اما با آغاز تحریم‌های آمریکا احتمالا این مقدار را کاهش خواهند داد. شکل زیر مقایسه خرید نفت از ایران در ماه‌های آوریل و جولای توسط کشور‌های مختلف است.

 

اما با آغاز نوامبر و شروع تحریم نفت ایران چه اتفاقی برای بازار جهانی نفت و اقتصاد جهانی رخ خواهد داد؟ ابتدا باید تحریم‌های پیش رو با تحریم‌های زمان اوباما مقایسه کنیم. در زمان اوباما، تحریم‌های اعمال شده علیه ایران طی یک بازه دوساله فروش نفت ایران را حدود ۱.۲ میلیون بشکه کاهش داد و البته به صفر نرسید، اما تحریم‌های پیش روی آمریکا، حتی بدون حمایت متحدان اروپاییش و البته چین، اثرات سریعتر و بسیار شدیدتری بر فروش نفت ایران خواهد داشت.

 

به سادگی می توان کاهش حدود دو میلیون بشکه نفت دیگر را علاوه بر کاهش ۴۳۰ هزار بشکه‌ای کنونی در بازار نفت جهان پیش بینی کرد. نهایتا می توان اینگونه گفت که در نتیجه توقف صادرات نفت ایران به اتحادیه اروپا، امارات و ژاپن و نصف شدن احتمالی فروش نفت به هند باعث خواهد شد تا فروش نفت ایران در یک بازه‌ی شش ماهه حداقل حدود ۱.۵ میلیون بشکه کاهش یابد و بهای جهانی قیمت نفت به احتمال زیاد حداقل حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد افزایش می‌یابد.

 

البته این در صورتی است که عربستان نتواند به تعهدات خود در خصوص جایگزینی این کاهش تولید عمل کند. این در حالی است که عربستان مدتی است تولید نفت خود را افزایش داده، اما به نظر نمیرسد توانایی برای بالابردن تولید نفت بیشتر از میزان کنونی را داشته باشد. مثلا روزنامه‌ی ایندیپندنت براساس نظرات متخصصان تامین مالی اعلام کرد، تولید نفت خام عربستان بیشترین افزایش در سه سال گذشته را ثبت کرده است. عربستان این افزایش تولید را با هدف کمک به متحد خود ترامپ برای کاهش قیمت‌های نفت و جبران کاهش صادرات نفت ایران که تحت تحریم‌های آمریکا قرار می‌گیرد، انجام داد.

 

در حقیقت خروج نفت ایران از بازار‌ها با ایجاد کسری عرضه می‌تواند به افزایش قیمت نفت و بنزین بیانجامد که با توجه به نزدیکی انتخابات میان دوره‌ای مجلس نمایندگان آمریکا، به نفع ترامپ نیست. گرچه عربستان سخت تلاش می‌کند تا اضافه تولید خود را تا جایی که ممکن است بفروشد، اما نگران این مساله است که شاید شیر‌های نفت خود را پیش از موعد باز کرده است. همچنین اخیرا صندوق سرمایه گذاری مورگان استنلی اعلام کرد عربستان و برخی کشور‌های دیگر سازمان کشور‌های صادرکننده نفت (اوپک) پیش از تحمیل تحریم‌ها بر ایران اقدام با افزایش چشمگیر صادرات نفت کردند، اما زمانبندی میان این دو اتفاق با هم تطابق نداشت و موجب افت قیمت‌های نفت شده است.

 

به هرحال بازار نفت پیچیده‌گی‌های خاص خودش را دارد و تحت تاثیر عوامل سیاسی و اقتصادی مختلفی میباشد، اما آنچه که مشخص است این است که با شروع تحریم‌های سختگیرانه‌ی نفتی آمریکا در اوایل نوامبر، فروش نفت ایران کاهش محسوسی خواهد داشت و تاثیرات منفی بر شاخص‌های اقتصادی کشور و احتمالا بازار ارز خواهد گذاشت که میزان این تاثیر بستگی به سیاست‌های ایران در خصوص فروش نفت و البته واکنش خریداران عمده‌ی نفت ایران مخصوصا اتحادیه اروپا، چین، هند و ژاپن خواهد داشت.

 

در نهایت اگر حذف نفت ایران از بازار جهانی توسط سایر تولیدکنندگان عمده جبران نگردد احتمال افزایش شدید قیمت نفت بسیار محتمل است که همین امر قیمت سوخت را در آمریکا و متحدانش افزایش داده و نارضایتی عمومی بالا خواهد گرفت که با توجه به در پیش بودن انتخابات کنگره آمریکا در پاییز و نیاز جمهوری خواهان به حفظ اکثریت خود در کنگره، احتمال تغییر برخی سیاست‌های دولت ترامپ و دادن برخی معافیت‌های اضافه به کشور‌ها برای خرید نفت ایران به منظور تامین تقاضای بازار دور از ذهن نیست.

 

 

*دانشجوی دکترای مهندسی صنایع دانشکاه رجاینای کانادا و تحلیلگر مسایل اقتصادی