سود و زیان ایران در فروش نفت به چین / ناچاریم تخفیف دهیم

فرارو-  چگونگی فروش نفت ایران در روزهای پس از فعال سازی مکانیسم ماشه، موضوعی است که با توجه به اثربخشی فروش نفت بر درآمدهای ارزشی کشور و تامین ذخایر بودجه، از اهمیت بسزایی در بخش اقتصاد سیاسی کشور برخوردار است. در دوره های تحریمی نفتی پیشین، ایران معمولا گزینه فروش نفت زیر قیمت به چین و دور زدن تحریم ها را آزموده است.

به گزارش فرارو، حمید بورد، مدیرعامل شرکت ملی نفت با تأکید بر استمرار صادرات نفت ایران، گفته است: «با وجود همه مشکلات، تحریم‌ها و فشارهای موجود، صادرات نفت ایران همانند گذشته با روش‌ها و میزان مناسبی در حال انجام است و مشکل خاصی در این زمینه وجود ندارد.»

با توجه به این که چین و روسیه بارها به عنوان شریک راهبردی ایران در منطقه نام برده شده اند، اکنون پرسش‌هایی درباره نقش این دو در روزهای پس از فعال سازی مکانیسم ماشه مطرح است.

عبدالله باباخانی، تحلیلگر و کارشناس بین المللی انرژی در گفتگو با فرارو به بررسی این موضوع پرداخته است:

ایران برای حفظ مشتری‌های چینی چاره ای جز تخفیف های نفتی ندارد

عبدالله باباخانی به فرارو گفت: «در حالی‌که بحث فعال‌شدن دوباره «مکانیزم ماشه» در شورای امنیت جدی‌تر شده، نگاه بسیاری از مقامات تهران همچنان به شرق است؛ چین و روسیه دو شریک اصلی‌ که تصور می‌شود در سخت‌ترین دوران تحریم هم خریدار نفت ایران بمانند. اما آمارهای علنی و گزارش‌های بازار نشان می‌دهد که این دوستی بیش از هر زمان دیگری پرهزینه و پرریسک شده است. براساس داده‌های بین المللی، در هشت‌ماهه نخست ۲۰۲۵ متوسط صادرات نفت خام ایران به چین حدود ۱٫۴۳ میلیون بشکه در روز بوده و در برخی ماه‌ها مانند حتی به ۱٫۸ میلیون بشکه در روز رسیده است. تقریباً بیش از ۹۰ درصد کل نفت صادراتی ایران راهی پالایشگاه‌های مستقل چین یا همان «تی‌پات‌ها» می‌شود. این یعنی اگر فشار تحریم‌ها با بازگشت مکانیزم ماشه تشدید شود و دسترسی به این پالایشگاه‌ها یا ترمینال‌های مرتبط محدود گردد، کل کانال صادراتی ایران عملاً در معرض اختلال است.»

وی افزود: «در همین حال، تخفیف نفت ایران نسبت به برنت که در برخی ماهها حدود ۳ تا ۵ دلار در هر بشکه بود، حالا با افزایش ذخایر در شاندونگ و نگرانی از تحریم بندرهای مختلف، به بیش از ۶ دلار در هر بشکه رسیده است. به‌عبارت ساده، ایران برای حفظ مشتری چینی ناچار است نفتش را ارزان‌تر بفروشد و این تخفیف مستقیماً به معنی کاهش درآمدهای نفتی است. با فرض صادرات ۱٫۴۳ میلیون بشکه در روز و تخفیف ۶ دلاری، کشور روزانه ۸٫۶ میلیون دلار و سالانه حدود ۳٫۱ میلیارد دلار نسبت به قیمت برنت ضرر می‌کند؛ اگر هزینه‌های نامرئی حمل‌ونقل سایه، بیمه‌های غیررسمی و اصطکاک مالی ناشی از تحریم‌های ثانویه را هم حساب کنیم، زیان واقعی می‌تواند به ۳٫۵ تا ۴٫۵ میلیارد دلار در سال برسد.»

قدرت چانه زنی ایران در بازار نفت کاهش پیدا کرده است

این تحلیلگر بازارهای بین المللی انرژی در ادامه گفت: «پیش‌بینی‌ها بر اساس روند فعلی و شدت گرفتن تحریم‌ها در صورت فعال‌شدن مکانیزم ماشه نشان می‌دهد که در زمستان امسال صادرات ایران احتمالاً به محدوده ۱ تا ۱٫۲ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کند. این یعنی نسبت به میانگین امسال (۱٫۴۳ میلیون بشکه در روز) افتی حدود ۲۰ تا ۳۰ درصدی در حجم صادرات. اگر تخفیف‌ها نیز در همین سطح یا حتی بیشتر بمانند، زیان ناشی از کاهش حجم و قیمت در زمستان می‌تواند روزانه به ۱۰ تا ۱۲ میلیون دلار برسد و در طول سه ماه زمستان حدود یک میلیارد دلار درآمد از دست رفته نسبت به امسال به‌جا بگذارد.در سناریوی سخت‌تر – یعنی با بسته شدن مسیرهای بیشتر و تحریم‌های بین‌المللی گسترده‌تر در سال آینده – حجم صادرات ممکن است به زیر یک میلیون بشکه در روز سقوط کند. در این صورت، حتی با فرض قیمت‌های جهانی ثابت و همان تخفیف ۶ دلاری، ایران روزانه حدود ۲۸ تا ۳۰ میلیون دلار کمتر از امسال درآمد خواهد داشت (چون هم حجم کمتر است و هم تخفیف بیشتر). این یعنی زیانی در مقیاس ۹ تا ۱۰ میلیارد دلار در سال آینده نسبت به امسال.»

وی افزود: «مقایسه با دوره قبلی تحریم‌ها (۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵) نیز تفاوت را نشان می‌دهد. آن زمان ایران علاوه بر چین، به هند، کره و حتی ژاپن با معافیت‌های خاص نفت می‌فروخت و رقابت بین خریداران اجازه نمی‌داد تخفیف‌ها خیلی بالا برود. اما اکنون با توجه به این که نفت روسیه‌ به عنوان یک کشور تحریم‌شده با تخفیف بالا وارد چین می‌شود، قدرت چانه‌زنی ایران به شدت کاهش یافته است.در چنین شرایطی، بازگشت مکانیزم ماشه، که به معنی فعال‌شدن دوباره همه تحریم‌های سازمان ملل است، می‌تواند دست‌کم دو اثر مستقیم داشته باشد: کاهش بیشتر حجم صادرات از طریق تحریم بنادر و ترمینال‌های چینی و افزایش تخفیف‌های تحمیلی برای حفظ خریداران. هر دو اثر درآمد نفتی را پایین‌تر می‌برد. اگرچه اتکا به شرق در کوتاه‌مدت تنها راه حفظ بخشی از درآمدهای نفتی به‌نظر می‌رسد، ولی در صورت تشدید تحریم‌ها و اجرای مکانیزم ماشه، این اتکا تبدیل به «گلوگاه» خواهد شد؛ جایی که خریدار چینی و خریدار روسی هر دو با تخفیف بالا نفت می‌خرند و ایران مجبور است برای ماندن در بازار، هزینه بیشتری بپردازد.»