راز ماندگاری «باشو غریبه کوچک» در سینمای جهان

فرارو- اخیرا نسخه مرمت شده فیلم سینمایی «باشو غریبه کوچک»، بهترین اثر از جشنواره ونیز 2025 شد.

به گزارش فرارو، این فیلم سومین ساخته بهرام بیضایی بعد از انقلاب بود که در میانه و با داستانی برآمده از دل آن و مردم جنگ زده جلوی دوربین رفت. علی‌رغم اینکه «باشو غریبه کوچک»، تصویری متفاوت از جنگ تحمیلی را نشان می‌داد به دلایل مختلف سال‌ها توقیف شد. توقیفی که با گذشت چهار دهه همچنان برای مخاطب چرایی آن سوال است. در ادامه نگاهی به دلایل ماندگاری این فیلم و درخشش آن بعد از  سال‌ها خواهیم داشت.

باشو پسری عرب زبان در جنوب ایران است که بعد از بمباران شهر، سوار یک کامیون می‌شود. کامیونی که مقصد پایانی آن یکی از شهرهای شمالی است. او در این شهر سرگردان می‌شود تا زنی به اسم نایی سرپرستی او را می‌پذیرد. انتخابی که چالش ‌های متفاوتی را برای این خانواده به وجود می‌آورد. نایی کسی می‌شود که دنیای باشو را شکل می‌دهد و به مرور نیز این پسر بچه تبدیل به کاراکتری می‌شود که در زمان بیماری نایی و همسرش در کنار آنها می‌ماند.

کارگردانی و صحنه‌پردازی متفاوت

 طرح اولیه این فیلم توسط سوسن تسلیمی به کارگردان ارائه می‌شود. در عین حال بیضایی خیلی دقیق و ماهرانه از تفاوت‌های ظاهری و زبانی کاراکترهای نایی و باشو به عنوان بستر استفاده می‌کند تا معانی جدیدی خلق کند. در واقع انسان‌هایی که زبان یکدیگر را نمی‌فهمند ورای کلام با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند تا در ساده‌ترین حالت تصویری متفاوت از آوارگان جنگ را نشان دهند. جایی که آنها زبان هم را نمی‌فهمند، اما نگاه‌ها و حرکات دست یک پل ارتباطی میان آنها می‌شود.

یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها در فیلم بیضایی، میزانسن و صحنه پردازی آن است. «باشو غریبه کوچک»، اثری درباره جنگ است اما فیلمی جنگی نیست، بلکه ضد آن است. کارگردان، صحنه‌های جنگ را فقط برای مقدمه و در چند برش کوتاه از بمباران می‌بیند. در ادامه نیز، فیلم با فلش‌بک‌هایی که به گذشته ارجاع داده می‌شود، جنگ را یادآوری می‌کند. همچنین در دقایق میانی، بیضایی از صحنه‌ها و فضایی استفاده می‌کند  تا تنهایی باشو را به مخاطب نشان دهد. با این حال هر چه داستان به انتها نزدیک می‌شود، او در کنار سایر بچه‌ها و اهالی روستا دیده می‌شود و این کارگردان فضایی متفاوت را به تصویر می‌کشد. دوربین نقش مهمی در این اثر دارد، گاهی داستان را از زاویه دید باشو نمایش می‌دهد، اما برخی اوقات این کاراکتر را رها می‌کند و علاوه بر نقش روایتگری، تبدیل به یک شاهد نامرئی در روستا می‌شود.

روایتی متفاوت از جنگ و زندگی

بیضایی در این فیلم از جنوب به شمال ایران می‌رود تا تاثیرات جنگ را در نقاط مختلف ایران نشان دهد. در عین حال در این فیلم زن در مرکز قصه قرار دارد و هنرنمایی سوسن تسلیمی دلیلی بر ماندگاری این شخصیت در سینما شده است. در حقیقت بیضایی بدون آنکه تصویری شعارزده نشان دهد، روی نقشی که نایی در خانواده و روستا دارد تاکید می‌کند. این که زنی مانند نایی در اوج جنگ و در حالی که شوهرش خانه را ترک کرده، مسئولیت بزرگ اداره خانواده را بر عهده دارد و با قدرت از عهده انجام این کار برآمده است.

در «باشو غریبه کوچک» نه تنها پسر بچه جنوبی در میان مردم روستایی شمال غریبه است، بلکه نایی نیز به عنوان زنی که در برابر برخی از باورهای سنتی قرار می‌گیرد، بیگانه شمرده می‌شود. به همین دلیل است که او به خاطر نگه‌داری از پسر بچه از سوی جامعه طرد می‌شود. با این حال، کاراکتر نایی نمادی از میهن در ساخته بهرام بیضایی است. مادری که بدون تبعیض همه فرزندانش را در آغوش می‌کشد. در نهایت داستان، محتوا و مولفه‌های ساختاری دست به دست هم داده تا «باشو غریبه کوچک» به اثری ماندگار در سینمای ایران تبدیل شود،  فیلمی که همچنان در سطح جهانی می‌درخشد.