«پرواز ممنوع شدن آسمان ایران توسط اسرائیل» صحت دارد؟

به تازگی و مجددا یک کاربر توئیتری مدعی شده که اسرائیل آسمان ایران را پرواز ممنوع اعلام کرده است.

به گزارش ایرنا، این شایعه‌ای است که در بستر ایکس (توئیتر سابق) به راه افتاد و حتی در اینستاگرام مطرح و از سوی برخی کاربران مجازی با لایک و بازنشر تقویت شد!

منشا ادعا

ساعت ۸ صبح سه‌شنبه ۲۲ جولای (۳۱ تیرماه) بود که کاربری با نام مستعار «JamesDean» در توئیتر فارسی ادعایی کرد مبنی بر اینکه «اسرائیل، آسمان ایران را پرواز ممنوع اعلام کرد!!!». این کاربر گرایش سلطنت‌طلبی دارد و از جمله کاربران فعال توئیتر به شمار می‌آید.

نکته جالب در خصوص این ادعا، استقبال طیفی از کاربران توئیتر و نیز اصراری بود که این کاربر بر مدعای خود داشت.

توئیت «جیمز دین» در حالی ۳۸۳ هزار بار دیده شده که او ۲۵ هزار دنبال‌کننده بیشتر ندارد و تقریبا ۱۵ برابر تعداد همه فالوئرهای خودش، بازدید گرفته است. از سوی دیگر، ۷ هزار و ۵۰۰ نفر این ادعای فاقد سند و مدرک را لایک کرده‌اند که برداشت از آن تایید یا حمایت از محتوای منتشره است.

در خصوص اصرار این کاربر بر صحت ادعایش نیز می‌توان به پاسخ او به کامنت‌ها اشاره کرد. او در پاسخ به یک کاربر می‌نویسد: «از اقوام همین الان تماس گرفت گفت روی بُرد پیغام فوری تخلیه گیت‌های ورودی و خروجی کل ایران براشون اومده!»

جیمز دین در پاسخ به کاربر دیگری در ارتباط با فیک نبودن ادعایش مدعی شد: «یکی منبع دیگه جز اقوام ما؛ نمی‌شناسم این یکی کیه!» که نشان می‌دهد این شایعه از طرف طیف منتسب به سلطنت‌طلب و ناشناس علاوه بر توئیتر، در اینستاگرام فارسی نیز در حال وایرال شدن بود.

وضعیت «پرواز ممنوع» یعنی چه و چه کاربردی دارد؟

ادعای وضعیت پرواز ممنوع (No-fly zone) بر فراز یک منطقه یا کشور اصولا ناظر بر مفهومی حقوقی-امنیتی است که تنها تصمیم‌گیرنده در مورد آن شورای امنیت سازمان ملل است.

بر اساس تصمیم شورای امنیت سازمان ملل و طبق ماده ۴۲ فصل هفتم منشور ملل متحد، در صورتی که تدابیر تشریح شده در مواد قبلی برای بازگرداندن صلح و امنیت بین‌المللی به یک منطقه متشنج کارگر نیافتد، نیروهای هوایی، دریایی و نیز زمینی برای انجام عملیات یا محاصره آن منطقه وارد عمل می‌شوند.

وضعیت پرواز ممنوع در اوایل دهه ۱۹۹۰ و در واکنش به منازعات مناطق کردنشین شمال عراق و نیز جنگ بالکان از سوی شورای امنیت اعمال شد. پس از سال ۱۹۹۱ که منطقه پرواز ممنوع از سوی آمریکا، فرانسه و انگلیس بر فراز کردستان عراق ایجاد شد، طی سال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳، ناتو مامور شد آسمان بوسنی و هرزگوین را پوشش دهد.

در سال ۲۰۱۱ بر فراز لیبی که درگیر جنگ داخلی شده بود هم منطقه پرواز ممنوع اعلام شد که نتیجه آن سقوط حکومت «معمر قذافی» بود.

مباحث مربوط به ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه و اوکراین نیز پس از وقوع جنگ و بحرانی شدن اوضاع این کشورها در شورای امنیت مطرح شد اما رای نیاورد.

با توجه به آنچه گفته شد، پیش‌نیاز وضع منطقه پرواز ممنوع بر فراز یک کشور را می‌توان ورود اوضاع آن کشور ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد دانست.

در جریان جنگ دوازده روزه که آسمان ایران و دالان عبور موشک‌ها و پهپادها به سوی اراضی اشغالی، شرایط جنگی داشت و چندی پس از آن، به دلیل تصمیم مسئولان ایرانی برای جلوگیری از صدمه دیدن پروازها در آسمان کشور، هرگونه پروازی در این فضا ممنوع اعلام و به اصلاح آسمان «کلیر» (Clear) شد که این هیچ ارتباطی به وضعیت پرواز ممنوع ندارد و اصولا یک کشور یا یک بازیگر منطقه‌ای یا بین‌المللی نمی‌تواند به تنهایی علیه دیگری وضعیت پرواز ممنوع اعلام کند، حتی اگر این کشور آمریکا باشد چون نتوانست در جریان جنگ سوریه این تصمیم را به سایر اعضای شورای امنیت بقبولاند.

جمع‌بندی

آنچه مشخص است بی‌اطلاعی برخی کاربران از مسائل تخصصی حوزه‌های حقوق و امنیت بین‌الملل سبب شده تا برخی حساب‌های کاربری با حساب بازکردن روی سطح نامطلوب سواد رسانه‌ای در جامعه مجازی بکوشند شایعاتی را در شبکه‌های اجتماعی به راه بیاندازند.

روزنامه اسرائیلی «جروزالم پست» هم پیشتر در یادداشتی با پیشنهاد کنترل حریم هوایی در مناطق مرزی ایران از طریق راه‌اندازی منطقه پرواز ممنوع، آن را ابزاری موثر برای تضعیف برنامه هسته‌ای و قدرت نظامی ایران دانسته بود. نویسنده این یادداشت با تاکید بر موفق نشدن سیاست‌های کنونی در متوقف کردن پیشرفت هسته‌ای تهران، ایجاد منطقه پرواز ممنوع را راهکاری برای اعمال فشار روانی و اقتصادی بر نظام جمهوری اسلامی توصیف کرده بود.

روشن است که با وجود عملیات هوایی صهیونیست‌ها علیه اهدافشان در خاک ایران، این پیشنهاد به معنای واقعی که بیان شد، به عملی شدن و به جریان افتادن در نهادهای بین‌المللی نزدیک هم نشد. با این حال برخی کاربران به پیشنهاد روزنامه اسرائیلی تحت عنوان «خبر بسته شدن آسمان ایران توسط اسرائیل» استناد می‌کنند اما با توجه به مجموعه آن‌چه بیان شد این گزاره را باید به کلی «نادرست» دانست.